Morgunblaðið - 18.08.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALEXANDER Rannikh, semfyrir skömmu tók við emb-ætti sendiherra Rússlandsá Íslandi, hefur starfað í
rússnesku og áður sovésku utanrík-
isþjónustunni í rúmlega þrjá áratugi.
Hann hóf ferilinn í Turku í Finnlandi
árið 1970. Þar var hann í sex ár og
starfaði m.a. sem túlkur. Árið 1976
hélt hann til starfa í Moskvu þar sem
hann starfaði í fjögur ár áður en hann
var sendur aftur til starfa í Finnlandi,
að þessu sinni í sendiráðinu í Hels-
inki. Þar starfaði Rannikh til ársins
1986 en þá tók við dvöl í Moskvu á
nýjan leik. Árið 1992 var Rannikh
skipaður fyrsti sendiherra Rússa í
Lettlandi en því embætti gegndi
hann til ársins 1996. Því næst starfaði
hann sem aðalritari utanríkisráðu-
neytisins rússneska og var síðan yfir
öryggismálum ráðuneytisins í þrjú
ár. Kom hann m.a. til Íslands á þeim
tíma í þriggja daga heimsókn til að
fara yfir öryggismál sendiráðsins.
Lengi haft áhuga á Norðurlöndum
Rannikh segist þegar á námsárum
sínum hafa einbeitt sér að Norður-
löndunum og þá ekki síst Finnlandi.
Hafi hann lagt stund á stjórnmála-
nám í háskóla og lagt höfuðáherslu á
Norðurlöndin.
Hann segir að Ísland komi sér fyrir
sjónir sem dæmigert Norðurlanda-
ríki og kunni hann vel við jafnt fólkið
sem náttúru landsins. „Nú kemur
mér líka að góðu gagni reynslan úr
fyrsta starfi mínu í Turku. Þegar
maður starfar í stóru sendiráði eru
allir að vinna að sínum sértæku verk-
efnum. Í litlum sendiráðum verður
maður að vera reiðubúinn að ganga í
öll verkefni sem upp kunna að koma,“
segir Rannikh en fimm stjórnarer-
indrekar starfa nú í sendiráði Rúss-
lands á Íslandi.
Þá segist hann kunna vel við sig af
öðrum ástæðum. „Ég var sendiherra
í Eystrasaltsríkjunum á mjög erfiðu
tímabili. Þetta var mjög erfitt ekki
síst vegna rússneska minnihlutans í
Lettlandi. Í augum þeirra var sendi-
herrann einskonar hálfguð og ætlast
var til þess að hann leysti öll þeirra
vandamál, einnig vandamál af per-
sónulegum toga. Eftir þessa upplifun
er Reykjavík himnasending.“
Samskipti Íslands og Rússlands
segir Rannikh vera með miklum
ágætum. Vissulega megi ýmislegt
betur fara en það séu allt uppbyggi-
leg vandamál. Til dæmis séu tvíhliða
viðskipti ríkjanna fremur lítil en hægt
sé að reyna að bæta úr því. Í Lett-
landi hafi hann hins vegar oftar en
ekki þurft að taka á mjög erfiðum og
oft óþægilegum málum. „Það var
mikil spenna í loftinu,“ segir Ran-
nikh. Hann bætir við að enn gæti
spennu í samskiptum Rússa við
Eystrasaltsríkin og að þau séu ekki
eins góð og ákjósanlegt væri. Of mikl-
ar tilfinningar og pólitík væru í spil-
unum. Að mörgu leyti væri Lettland
andhverfa Íslands hvað samskiptin
við Rússland varðaði.
„Síðastliðinn áratugur hefur verið
tími mikilla breytinga fyrir stjórnar-
erindreka. Ekki síst vegna heims-
væðingarinnar. Allt gerist hraðar en
áður var. Þegar ég hóf feril minn
ferðaðist Brezhnev til Helsinki með
lest til að sækja þar fund. Nú myndi
enginn láta sér detta í hug að ferðast
með lest eða skipi. Ráðherrar nú orð-
ið eyða meiri tíma í háloftunum en á
jörðu niðri. Allur heimurinn hefur
skroppið saman. Vegalengdir skipta
ekki eins miklu máli og þær gerðu hér
áður fyrr. Þetta hefur meðal annars
haft þau áhrif að diplómatar starfa á
annan hátt en þeir gerðu fyrir 30 ár-
um og hvað þá fyrir 100 árum. Vissu-
lega getur verið þægilegt að vinna
hægt og rólega og hafa nægan tíma til
að taka saman djúphugsaðar og efn-
ismiklar skýrslur um ástand mála í
viðkomandi ríki. Lífið heldur hins
vegar áfram og við verðum að laga
okkur að þessum breyttu aðstæðum.“
Hátt upp til Guðs og
langt til keisarans
Það hafa orðið mikil umskipti frá
því að Rannikh hóf störf í sovésku ut-
anríkisþjónustunni. Sovétríkin heyra
nú sögunni til og hann starfar nú fyrir
rússnesku utanríkisþjónustuna.
