Morgunblaðið - 12.05.2002, Side 26

LISTIR
26 SUNNUDAGUR 12. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MARY Ellen Mark hefur starfað á sviði heim-
ilda- og tímaritaljósmyndunar um rúmlega
þrjátíu ára skeið. Á þeim tíma hefur hún
ferðast heimshlutanna á milli og fangað á
filmu andlit sem spanna allt frá þeim frægu til
hinna gleymdu. Sjálf segir hún heimildaljós-
myndunina vera sína köllun og hafi hún á ferli
sínum verið svo lánsöm að geta sinnt henni
samhliða daglegum störfum sem tímaritsljós-
myndari. „Tími er einstaklega dýr í þessum
bransa, og með árunum hefur það reynst mér
æ torsóttara að vinna að mínum hugðarefnum.
Fjölmiðlalandslagið hefur verið að breytast og
eru tímarit sem leggja áherslu á vandaðar
ljósmyndagreinar hreinlega að verða útdauð.
Ég hef starfað sjálfstætt fyrir fjölmörg stór
blöð og hér áður fyrr fékk ég regluleg verk-
efni þar sem ég hafði nægan tíma og listrænt
frelsi til þess að vinna vandaðar heimildaljós-
myndir á hinum ólíkasta vettvangi. Myndirnar
á American Odyssey-sýningunni eru flestar
teknar við slík vinnuskilyrði. Nú eru þessi
tækifæri æ sjaldgæfari, þar sem fjárfestar og
auglýsendur veðja nú orðið fyrst og fremst á
dægurbundna stjörnu- og tískuljósmyndun.
Ég segi ekki að ég njóti ekki forréttinda í
þeim verkefnum sem ég sinni fyrir hin vand-
aðri dagblöð og tímarit, en aðstæður hafa
engu að síður breyst bæði í Bandaríkjunum og
Evrópu. Ég held til dæmis að ungum og metn-
aðarfullum ljósmyndurum bjóðist fá tækifæri
til að fara út í heimildaljósmyndun eins og
staðan er nú.“
Ameríka í þrjá áratugi
Uppistaðan í American Odyssey-sýning-
unni, sem verður opnuð á Kjarvalsstöðum í
dag í tilefni af Listahátíð í Reykjavík, eru
Bandaríkjamyndir Mary Ellen Mark frá tíma-
bilinu 1963 til 1999. Myndaröðin var gefin út í
veglegri ljósmyndabók árið 1999, en hefur
ferðast sem sýning um Norður-Ameríku og
Evrópu frá árinu 2000. Við samsetningu evr-
ópskrar útgáfu sýningarinnar naut Mark ráð-
gjafar sænska ljósmyndarans Hasse Persson,
sem veitir ljósmyndastofnuninni Hasselblad
Center í Gautaborg forstöðu. Evrópusýningin
gefur að sögn Mark nokkuð breiðari innsýn í
verk hennar og er þar m.a. að finna nokkrar
portrettmyndir sem Mark tók af stjörnum á
borð við Woody Allen og Miu Farrow, Marlon
Brando og Pamelu Anderson. „Pamelumyndin
er nú reyndar orðin að hálfgerðum leiðar-
brandara („running gag“) hjá okkur Hasse,“
segir Mark og brosir við. „Sú mynd var tekin
við þær peningamiðuðu aðstæður sem ég kom
inn á áðan, en engu að síður leyfði Pamela mér
að ná af sér dálítið sérstakri mynd.“
Ef til vill má segja að umrædd ljósmynd af
stjörnunni Pamelu Anderson myndi í senn
skarpa andstæðu og samsvörun við hin ráð-
andi minni í American Odyssey-sýningunni.
Þar hefur Mark farið um þau jaðarsvæði sem
finna má um alla Ameríku og tekið myndir
sem endurspegla sterklega bakgrunn, um-
hverfi og ef til vill ekki síst hugarfar fólksins.
Ef til vill er Pamela Anderson ekki svo langt
frá stúlkum sem sjá má á myndum Mary Ellen
Mark þar sem þær máta sig við ímynd hinnar
fullorðnu og kyngerðu konu með því að fara í
háhælaða skó, mála sig eða reykja sígarettu.
