Morgunblaðið - 18.08.2002, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EITT GRÆNT blað á voringetur glatt mig ótrúlegamikið,“ segir Eva Örnólfs-dóttir, þar sem við stöndum
og virðum fyrir okkur þrjú lítil birki-
lauf í vægast sagt rýrum jarðvegi í
hraunjaðri Hekluhrauns skammt of-
an við Gunnarsholt á Rangárvöllum.
Þar hafa þau hjónin Eva og Ragnar
Jónasson framhaldsskólakennari
komið sér upp aðstöðu til ræktunar
og eytt þar öllum sínum frístundum
síðustu þrjú árin við gróðursetningu.
Landið leigja þau af Landgræðslu
ríkisins til 25 ára og sá Landgræðslan
um að skipuleggja svæðið.
„Ég hef heyrt að það hafi verið
flugmenn, sem flugu áburðarflugvél-
inni, Páli Sveinssyni, sem upphaflega
áttu hugmyndina og þrýstu á um að
Landgræðslan útvegaði áhugasömu
ræktunarfólki land til ræktunar,“
segir Ragnar. Upphaflega voru þrjú
svæði skipulögð í hrauninu ofan við
Gunnarsholt en fallið var frá tveimur
þeirra vegna hættu á grunnvatns-
mengun.
Gróðursettu í Galtalæk
Þau hjónin hafa alla tíð haft mikinn
áhuga á ræktun og eru augljóslega
með það sem kallað er „grænir fing-
ur“. Í rúm tíu ár hafa þau af einskær-
um ræktunaráhuga tekið þátt í upp-
græðslu og gróðursetningu í
Galtalæk. „Margir okkar bestu vina
eru bindindismenn og með þeim höf-
um við gróðursett á sumrin í Galta-
læk,“ sagði Ragnar. „Þangað vantar
alltaf sjálfboðaliða en það er vitan-
lega mun skemmtilegra að vinna fyr-
ir sjálfan sig eftir eigin hugmyndum
eins og við gerum hér. Hér voru
skipulagðar 19 lóðir og þær eru allar
farnar. Flestir, sem hér eru tengjast
annaðhvort flugmönnunum eða sveit-
inni á einn eða annan hátt. Sjálf frétt-
um við af þessari lóð fyrir hreina til-
viljun einn miðvikudag í september
árið 1999 og við vorum búin að festa
okkur hana, óséða, daginn eftir. Þetta
var síðasta lóðin og ákafinn var svo
mikill að við gróðursettum þá strax
um haustið um 300 furur og héldum
alsæl heim að því loknu.“
„Vonbrigðin voru mikil þegar við
svo komum næsta vor,“ sagði Eva.
„Plönturnar lágu flestar rótarberar
um allt eftir frostlyftingar um vetur-
inn. Jarðvegurinn er svo gljúpur.
Eiginlega ekkert nema vikurblönduð
mold og sandur, sem fokið hefur til og
fyllt upp í hraunið. Ætli það hafi ekki
verið um 30 plöntur af þessum 300
sem lifðu þetta af.“
7.000 plöntur og stiklingar
„Við leggjum megináherslu á fjöl-
breytni í ræktuninni. Það er um að
gera að reyna allt, birki, reyni, víði og
rifs en annars höfum við lagt mesta
áherslu á birki. Birkið er reyndar það
sem hefur staðið sig best og eins víð-
irinn. Hann hefur reynst ágætlega.
Ætli við séum ekki búin að setja nið-
ur ríflega 7.000 plöntur og stiklinga
og við notum ekki gróðursetningar-
staf,“ sagði Ragnar. Hann safnar
fræi úr görðum, þar sem hann kemur
því við, bæði heima og erlendis og
kemur þeim til og hann hefur dreift
birkifræi beint í landið. „Ég er farinn
að finna nokkrar plöntur úr þeirri til-
raun,“ sagði hann. „Þegar við komum
hingað bar mest á melgresi, lyngi og
lágvöxnum víði, en einnig höfum við
fundið þrjár sjálfsáðar birkiplöntur
og það þrátt fyrir að héðan er langt í
næsta birkiskóg.“
Ókum daglega á milli
„Við ákváðum þegar í upphafi að
ræktunin hér ætti að kosta okkur
sem minnst annað en vinnuna og
bensín á bílinn,“ sagði Eva. „Fyrsta
sumarið keyrðum við hingað um
hverja helgi með kerruna aftan í fulla
af plöntum og því sem til þurfti, kom-
um að morgni og fórum heim að
kvöldi. Okkur fannst of mikill tími
fara í ferðir svo við fengum okkur
tjaldvagn sem breytti miklu og þar
höldum við til megnið af sumrinu nú
orðið.“
Mikil vinna í göngustígana
„Í fyrrasumar ákváðum við að
byggja 10 fermetra skúr fyrir verk-
færin og smáaðstöðu fyrir okkur til
að hengja af okkur, elda og sofa þeg-
ar mikið rignir,“ sagði Ragnar. „Og
nú höfum við látið bora eftir vatni því
hér var ekkert vatn og vandræði með
að vökva. Innan skamms fáum við
rafmagn og þá tengjum við dæluna
við brunninn og hættum að rogast
um með vatn í fötum en vatninu söfn-
um við saman í stórt ker. Þannig að
framkvæmdirnar hafa undið meira
upp á sig heldur en við ráðgerðum en
við stefnum ekki að því að byggja
stærra hús þó svo að leyfi sé fyrir 90