„Þetta voru mikil umskipti og sér-
staklega fyrir um tíu árum gengum
við í gegnum erfitt tímabil á meðan
umbrotaskeið var í rússneskum
stjórnmálum og lýðræðið var ungt.
Stjórnmálin einkenndust af tilfinn-
ingahita og það var ekki óalgengt að
sendiherra á erlendri grundu fengi
ekki fyrirmæli frá Moskvu svo mán-
uðum skipti. Þetta var erfitt tímabil.
Oft urðu menn að taka ákvarðanir
upp á eigin spýtur. Það var athygl-
isverð reynsla en óþægileg. Undan-
farin tvö ár eða svo hefur ástandið
verið komið í eðlilegt horf og starf
okkar skilar meiri árangri af þeim
sökum.
Rannikh segir að ekki síst síðustu
tvö til þrjú árin hafi rússneska kerfið
náð tilteknum þroska og segja megi
að Rússland sé orðið að eðlilega starf-
andi lýðræðisríki þar sem allar stofn-
anir geri sér grein fyrir hlutverki
sínu. Ekki síst sé það vegna þess að
meiri stöðugleiki ríki í efnahagsmál-
um en það sé grunnurinn að öllu öðru.
Þegar hann er spurður hvort ekki
sé enn mikill munur á milli svæða og
nútímavæðingin hafi ekki einungis
náð til stærri borga á borð við
Moskvu og Pétursborg á meðan lítið
hafi breyst á stórum svæðum í Rúss-
landi, segir hann að þannig hafi það
ávallt verið í gegnum sögu Rússlands.
Til sé gamall málsháttur sem sé á þá
leið að það sé hátt upp til Guðs og
langt til keisarans. Þar af leiðandi
verði menn að bjarga sér sjálfir.
Breytingar í Rússlandi hafi ávallt átt
sér stað fyrst í höfuðborginni og hafi
síðan færst smám saman til annarra
landshluta. Þó megi ekki gleyma því
að vegna heimsvæðingarinnar gerist
hlutirnir nú með mun meiri hraða en
áður var raunin.
En hvaða áhrif hefur þá heimsvæð-
ingin haft á starf rússneskra stjórn-
arerindreka. Eru nærsvæði Rúss-
lands á borð við Norðurlöndin
jafnmikilvæg og áður? Rannikh segir
að sterk söguleg tengsl séu á milli
Rússlands og Norðurlandanna enda
séu þetta næstu nágrannar Rússa.
„Það hafa ávallt verið mikil viðskipta-
tengsl á milli Rússlands og Norður-
landanna og það sama má segja um
menningarleg tengsl. Líklega eiga
Norðurlandabúar líka auðveldara
með að skilja Rússa en aðrar þjóðir
þar sem þær standa okkur nær en
flestir.“
Ekki síst á efnahagssviðinu séu all-
ar þjóðir heims hins vegar orðnar ná-
tengdari og breytingar í fjarlægum
löndum geti haft mikil áhrif. Áður
hafi þjóðir verið sjálfum sér nægar að
flestu leyti en nú sé verkaskiptingin
orðin miklu meiri . Hið alþjóðlega
fjármálakerfi hafi einnig mikil áhrif á
þetta og þá hafi komið greinilega í
ljós í september á síðasta ári hversu
háðar þjóðir eru hvor annarri.
Í kjölfar ellefta september tóku
Rússar og Bandaríkjamenn upp mjög
náið samstarf á fjölmörgum sviðum
öryggismála og fyrir skömmu var
stofnað sérstakt samvinnuráð Atl-
antshafsbandalagsins og Rússa en
með því var stofnanabundið samstarf
þessara fyrrum andstæðinga. Má
segja að Rússar hafi með þessu form-
lega skipað sér í hóp Vesturlanda?