Samband ljósmyndara
og viðfangsefnis
„Mér er vissulega umhugað um að sýna
hina ógæfusamari og fátækari hlið bandarísks
samfélags, og setja mig og þá sem skoða ljós-
myndir mínar inn í líf fólks á borð við Damm-
fjölskylduna, sem bjó í bílnum sínum þegar ég
vann myndaröð um hana í Los Angeles árið
1987,“ segir Mark. „En um leið er ég að reyna
að sýna bandarískan hversdagsleika, sem er
merkilega margleitur og allt að því exótískur.“
Bent hefur verið á ýmis leiðarminni í ljós-
myndum Mary Ellen Mark. Áhersla á fjöl-
skyldulíf, konur og börn er líklegast eitt sterk-
asta umfjöllunarefnið. Mary segist enga
sérstaka skýringu kunna á því hugðarefni
sínu. „Ég held að ég mótist óhjákvæmilega af
reynsluheimi mínum sem kona og kvenljós-
myndari. Þó svo að þetta hafi breyst nokkuð
voru ekki margar konur sem höfðu tækifæri
til að starfa á þeim grunni sem ég komst í
snemma á ferlinum. En það að vera kona hef-
ur einnig komið sér vel, þar sem ég hef þurft
að ávinna mér traust fólksins sem ég mynda
og fá það til að leggja niður varnir sínar að
ákveðnu leyti. Ég held að fólk sé óhræddara
við að opna heimili sitt fyrir ókunnugri konu
en karlmanni, ekki síst í þeim tilfellum sem
konur, giftar eða einstæðar, taka þá ákvörð-
un,“ segir Mary Ellen.
Óhætt er að kynna Mary Ellen Mark sem
einn kunnasta heimildaljósmyndara samtím-
ans. Að eigin sögn fór hún að fást við ljós-
myndun fyrir hálfgerða tilviljun. Hún lauk
námi í listmálun og listasögu við háskólann í
Pennsylvaníu árið 1963 og hlaut að því búnu
styrk til framhaldsnáms í fjölmiðladeild há-
skólans í Annenberg og ákvað af hendingu að
gera ljósmyndun að meginfagi sínu. Skóla-
myndir Mark úr hinum ýmsu hverfum borg-
arinnar vöktu hins vegar strax athygli og voru
margar birtar í blaði háskólans. Fyrsta ljós-
myndaverkefni Mark að loknu námi var styrkt
af Fulbright-stofnuninni. Hún ferðaðist til
Tyrklands og víðar um Evrópu og tók myndir
af mannlífi þar. Þegar í þessum fyrstu mynd-
um Mary Ellen Mark birtust þættir sem verið
hafa hennar einkenni síðan. Myndirnar birtu
hreinskilnar og alúðlegar myndir af fólki í sín-
um tilvistaraðstæðum. Á þriggja áratuga ferli
sínum hefur Mary Ellen Mark sent frá sér á
annan tug ljósmyndabóka og hafa myndir
hennar birst í helstu prentmiðlum heims. Þá
hefur hún unnið til ótal viðurkenninga fyrir
verk sín og nýverið var hún kjörin „áhrifa-
mesti kvenljósmyndari allra tíma“ af lesend-
um tímaritsins American Photo.
Sýningin American Odyssey verður sem
fyrr segir opnuð á Kjarvalsstöðum í dag, 12.
maí, og stendur til 2. júní.
Ljósmynd Mary Ellen Mark af Damm-fjölskyldunni í bílnum
sem var jafnframt heimili þeirra í Los Angeles árið 1987.
Hluti af ljósmynd Mary Ellen Mark af Amöndu og Amy
frænku hennar. Tekin í Norður-Karólínu árið 1990.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
„Heimildarljósmyndun er mín köllun,“ segir Mary Ellen
Mark sem sýnir Bandaríkjamyndir sínar á Kjarvalsstöðum.
Margleitur
hversdagurinn
Á Kjarvalsstöðum verður í dag opnuð ljósmynda-
sýningin American Odyssey, myndaröð frá víðáttum
Bandaríkjanna eftir Mary Ellen Mark. Er hún liður
í Listahátíð. Heiða Jóhannsdóttir ræddi við þennan
virta ljósmyndara og kynnti sér verk hennar.
heida@mbl.is
’ „En um leið er ég að reyna að sýna bandarískan hversdagsleika,
sem er merkilega margleitur og
allt að því exótískur“ ‘
„MY name is Þorri, but they call me Elvis“
nefnist sýning sem opnuð verður í Galleríi
Skugga við Hverfisgötu 39 í dag, sunnudag,
milli kl. 14 og 18. Sýningin er nokkuð nýstár-
leg þar sem hún setur ekki fram einstök lista-
verk heldur frekar „listrænan heim“ ein-
staklings, en hún er byggð á ævi og
lífsviðhorfum Arnars Þorra Jónssonar, sem
lést síðasta sumar eftir baráttu við krabba-
mein.
