Morgunblaðið - 18.08.2002, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALLIR sem þekkja Pálmaog Harald Palsson berabræðrunum vel söguna.„Þeir eru með bestu ogyndislegustu mönnum
sem ég hef kynnst,“ segir Svava Sæ-
mundsson í Árborg og nágranni
þeirra til margra ára, og aðrir taka í
sama streng.
Þeir hafa búið í Grenihlíð alla tíð,
fyrst með foreldrum og systkinum,
en tveir síðan Helgi, bróðir þeirra,
dó 1995, 79 ára að aldri. Sigrún syst-
ir þeirra bjó með bræðrunum þar til
hún féll frá, en systkinin voru sjö og
gengu þrjú þeirra í hjónaband.
„Pabbi og mamma okkar komu hing-
að sem ung börn frá Íslandi, hann
1883 frá Lýtingsstöðum í Skagafirði
og hún árið 1900 frá Hamraendum í
Stafholtstungum í Borgarfirði,“ seg-
ir Pálmi, en faðir þeirra var Þor-
grímur Pálsson og móðir Guðrún
Helgadóttir Jakobssonar.
Pálmi er 85 ára, fæddur 1917, en
Haraldur tveimur árum yngri. Þeir
tala báðir góða íslensku, en Pálmi
hefur tvisvar heimsótt Ísland, í
leiguflugi frá Winnipeg 1976 og
1981. Þeir segja að íslenskuna hafi
þeir lært af foreldrum sínum. „Við
höfum aldrei tekið neina lexíu,“ seg-
ir Pálmi. „Við eigum orðabækur en
engvan grammar og það er óþægi-
legt stundum að vita ekki hvernig
eigi að beygja sum orð.“
Ríflegur styrkur í
menningarmiðstöðina
Fyrir tveimur árum var menning-
armiðstöðin í Gimli, The Waterfront
Centre, formlega opnuð, en til að
hún yrði að veruleika þurftu margir
að leggja hönd á plóg. Bræðurnir í
Grenihlíð brugðust ekki kalli frekar
en fyrri daginn og gáfu 5.000 dollara
í byggingarsjóð. „Það þurfti vissa
upphæð til að fá eitthvert Eddunafn
úr goðafræðinni skráð,“ segir Pálmi
og vill helst ekki nefna upphæðina.
„Við dreifðum þessu á þrjú ár því
þannig var hægt að nýta upphæðina
betur í sambandi við skattinn.“
Mörgum þykir óyfirstíganlegt að
gefa 5.000 dollara, um 300.000 kr., í
samfélagsverkefni, en bræðurnir
gera lítið úr rausnarskapnum. „Bú-
skapurinn hefur gengið skaplega hjá
okkur,“ segir Haraldur, „í seinni
tíð,“ botnar Pálmi og bætir við að
þeir hafi reyndar hætt öllum búskap
1995. „Það var mjög fátækt fólk
hérna um 1930, þegar við vorum að
vaxa upp. Það var alltaf nóg að borða
og svoleiðis en það vantaði upp á að
maður hefði föt. En það lagaðist
mikið með afkomu fólks eftir stóra
stríðið, seinna stríðið. Fyrst þá höfð-
um við til dæmis traktora á robber-
hjólum.“
Haraldur segir að tækniframfarir,
bættir vegir og bílar, hafi breytt
miklu og auðveldað bústörfin, en
bræðurnir segja að nautgriparæktin
hafi gefið mest af sér. „Það bless-
aðist best efnalega að gera nautgrip-
ina stóra og selja þá svo. Fyrir þetta
svæði hefði verið betra fyrir marga
að gefa sig meira að því, heldur en
að kornrækt, því það hefur svo oft
verið lágt verð á korninu,“ segir
Pálmi, en Haraldur vill frekar tala
um holdgripi. Enda kemur á daginn
að þeir sýndu holdgripi á nautgripa-
sýningum í Brandon 1975 til 1980 og
fengu fyrstu verðlaun fyrsta árið.
„Við fengum mörg verðlaun og það
var býsna gott að fá fyrstu verðlaun
fyrir besta nautið. Þetta voru hvít-
hausar frá Englandi, svonefnd
Hereford-tegund,“ segir Pálmi en
Haraldur bætir við að þeir hafi líka
verið með fleiri tegundir. „Já, já.
Þetta var gaman,“ segir Pálmi, en
þeir voru mest með 55 nautgripi.
Steingrímur, yngri bróðir þeirra,
gerðist bóndi nálægt Riverton og
var fjölskylda hans mest með um
100 gripi. „Hann hafði heilsubilun og
varð að hætta,“ segir Pálmi.
Ekki fundið réttu konurnar
Bræðrunum líður vel í Grenihlíð,
en seldu landið þegar þeir hættu að
búa. Þeir hafa verið einhleypir alla
tíð og spurðir hvort aldrei hafi staðið
til að fá utanaðkomandi konur í hús-
ið stendur ekki á svarinu hjá Har-
aldi: „Nei, við höfum ekki fundið þær
ennþá.“ Pálmi bætir við að ein
ástæðan sé sú að þeir hafi verið fá-
tækir þegar þeir hafi verið ungir.