Tilheyrum Vesturlöndum
menningarlega
„Þetta hefur verið rauði þráðurinn
í allri sögu Rússlands. Segja má að
Rússland tilheyri stærðar sinnar
vegna öllum heiminum. Það er mik-
ilvægt fyrir okkur Rússa að eiga mik-
ið samstarf við Evrópu. Hinsvegar er
einnig mikilvægt fyrir okkur að eiga
náin tengsl við Kína. Menningarlega
séð erum við hins vegar Evrópuþjóð
og tilheyrum Vesturlöndum. Sú var
raunin jafnvel á tímum Sovétríkjanna
en segja má að hugmyndafræði
þeirra hafi verið hluti af vestrænni
menningu og hugmyndasögu.
Eftir ellefta september voru það
ekki Rússar sem tóku skrefið heldur
má segja að það hafi runnið upp fyrir
öðrum ríkjum á Vesturlöndum hvar
við stæðum. Vestræn gildi hafa ávallt
verið okkur mikilvæg. Hins vegar
hefur saga okkur verið á annan veg
en margra annarra ríkja ekki síst
vegna stærðarinnar.
Röng mynd dregin upp af Tsjetsjeníu
Þegar Rússar hófu að greiða skatta
í fyrsta skipti, til hinna mongólsku
innrásarafla, var notað kerfi sem
byggðist á því að það voru ekki ein-
staklingar sem voru ábyrgir fyrir
skattgreiðslum heldur einstök þorp.
Þetta hafði þau áhrif að mikill munur
gat verið á framlagi þorpsbúa. Sumir
voru iðnir, aðrir voru latir. Sama kerfi
hefur fylgt okkur í gegnum söguna.
Það er rússneskt einkenni að menn
horfa ekki til einstaklingsábyrgðar
heldur sameiginlegrar ábyrgðar.
Þetta leiddi til þess að menn töldu
valdhafana ábyrga þegar eitthvað fór
úrskeiðis en allir vildu síðan eiga
heiðurinn af því sem gekk vel. Þetta
er að mínu mati eitt helsta vandamál
hinnar rússnesku þjóðarsálar og við
eigum langt í land með að breyta
þessu. Þetta held ég líka að sé ástæða
þess að sósíalisminn átti svo greiðan
aðgang að Rússum. Þjóðarsál okkar
féll vel að þeirri hugmyndafræði.
Hins vegar er einnig jákvæð hlið á
þessu þjóðareinkenni. Rússar eru
mjög listfengir og hafa ávallt fengið
að rækta hæfileika sína á því sviði.
Jafnvel þó að þú leggir ekki mikið af
mörkum til samfélagsins getur þú
unnið að því að rækta sjálfan þig og
samt komist af. Hér áður fyrr voru
slíkir einstaklingar mun frjálsari en
nú er raunin, að minnsta kosti í skiln-
ingi efnahagslegs frelsis.“
Sendiherrann segir breytingar í
heiminum ekki hafa breytt hagsmun-
um Rússlands. Rússar þurfi á öðrum
þjóðum að halda til að auka velmegun
sína. Hann segir Rússa líklega hafa
meiri skilning á umheiminum en áður
var raunin en að sama skapi voni
hann að umheimurinn skilji Rússa
einnig betur. Með nýrri tækni og
flæði upplýsinga beri hins vegar einn-
ig oft meira á hleypidómum. Fjöl-
miðlar endurvinni upplýsingar hver
frá öðrum án þess að skilja hvað liggi
á bak við. „Margir horfa á sjónvarp
og trúa öllu sem þeir sjá. Það fer litið
fyrir gagnrýninni hugsun. Það á líka
við um þá mynd sem dregin er upp af
Rússlandi,“ segir Rannikh og nefnir
Tsjetsjeníu sem dæmi.
„Það berast fréttir af því að Rússar
séu að myrða alla karlmenn í Tsjetsj-
eníu. Vissulega gerist það þegar átök
eiga sér stað að stigamenn séu felldir.