Á sýningunni, sem felur í sér safn hluta,
ljóða, mynda, tónlistar og texta, er fjallað um
listina í lífinu á mjög óhefðbundinn og per-
sónulegan hátt. Velt er upp hugmyndum um
það hvernig manneskjan gæðir tilveruna
merkingu og hvernig listræn tjáning getur
birst ekki einungis í „heilsteyptum“ full-
unnum listaverkum, heldur einnig í þeim
ófullgerðu, í hlutunum sem hún safnar í
kringum sig, í tónlistinni sem hún hefur
ástríðu fyrir, í klæðaburði, í tilfallandi póst-
kortum og ákvörðunum sem hún tekur.
Að sýningunni stendur átta manna hópur,
sem unnið hefur að hugmyndamótun og
framkvæmd sýningarinnar sem sett er upp á
vegum Gallerís Skugga sem lifandi framlag
til þeirrar listahátíðar sem stendur nú yfir í
borginni. Hópinn skipa þau Anna Jóa mynd-
listarmaður, Davíð Stefánsson ljóðskáld,
Hanna Gunnarsdóttir hönnuður og myndlist-
armaður, Heiða Jóhannsdóttir bókmennta-
fræðingur, Magnús Jóhannsson sálfræð-
ingur, Orri Jónsson ljósmyndari og
tónlistarmaður og Sigrún Guðmundsdóttir
textílhönnuður. Sérstaka ráðgjöf veitti Birgir
Andrésson myndlistarmaður.
„Á sýningunni gerum við tilraun til að sýna
nokkurs konar mósaíkmynd af einstaklingn-
um Þorra en allt hans daglega líf var mótað
af næmu auga fyrir listinni í hversdeginum ef
svo má að orði komast,“ segir Anna Jóa.
„Hann safnaði um sig einstöku safni af merki-
legum hlutum og er þetta safn sá efniviður
sem sýningin er unnin úr. Með framsetning-
unni veltum við því fyrir okkur hversu sterk-
lega reynsla og saga fólks getur endurspegl-
ast í lífsumgjörðinni sem það skapar sér í
daglegu lífi – umgjörð sem situr síðan eftir
þegar einstaklingurinn er fallinn frá,“ segir
Anna.
„Með sýningunni vörpum við einnig fram
vangveltum um listræna tjáningu og listskiln-
ing. Í tilfelli Þorra má sjá glöggt hvernig list-
rænt líf hans byggðist upp á ástríðufullu og
óræðu samspili þeirra fallegu hluta og lista-
verka sem hann lifði og hrærðist í, og þeirrar
tjáningar sem hann sjálfur setti fram í gegn-
um annars vegar val sitt á þessum hlutum, og
hins vegar ýmsum tilfallandi listaverkum
sem hann skilur eftir sig. Allt þetta skapar
listræna heild, brotakennt listaverk eða
mósaíkmynd sem reynt er að miðla í gegnum
sýninguna. Þá hefur verið gefin út vönduð
sýningarskrá, sem Gestur Guðmundsson fé-
lagsfræðingur ritar m.a. grein í. Þar líkt og á
sýningunni gefur jafnframt að líta nokkur af
þeim tilfallandi verkum sem Þorri sjálfur
skapaði.“
Anna bætir því við að ef til vill megi skoða
sýninguna sem nokkurs konar „einstaklings-
bundna listasögu“ þar sem stórkostleg lista-
verk úr tónlistar-, bókmennta- og kvik-
myndasögunni skipi jafnmikilvægan sess og
hönnunarstíll 7. áratugarins í Bandaríkj-
unum, eða hin fágaða fegurð coca-cola-
flöskunnar. „Tilfinning fyrir stöðum og um-
hverfi, og þá ekki síst sjálfum miðbæ Reykja-
víkur, var mikilvægur hluti af listrænum
heimi Þorra. Leitast verður við að miðla þess-
ari hlið af hugarheimi hans með ljósmyndum,
teknum af þeim stöðum sem hann hélt mest
upp á. Mörg þeirra fyrirtækja sem Þorri
skipti reglulega við, s.s. Safnarabúðin, Fríða
frænka, Verslun Guðsteins, Súfistinn, Mokka
og Vífilfell, hafa lagt sitt af mörkum til að
styrkja sýninguna. Á opnuninni, sem stendur
yfir milli kl. 14 og 18, ætlum við að bjóða upp
á kók í glerflösku, kaffi eins og Þorri vildi
hafa það og kannski dálítinn rauðvínsdreitil,“
segir Anna Jóa að lokum.
Sýningin stendur frá 12. maí til 2. júní. Op-
ið er milli kl. 13 og 17 frá þriðjudegi til
sunnudags.
Listrænn heimur
einstaklings
Morgunblaðið/Ásdís
Anna Jóa vinnur hér að uppsetningu sýn-
ingarinnar „My name is Þorri, but they
call me Elvis,“ í Galleríi Skugga.