Morgunblaðið - 13.06.2002, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 2002 29
KAMMERMÚSÍKHÓPURINN
Camerarctica hefur nú starfað í tíu
ár og hélt af því tilefni vel sótta
tónleika sl. sunnudag helgaða nor-
rænni tónlist.
„Hinn norræni Mozart“ er einn
þeirra umdeilanlegu auðkennis-
stimpla sem settir hafa verið á
finnsk-sænska tónskáldið Bern-
hard Crusell (1775–1838) handa
tímaskroppnum síðari kynslóðum
til að átta sig á í snatri. Kvartett
hans fyrir klarínett og strengjatríó
Op. 7 (hvorki tóntegundar né núm-
ers var getið, en mun víst hafa ver-
ið nr. 3 í D-dúr (enda fyrir A-
klarínett) og hið síðasta af þrem
verkum hans fyrir þá skemmtilegu
áhöfn; án efa undir áhrifum frá
frægum kvintetti Mozarts fyrir
Anton Stadler) var útgefinn 1820,
en sennilega saminn þónokkrum
árum fyrr.
Það verður að kalla næsta
undravert hvað umrætt verk
stendur enn vel fyrir sínu við end-
urheyrn, jafnvel úr tímanálægð
miðevrópskra stórsnillinga – þrátt
fyrir nánast stað- og tímabundna
ördeyðu, þegar frændþjóðirnar í
landsuðri voru að feta fyrstu spor-
in í klassískum kammersmíðum,
ósjaldan fyrir tilstilli aðfluttra
smámeistara frá þýzka tungumála-
svæðinu. Tilkoma Crusells er í því
samhengi nánast kraftaverk sem
m.a.s. stenzt samanburð við marga
helztu tónjöfra vínarklassíska tím-
ans. Þriðji klarínettkvartett hans
var enda bráðskemmtilegur
áheyrnar; hugmyndafrjór, gæddur
klassísku þokkafullu jafnvægi,
kunnáttusamlega skrifaður og vel
fluttur af hópnum, þrátt fyrir all-
virtúósar kröfur til einkum blás-
arans sem Ármann Helgason leysti
snöfurlega af hendi í góðu sam-
vægi við strengina.
Fyrsti strengjakvartett fjónska
tónskáldsins Carls Nielsens Op. 13
(1865–1931; nýkominn úr höfund-
arvernd eftir alþjóðlegu 70 ára
reglunni) var næstur á dagskrá.
Verkið var síðar afskrifað af höf-
undi en endurvakið (og endurskoð-
að) nokkrum árum eftir það, sem
skýrir hærri ópustölu þess en eldri
sinfóníu hans nr. 1. Camerarctica
fylgdi venjunni og lék endurskoð-
uðu útgáfuna, sem er töluvert mót-
uð af mesta áhrifavaldi tímans,
Brahms, kannski burtséð frá nokk-
uð áberandi Dvorák-ummerkjum í
scherzóinu (III., Allegro molto).
Eiginlega mætti harma að Nielsen
héldi ekki áhuga sínum á miðl-
unum fram á þroskaárin, enda
hefði hann þá hugsanlega náð að
skáka landa sínum og nemanda
Vagn Holmboe sem markverðasta
strengjakvartetthöfundi Norður-
landa á 20. öld.
Þó að kvartett Nielsens væri
æskutónsmíð og varla fullveðja
meistaraverk – frumlegasti þátt-
urinn birtist fyrst með Fínalnum,
IV. – voru kröfur hans til flytjenda
samt nógu miklar til að minna
áþreifanlega á vanda kvart-
ettgreinarinnar hérlendis, þar sem
atvinnuspilamennsku í sambæri-
legum mæli og þekkist sunnar í
álfu er ekki til að dreifa. Heyra
mátti á stundum ósamtaka leik,
mishreinni tónstöðu og almennt
„óþéttum“ samhljómi í þessu verki,
að jafnvel tíu ára samspilsreynsla
hrekkur ekki til, nema þessi
vandasamasta allra kammergreina
sé stunduð á mun stöðugri grund-
velli en íslenzkar aðstæður bjóða
upp á.
Hópurinn bætti aftur á móti um
betur í síðasta atriði, frumflutningi
hins nýja verks eftir Þorkel Sig-
urbjörnsson, Örlagafugli, fyrir
flautu, klarínett og strengjakvart-
ett. Af munnlegri kynningu eins
flytjandans mátti skilja að titillinn
vísaði til svölukvaksins við glugg
Egils Skallagrímssonar í Jórvík á
10. öld þegar kvæðið Höfuðlausn
var í burðarliðnum. Fór þar hat-
rammasti óvinur kappans í um-
breyttu líki Gunnhildar Haralds-
dóttur blátannar Danakonungs,
fjölkunnugrar drottningar Eiríks
blóðaxar. Þrátt fyrir téða truflun
var tvítug drápan ort í tæka tíð og
þáði skáldið sem kunnugt er
„hjálma klett af hilmi“ að launum.
Hversu „prógrammatískt“ verk-
ið var samið skal ósagt látið, og
þaðan af síður hvort samhverf
uppbygging kvæðisins og runhend
hrynjandi hafi haft áhrif á tón-
málið. Hitt fór ekki á milli mála, að
um 13 mín. langt verk Þorkels var
sérlega músíkantískt skrifað – að
vísu fyrir afar kliðfagra og sveigj-
anlega áhöfn – og uppfyllti þar
með gjöfulustu félagsformúlu sem
til er í músík, nefnilega að fjöl-
breytt og samleiksvæn tónlist er
annarri líklegri til að skila ánægju
flytjenda áfram til hlustenda.
Tíu ára kammerafmæliTÓNLISTNorræna húsið
Crusell: Klarínettkvartett Op. 7. Nielsen:
Strengjakvartett nr. 1 Op. 13. Þorkell
Sigurbjörnsson: Örlagafugl f. flautu, klar-
ínett og strengjakvartett (frumfl.).
Kammerhópurinn Camerarctica (Ármann
Helgason, klarínett; Hallfríður Ólafs-
dóttir, flauta; Hildigunnur Halldórsdóttir,
Sigurlaug Eðvaldsdóttir, fiðlur; Guð-
mundur Kristmundsson, víóla; Sigurður
Halldórsson, selló). Sunnudaginn 9. júní
kl. 14.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
KOMIN er út hér á Íslandi skáldsag-
an A durable fire once and this eftir
Bandaríkjamanninn Dall Wilson.
Hann hefur dvalið hér á landi frá
því í haust og unnið að skriftum og
nú hefur skáldsagan litið dagsins
ljós.
Þar segir frá manni og konu,
hann er verðbréfasali á Wall Street
en hún er íslensk söngkona. Hann
yfirgefur starf sitt þar sem hann
finnur sig knúinn til að skrifa bæði
skáldsögu og óperu, listaverk sem
endast munu í þúsund ár.
Wilson hefur einnig samið texta
við óperutónlist eftir Victor Herbert,
sem lést árið 1936. Óperan nefnist
The Freely Given og fjallar um fjóra
íslenska óperusöngvara sem eru
komnir til Litháen til að taka þátt í
óperettuflutningi.
Bókin er 345 bls., gefin út af höf-
undi undir forlagsheitinu beeswax
press. Henni fylgir geisladiskur
með völdum köflum úr óperutónlist
Victors Herberts.
Skáldsaga
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is