Það sama er að gerast í Palestínu og
hjá hinum bandarísku vinum okkar í
Afganistan. Það er hins vegar enginn
að velta sér upp úr þeim tölum. Það
bendir enginn á þá og segir að þeir
séu sekir. Það sem er að gerast í
Tsjetsjeníu er fyllilega sambærilegt
við það sem er að gerast í Afganist-
an.“
Rannikh segist sjá ýmsar hliðstæð-
ur við þróunina á Vesturlöndum í bók
George Orwells 1984. Það samfélag
sem þar er lýst sé að verða til í mörg-
um ríkjum. Tækni sé notuð til að hafa
eftirlit með borgurunum og þeir eru
hvattir til að njósna um nágranna
sína. „Heimurinn hefur breyst frá því
Orwell ritaði bók sína á fimmta ára-
tugnum. Þá var hann að skrifa um
Sovétríkin. Nú er sama þróun að eiga
sér stað á Vesturlöndum, með hinni
rafrænu tækni má stjórna öllum.“
Vill öflugri tengsl
Þegar sendiherrann er spurður um
tengsl Íslands og Rússlands og hvað
hann hyggist leggja áherslu á, segir
hann ljóst að efnahagsleg tengsl jafnt
sem menningarleg séu ekki jafnöflug
og þau voru á tímum Sovétríkjanna.
Fyrst beri að stefna að því að við-
skiptin hætti að dragast saman og því
að vinna að því að auka þau.
Rannikh segir Ísland vera stór-
kostlegt ferðamannaland en hins veg-
ar sjáist hér ekki margir Rússar.
Helsta ástæða þess sé líklega að ekki
sé beint flug milli ríkjanna og öll
tengiflug í gegnum önnur ríki fremur
óþægileg. Til dæmis séu engin nætur-
flug í boði. „Ef flogið væri beint milli
Íslands og Rússlands tel ég öruggt að
margir Rússar myndu heimsækja Ís-
land. Margir Rússar eiga nú mikið af
peningum.“
Að mati Rannikhs verður að nálg-
ast þessi mál með nýjum hætti og
hann segist hafa mikinn áhuga á að
beita sér fyrir stofnun íslensks-rúss-
nesks verslunarráðs. Þá mætti hugsa
sér að hér yrði sett á laggirnar
Moskvuhús, líkt og væri starfrækt í
Helsinki til að efla viðskipti ríkjanna.
Hefði hann þegar rætt þetta tvívegis
við yfirmann Moskvu-hússins í Hels-
inki.
Rannikh segir að hugsa megi sér
ýmsa möguleika hvað viðskipti varð-
ar. Íslenska lambakjötið gæti orðið
vinsælt á veitingahúsum í Moskvu og
af hverju ættu ekki sumarbústaðir úr
rússnesku timbri eða jafnvel smíðaðir
í Rússlandi að geta orðið vinsælir á
Íslandi?
Á menningarsviðinu væru sam-
skiptin góð en hann sagðist hafa í
hyggju að efla þau enn frekar. Ís-
lenskur almenningur hefði greinilega
mikinn áhuga á Rússlandi en hins
vegar væri staða rússneskunnar ekki
sterk hér á landi. „Mér skilst að ís-
lenskir námsmenn líti fyrst og fremst
á hvað borgi sig peningalega þegar
þeir velja sér tungumál. Þetta held ég
að sé ekki skynsamlegt. Sem dæmi
má nefna að þegar fundir eru haldnir
hér og þörf er á túlkum eru allir túlk-
arnir rússneskir ríkisborgarar.“
Rannikh sagðist að lokum telja að
ýmis sóknarfæri væru í samskiptum
Íslands og Rússlands og ekki spillti
fyrir að Júrí Rezetov, fyrrum sendi-
herra Rússa hér á landi, væri nú í for-
ystu vináttufélags í Rússlandi er væri
mjög virkt í starfi sínu.
Alexander Rannikh, nýr sendiherra Rússlands á Íslandi
Reykjavík var himnasending
Alexander Rannikh, nýr
sendiherra Rússlands á Ís-
landi, hefur starfað í utan-
ríkisþjónustunni í á fjórða
áratug. Hann segir í samtali
við Steingrím Sigurgeirsson
að oft hafi verið erfitt að
vera rússneskur stjórnarer-
indreki á síðastliðnum ára-
tug og það hafi verið
himnasending að vera send-
ur til Reykjavíkur.
Morgunblaðið/Kristinn
Alexander Rannikh, sendiherra Rússlands á Íslandi.