Stúlkurnar hafi mikið farið til vinnu
úr byggðinni til Winnipeg því þar
hafi verið hærra kaup að fá. „Það var
alvanalegt að fá 15 dollara á mánuði
þá fyrir vinnu í bænum og aðrir voru
skarpari en við að ná í þær sem eftir
voru.“
Þó þeir hafi verið kvenmannslaus-
ir hafa þeir sótt skemmtanir í sveit-
inni og nágrenni. Þeir segja að
hljómsveitin Johnny and the Musi-
cal Mates frá Riverton hafi verið á
böllunum í samkomuhúsinu í Geysi-
rbyggðinni fyrir 60 árum og
skemmti þar enn, en auk þess hafi
þeir alltaf gaman af að hlusta á
karlakóra frá Íslandi. Hins vegar
hafi danssamkomur í samkomuhús-
inu ekki heppnast fjárhagslega upp
á síðkastið og því hafi dregið úr
þeim. „Það er svo margt annað nú á
dögum,“ segir Haraldur, „giftingar
og socials sem þeir kalla.“
Ókunnugum reynist gjarnan erfitt
að finna sveitabæi á svæðinu; aka
þarf svo og svo margar mílur í norð-
ur, síðan svo og svo margar í vestur
eða austur og svo aftur norður og
svo framvegis, til að fara á tiltekinn
stað. „Það eru engir kílómetrar hér,“
segir Haraldur. „Landið var lagt út
á enskan máta,“ segir Pálmi, „og það
er ekki hægt að breyta því,“ bætir
Haraldur við. „Metrakerfið var tekið
upp með lögum á Trudeau-tímanum
en það þýðir ekki að vísa til vegar
hér eftir kílómetrum,“ segir Pálmi,
en segist engu að síður kunna betur
við að tala um hita á Celcius en
Fahrenheit. „Kvarðinn ætti hins
vegar að vera frá 0 upp í 200, því þá
væru gráðurnar ekki eins stórar og
nú, þá þyrfti til dæmis ekki að segja
16,5 stiga hiti heldur bara 16 stiga
hiti eða 17 gráður. Á veturna veit
maður að 0 er frostmark en ekki 32,
sem var klaufaskekkja. Á sumrin
viljum við samt átta okkur með
gömlu mælingunum en við höfum
mæli sem sýnir báðu megin.“
Maður er manns gaman
Það færist bros yfir andlit bræðr-
anna þegar þeir eru spurðir út í sam-
skipti við næstu nágranna. „Þetta er
allt skemmtilegt fólk,“ segja þeir.
Miklar sögur hafa farið af einum ná-
grannanum, Ómari Sæmundsson, og
segja þeir að hann hafi oft verið
hrókur alls fagnaðar. „Það eru
margar skemmtilegar sögur af Óm-
ari,“ segir Pálmi. „Einu sinni sá
hann ónefndan dreng koma út af
bjórbúðinni, þegar henni var lokað
fyrir klukkutíma, og sá að hann var
ekki almennilega klipptur. „Þú þarft
að fara í klippingu,“ segir hann, en
drengurinn segir að það kosti of
mikið. „Ekki í dag,“ segir Ómar og
bendir honum á að ónefnd hár-
greiðslukona í Árborg klippi frítt
þennan daginn, en hún hafði aldrei
gefið neitt og hefði ekki klippt pabba
sinn frítt. Ómar gekk síðan með hon-
um til hárgreiðslukonunnar, en dag-
inn eftir kom hún heim til Mar-
grétar, móður Ómars, og var mikið
niðri fyrir. „Veistu hvað Ómar gerði
mér. Hann sagði strák að ég klippti
frítt í allan gærdag og hann fékk
klippingu án þess að borga fyrir.“
Sagan segir að drengurinn hafi verið
í óhreinum fötum og jafnvel undir
áhrifum, en það veit ég ekkert um.
Hann sofnaði í stólnum, en þegar
hún hafði klippt hann vakti hún
hann. Hann stóð upp og gekk á dyr.
„Ætlarðu ekki að borga mér,“ kall-
aði hún á eftir honum. „Nei,“ svaraði
hann. „Ómar segir mér að þú klippir
frítt í allan dag.“ „Hún var hreinlega
orðlaus,“ segir Haraldur. „Margrét
sagði mér þessa sögu þegar Gunnar
[eiginmaður hennar] var veikur og
ég ók með hana í heimsókn til hans.
