Morgunblaðið - 29.05.2002, Page 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 29. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EF Loftur getur það ekki þá
hver? og seinna: Enginn getur lif-
að án Lofts voru um áratugaskeið
eitursnjöll slagorð Lofts Guð-
mundssonar (1892–1952). Hann
var tvímælalaust vinsælasti ljós-
myndari landsins um sína daga,
stór hluti af daglegu lífi og þróun-
arsögu höfuðborgarinnar um ára-
tuga skeið. Lífleg persóna manns-
ins, sem allir þekktu og töluðu um,
var drjúgur hluti af svipmóti bæj-
arlífsins, ljósmyndastofan lengi í
húsakynnum Nýja bíós í Austur-
stræti, en seinna á Bárugötu 5.
Það var sérstök lifun, upphefð og
hátíð að nálgast stofurnar báðar,
andrúmið framandi og nokkurs
konar stöðutákn að eiga mynd af
sér tekna af Lofti eða hinu þjálf-
aða starfsliði hans. Myndir af
börnum voru sem andlegt konfekt
á heimilum góðborgaranna og
meira skoðaðar af gestum en
nokkurt málverk í nágrenni
þeirra. Loftur var ekki einasta yf-
irburðamaður að auglýsa og mark-
aðssetja nafn sitt og ljósmynda-
stofu, skapa sérstaka og stásslega
ímynd kringum starfsvettvang
sinn og persónu, heldur mjög fær í
sínu starfi. Hafði bakteríuna í sér
eins og menn orða það um veiði-
menn, sem er nærtæk og fullgild
samlíking, rataði að bráð sinni líkt
og hefði maðurinn innbyggða
ratsjá. Þrátt fyrir allt þetta var
námsferillinn í ljósmyndafaginu
ekki langur á seinni tíma mæli-
kvarða, mestmegnis sjálfsnám
borið uppi af brennandi áhuga,
ósérhlífni og sjálfstrausti. Slíkt var
eðlilega mun algengara á árum áð-
ur í ljósi aðstæðna, samband læri-
meistara við nemendur nánara,
fagið ungt og breytingar örar.
Loftur skipar sérstakan sess í
huga okkar sem vorum að vaxa úr
grasi á fjórða og fimmta áratugn-
um og útilokað að nýrri tíma kyn-
slóðir geti með öllu lifað sig inn í
aðstæðurnar. Málverkasýningar
fágætur viðburður og ljósmynda-
sýningar tíðkuðust yfirhöfuð ekki,
nema helst í gluggum verslana.
Menn litu ekki á ljósmyndir sem
list heldur virðulegt fag og í því
voru menn misjafnlega færir eins
og gengur, hér þótti Loftur brillj-
ant í öllu falli meðal hins breiða
fjölda. Hrifnæmur og virkur í sín-
um tíma, snöggur að laga sig að
aðstæðum, en hinar miklu vin-
sældir drógu eðlilega dilk á eftir
sér. Ljósmyndir merktar honum
og með hina frægu súlu í bak-
grunninum fengu smám saman
svip af að vera ósannar og útjask-
aðar. Framkvæmdagleðin hér
meiri en listrænn metnaður, eink-
um á stríðsárunum er menn hættu
að kunna sér hóf í peningastreym-
inu, jafnt í ljósmyndum sem mál-
verki. Þegar ljósmyndastofur fóru
svo að keppa við málverkið með
handlituðum ljósmyndum náði
smekkleysan og grunnfærnin há-
marki og hér var Loftur ekki með
öllu saklaus. En þetta var nú ein-
ungis ein hlið á manninum sem var
barn síns tíma og mikil býsn að
hálf öld skuli hafa liðið áður en hin
rétta mynd af ferli hans og mann-
inum sjálfum er dregin fram í
dagsljósið. Og þótt skrifari gerði
sér góða grein fyrir færni Lofts er
best lét kemur þessi sýning í
Hafnarborg honum fyrir margt í
opna skjöldu, einkum sá hluti
hennar er nefnist „Gamla kabinett
1925–1936“. Samanstendur aðal-
lega af portrettljósmyndum, mest-
megnis af listamönnum og þekkt-
um borgurum. Sumar
framúrskarandi vel teknar og hrif-
ríkar, að auk hreint ómetanlegar
sem skjalfesting á svipmóti við-
komandi. Þá er merkilegt hvernig
afdrifarík tímahvörf koma fram í
„Nýja kabinett 1944–52“, allt hér
yfirborðslegra og fegraðra, jafnvel
bera hinar vel teknu myndir af
Sveini Björnssyni og Georgíu
spúsu hans greinilega vott um það
í litum og umgerð, nefndi einhver
stríðsgróðaramma? Leikhúsmynd-
irnar eins og þær geta bestar ver-
ið, en of fáar á sýningunni. Áhersla
virðist einkum lögð á nefndar
myndraðir sem eru á aðalveggjum
aðalsalar, einnig þætti úr atvinnu-
sögunni á veggjum innri salar.