fermetra húsi. Þessi aðstaða nægir
okkur.“
Þau hjónin hafa skipulagt landið af
kostgæfni og valið úr bestu svæðin til
gróðursetningar svo og hvað af land-
inu skuli vera ósnert. Í fyrstu var all-
ur húsdýraáburður borinn í fötum,
3,5 lítrar fóru undir hverja plöntu og
til að auðvelda flutninga hafa þau lagt
göngustíga þannig að hægt er að
koma við hjólbörum. „Ég er hættur
að rogast um með húsdýraáburðinn,
takk fyrir,“ sagði Ragnar. „Ég hef
fengið nóg af því.“
Munar um hvert lauf
„Vinnan við göngustígana hefur
verið ansi drjúg en þeir eru bráð-
nauðsynlegir,“ sagði Eva. „Það gat
verið sárt að sjá gesti leggja bíl, þar
sem við vorum rétt búin að planta en
gestunum var vorkunn, því plönturn-
ar voru enn svo litlar. Það sama á við
þegar gengið er um hraunið þá getur
oft verið erfitt að koma auga á plönt-
urnar og þá er gott að hafa göngu-
stíga. Hér kostar það mikið átak að
ná upp hverjum sentimetra.“
Landið er 3,4 hektarar og þegar
þau tóku við því mátti víða sjá rofa-
börð í melgresishólunum, sem nú
hafa verið tyrfð og hafa ófáar ferðir
verið farnar með torf til að verja
landið uppblæstri. „Hér var beitar-
hólf fyrir holdanautin, sem ræktuð
voru um tíma í Gunnarsholti og þau
sáu um að þjappa niður jarðveginn að
hluta,“ sagði Eva. „Ég hef heyrt að
ábúendur á Hróarslæk hér rétt fyrir
neðan okkur hafi mátt búa við sand-
fok á árum áður þegar minnsta vind
hreyfði en eftir að Landgræðslan hóf
fræ- og áburðardreifingu á hraunið
dró verulega úr.“
Trjárækt ekki skógrækt
Ragnar leggur áherslu á að þau
séu ekki að rækta skóg heldur stundi
þau trjárækt, sem sé allt annar hand-
leggur. Þau forrækta bakkaplöntur í
pokum eða í pottum í eitt ár áður en
þær eru gróðursettar, ýmist í garð-
inum heima eða í skjóli fyrir austan.
„Við erum með skjólgrindur sem við
setjum upp til að skýla plöntunum og
eitt haustið þegar við vorum að ganga
frá grindunum sáum við að mýsnar
höfðu búið um sig innan um grind-
urnar,“ sagð Eva. „Í einu horninu var
hrúga af geldingahnöppum, í öðru
melgresiskorn og kartöflur úr garð-
inum okkar í því þriðja. Þær voru
greinilega að búa sig undir veturinn.“
Þrisvar á sama stað
Landið hafa þau skipulagt með úti-
vist í huga og miðað gróðursetn-
inguna við að skapa skjól og þegar
gengið er um hraunið má sjá ýmsar
runnategundir og fjölærar jurtir.
„Það er um að gera að reyna sem
flestar tegundir og finna hvað hentar
best á við þessar aðstæður,“ sagði
Ragnar um leið og hann viðurkenndi
að í sumum tilvikum hefðu þau gróð-
ursett á sama stað þrisvar.
„Stundum sér maður að þó að tvær
plöntur búi að manni finnst við sömu
aðstæður þá dafnar önnur en hin
ekki,“ sagði Eva. „Það verður því að
líta á hverja plöntu sem einstakling
og eins og við mannfólkið eru þær
misjafnar að upplagi.“
Frá því snemma á vorin og fram á
haust eru þau hjón að gróðursetja og
var Eva búin að setja niður úr 14
bökkum um morguninn. „Við eigum
mikið af vinum sem koma færandi
hendi og gefa okkur plöntur,“ sagði
Ragnar um leið og hann benti á nokk-
ur greni-, furu- og reynitré.
„Það eru allir velkomnir í heim-
sókn,“ sagði Eva. „Og enginn þarf að
vera hræddur um að verða settur í
vinnu, þegar hann kemur. Hvorki
fjölskyldan né vinir. Ræktunin veitir
okkur ánægju og er okkur ögrun að
taka við rýru landi og skila í betra
ásigkomulagi en við tókum við því.“
Séð yfir landið í hraunjaðarinn, þar sem unnið hefur verið að gróð-
ursetningu í fremur rýrum jarðvegi, í átt að Heklu.
Melgresishólar og móar einkenna landið að hluta, þar sem komið
er að, og árangurinn af gróðursetningunni er að koma í ljós.
Fyrsta haustið voru gróðursettar 300 furuplöntur í norð-austur
horni landsins. Að vori voru 30 plöntur á lífi sem virðast dafna vel.
Ögrun
að taka
við rýru
landi
Sífellt fleiri leita eftir aðstöðu til ræktunar í sveitum
landsins. Meðal þeirra eru þau Eva Örnólfsdóttir og
Ragnar Jónasson, sem undanfarin ár hafa gróðursett
um sjö þúsund plöntur og stiklinga í jaðri Hekluhrauns.
Kristín Gunnarsdóttir gekk með þeim um hraunið.
Morgunblaðið/Kristinn
Ragnar Jónasson og Eva Örnólfsdóttir eyða gjarnan frístundunum yfir sumarmánuðina við ræktun í jaðri Hekluhrauns.
Í hraunjaðrinum gleður hvert blað.