Ég hló svo mikið að ég missti nærri
stjórn á bílnum og sagði henni að
segja engum akandi manni við stýrið
þessa sögu.“
Bræðurnir segja að Ómar sé ekki
aðeins skemmtilegur heldur líka
mjög vel gefinn. „Þegar hann var
sex ára komu forseti Íslands, Ásgeir
Ásgeirsson, og frú Dóra Þórhalls-
dóttir í heimsókn. Mig minnir að það
hafi verið á Íslendingadeginum, sem
Ómar flutti þetta langa kvæði eftir
Stephan G., „Hver er allt of uppgef-
inn/eina nótt að kveða og vaka/láta
óma einleikinn/auðveldasta streng-
inn sinn/...“ Hann fór með það utan-
bókar sex ára og þegar hann var bú-
inn sagði Dóra að það væru ekki
margir sex ára á Íslandi sem gætu
þetta. Þetta er erfitt kvæði en þessir
krakkar hafa voða gott minni. Þegar
hann var búinn stóð Dóra upp, gekk
meðfram honum og kyssti hann á
kinnina. Hann stirðnaði upp, „eins
og bitinn af slöngu,“ skýtur Harald-
ur inn í, „og kreisti hnefana, greini-
lega ekkert um það gefið að vera
kysstur fyrir framan allt fólkið.
Þetta fréttist og einn náungi hér
spurði hann hvort það hafi ekki verið
gaman þegar forsetafrúin hefði
kysst hann. „Hún hefði bara átt að
kyssa þig,“ svaraði Ómar hryssings-
lega. Það var gaman af þessu, en
hún brá bara kossi á kinnina á hon-
um. Það var indælt og fallega gert.
Já. Hann hefur gefið okkur marga
skemmtistundina, hann Ómar.“ „Og
oft stytt fyrir okkur svefninn,“ segir
Haraldur hlæjandi.
Tugir þúsunda í íslenskudeildina
Þeir eru félagslyndir, bræðurnir í
Grenihlíð, enda segja þeir að mesta
skemmtun mannsins sé að umgang-
ast annað fólk. „Eitt það besta í líf-
inu er að hlusta á kóra syngja, en
ekki þó að horfa á þá í idíótboxinu,
sem við köllum television en sjón-
varp á Íslandi, sem við vissum
reyndar ekki lengi,“ segir Pálmi.
„Útvarp og sjónvarp voru orð sem
þeir kunnu ekki foreldrar okkar.“
Þeir segja það líka hafa verið
ánægjulegt að hafa fengið blöð frá
Íslandi, News from Iceland og
Heima er best, en nú gleðjist þeir
einkum yfir fallegum myndum í Ice-
land Review. En þar sem þeir séu
ekki nettengdir fylgist þeir ekki með
á Netinu.
Íslenskan á undir högg að sækja í
Vesturheimi og telja bræðurnir að
hún hverfi fljótlega. Þeim þykir það
greinilega miður enda íslenska verið
þeirra helsta tungumál. „Það gengur
ekkert mál nema þú getir notað það
og talað það,“ segir Haraldur og
áréttar að þeir séu bæði Kanada-
menn og Íslendingar. „Við erum Ís-
lendingar og eigum heima í Kanada,
en hvaða gagn er að ganga á skóla
og læra á pappírnum ef þú segir
aldrei orð. Það er bara tímaeyðsla.“
Þetta álit kemur samt ekki í veg
fyrir stuðning þeirra við íslenska
menningararfleifð og íslenskudeild
Manitobaháskóla. „Við höfum reynt
að hjálpa íslenska samfélaginu
hérna svolítið peningalega og höfum
alltaf stutt íslenska stólinn í háskól-
anum, látið hann hafa einhver sent,“
segir Pálmi. Þegar gengið er á þá
kemur í ljós að ekki hefur verið um
neina smáaura að ræða frá því ís-
lenskudeildin við Manitobaháskóla
var stofnuð 1951. „Við höfum gefið
deildinni árlega, vanalega 1.000 doll-
ara á ári, en stundum meira og
stundum minna. Helgi gaf auk þess
annaðhvort 25.000 eða 50.000 dollara
þegar hann dó. Ég man bara ekki
hvort,“ segir Pálmi. „Við höfum
reynt að vera hjálplegir en erum
ekki eins góðir að stýra eins og til
dæmis Svava Sæmundsson og David
Gislason. Svövu fer stöðugt fram í ís-
lenskunni og les svo ljómandi vel yf-
ir dánu fólki að prestarnir mega fara
að vara sig. Hún hefur líka svo fal-
lega rödd.“
Íslenska
hjartað slær
í Grenihlíð
Bræðurnir Haraldur og Pálmi Palsson í Grenihlíð,
skammt austan við Árborg í Kanada, hafa í um
hálfa öld gefið háar upphæðir til að styrkja íslensku-
deild Manitoba-háskóla í Winnipeg og viðhalda ís-
lenskri menningu á svæðinu. Steinþór Guðbjarts-
son heimsótti þessa öðlinga fyrir skömmu.
Morgunblaðið/Steinþór Guðbjartsson
Haraldur og Pálmi Palsson við bæjarskiltið, en þeir hafa búið í Grenihlíð rétt austan við Árborg í Manitoba alla tíð.
Bræðurnir með myndir af forfeðrum sínum. Pálmi heldur á mynd af Páli Jóns-
syni, föðurafa þeirra, sem var tekin á 100 ára afmæli hans, og Sigríði Árnadótt-
ur, langalangömmu þeirra, sem fæddist 1812 og dó 1906. Haraldur situr með
mynd af Sigríði Lárusdóttur, ömmu þeirra og konu Páls, sem var tekin þegar
Sigríður, amma hennar, dó 1906.
steg@mbl.is