Hins vegar ganga hlutir síður upp
á skilrúmunum, þótt þar sé margt
ágætra mynda, hér hefði þurft að
leggja mun meiri vinnu í uppsetn-
inguna og hlutir í sýningarkössum
tætingslegir, vinnubrögðin ekki
við hæfi í þessari mynd.
Fyrrnefndar myndir úr atvinnu-
sögunni ómetanlegar, einnig
myndir af húsum ásamt svipmynd-
um úr bæjarlífinu, að ekki sé talað
um loftmyndirnar. Loftur var
framsýnn og tók um 400 myndir af
öllum götum borgarinnar, gömlum
húsum og kofum, en bæjaryfirvöld
voru hins vegar ekki með á nót-
unum er hann bauð þeim þær til
kaups og munu flestar glataðar.
Nokkrar slíkar myndir á sýning-
unni eru til vitnis um hvílík verð-
mæti og heimildir fóru þar for-
görðum. Athygli mína vöktu
einstaka myndir af landslagi sem
gætu allt eins verið hluti eða jafn-
vel uppistaða málverkasýningar
núlistamanns af yngri kynslóð.
Í tilefni sýningarinnar hefur
verið gefin út vönduð og vel hönn-
uð sýningarskrá/bók upp á 190 síð-
ur með víðtækum upplýsingum og
skilvirkum ritgerðum um ævi og
ljósmyndaferil Lofts. Hins vegar
eru sumar myndirnar í bókinni
mun daufari en á veggjunum, eink-
um mannamyndirnar. Læt vera að
rita um kvikmyndaferil hans, enda
síður mitt fag, en vísa til ítarlegrar
ritgerðar um þennan þátt á ferli
hans eftir Erlend Sveinsson.
Að öllu samanlögðu er um stór-
merkilegt framtak að ræða, sem
hefði getað orðið toppurinn á nú-
verandi Listahátíð hvað sjónrænu
hliðina snertir ef ekki kæmu til
fyrrnefndir hnökrar í uppsetningu
og að hluti sýningarinnar er ekki
nægilega vel unninn miðað við
vægi hennar og hinn gríðarlega
efnivið. Þá er með öllu óskiljanlegt
að hún skuli einungis standa í tvær
vikur, raunar reginhneyksli.
Bragi Ásgeirsson
Dóra og Haraldur Sigurðsson tónlistarmenn í Kaupmannahöfn 1925. Gamla kabinett. Ásgrímur Jónsson 1925. Gamla kabinett.
Skráning samtíðarMYNDLISTHafnarborg/aðalsalir
Opið alla daga frá 11–17. Lokað þriðju-
daga. Til 3. júní. Aðgangur 300 krónur í
allt húsið. Eldri borgarar og öryrkjar 200
kr. Skrá/ bók 2.800 krónur.
ÚRVAL LJÓSMYNDA Í EIGU
ÞJÓÐMINJASAFNS ÍSLANDS
LOFTUR GUÐMUNDSSON