Morgunblaðið - 24.08.2002, Blaðsíða 34

LISTIR
34 LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að sem einkennir
þetta ástand er algert
ábyrgðarleysi af allra
hálfu,“ sagði Jón
Baldursson, yfirlækn-
ir slysadeildar Landspítalans í
Fossvogi, í samtali við Morg-
unblaðið um eftirleik menning-
arnætur í Reykjavík. Og Geir Jón
Þórisson sagði lögregluna ekki
hafa átt von á því ástandi, sem
skapaðist, þegar menningarnótt-
inni sleppti og eftirlegukindur
næturinnar tóku völdin og sneru
restinni upp í andhverfuna.
Það er agaleysi í okkur Íslend-
ingum; aga-
leysi sem
felst í því að
við virðum
ekki mörk
hver annars.
Og þetta
virðing-
arleysi brýst svo oft út í óskilj-
anlegri illsku í garð náungans.
Heiðarleg kjaftshögg eru aflögð.
Agalaus kjaftshögg ráða ríkjum.
Nú fara menn um sem rándýr
og þjarma að fórnarlömbum sín-
um sem þeir framast geta. Í því
er alltaf gengið skrefi lengra en
um síðustu helgi. Enginn er
óhultur. Það er vond tilfinning.
Á dögunum átti ég orðræður
við kunningja mína um aga og
ábyrgð; ábyrgð í starfi, ábyrgð í
fjármálum og ábyrgð okkar yf-
irleitt á orðum okkar og athöfn-
um. Við veltum því fyrir okkur,
hvers vegna sumir axla sína
ábyrgð og liggja allan lífssprett-
inn meðan aðrir hlaupa strax
upp.
Okkur tókst fjarri því að leysa
lífsgátuna í þetta skiptið, en við
veltum bæði fyrir okkur misjöfnu
upplagi og innræti manna og
þeirri umgjörð, sem þjóðfélagið
er þeim.
Má vera að stigsmunur sé en
enginn eðlismunur á þeim, sem
slást með hnúum og hnefum á
götunni og hinum, sem slást með
pappírum og peningum innan-
dyra. Það eru ekki allir kvóta-
kóngar á Íslandi, þótt fiskurinn
sé sagður sameign þjóðarinnar.
Og það eiga ekki allir inngengt í
sjálftökuliðið, sem Guðni Ágústs-
son ráðherra sagði á Hólahátíð að
skammtaði sjálfu sér og nýrri að-
alsstétt laun og brjóti aldagamla
hefð um hlutskipti á þjóðarskút-
unni. Þeir sem ekki komast í
þessi gengi, ganga í skrokk á
náunganum með öðrum hætti og
margir í ofsafenginni illsku, sem
kemur okkur á óvart helgi eftir
helgi.
Samt endurspeglar þessi ofsi
bara agaleysi og lausung í þjóð-
félaginu, þar sem aðallinn berst
um banka og önnur fyrirtæki af
engu minni heift en götustrák-
arnir berja mann og annan.
Það var samhengi á milli fyr-
irsagnanna í Morgunblaðinu af
ávarpi ráðherrans; „Sjálftökulið
skammtar sér og nýrri aðalsstétt
laun“ og af aðfaranótt sunnu-
dagsins; „Mikil ölvun og tugir
manna slasaðir eftir slagsmál.
Margir áttuðu sig hins vegar
ekki á því að það rann blóð –
beggja vegna; ekki bara í slags-
málum næturhrafnanna heldur
líka í átökum aðalsins.
Ég man þá tíð þegar verðbólg-
an æddi áfram og það mátti heita
hreint ábyrgðarleysi að húkka
sér ekki fyrirhyggjulaust far með
henni. Þá var geymdur eyrir
glataður og umhverfið gat af sér
aga- og ábyrgðarleysi, ekki að-
eins í fjármálum heldur og á fleiri
sviðum. Það var heldur ekkert
gert til þess að ýta undir ábyrgð-
artilfinningu manna. Ég fékk
ekki neitt af sjálfum mér, heldur
varð ég að hafa heilan her af
ábyrgðarmönnum upp á vasann.
Það var sama hvað til stóð; allir
heimtuðu ábyrgðarmenn; að ekki
sé talað um tvo og jafnvel fleiri,
þegar eitthvað stóð til. Það gilti
einu, þótt ég stæði í skilum. Ég
þurfti alltaf uppáskrift annarra.
Það varð mér til happs, að ég
komst í uppáskriftarklúbb með
tveimur valinkunnum sómamönn-
um, sem ég treysti. Þeir komu
mér aldrei í koll og ég ekki þeim.
En allt í kringum okkur sauð
ábyrgðarleysið á keipum og
margir sátu uppi með skuldir
sem aðrir höfðu af lítilli sem
engri fyrirhyggju stofnað til á
þeirra ábyrgð.
Þótt verðbólgan sé nú hjöðnuð,
er langt í frá að verðbólgudraug-
urinn sé horfinn af fjósbitanum.
Hann hefur bara haft fataskipti.
Sögu vil ég segja stutta, sem
að ég hef nýskeð frétt: Á dög-
unum skrifaði maður upp á sex
milljónir í námslán fyrir barn
sitt. Barnið er reyndar komið á
fullorðinsár, en kemst ekki af
sjálfsdáðum inn í námslánakerfið
hér á landi. Það þarf ábyrgð-
armann til.
Þessi sami maður stundaði fyr-
ir skömmu nám erlendis. Hann
fór bónleiður til búðar náms-
lánasjóðsins íslenzka, en komst
umsvifalaust í viðskipti við brezk-
an banka, sem veitti þessum út-
lendingi aðgang að náms-
mannakerfi sínu. Það byggðist á
stighækkandi vaxtalausri yf-
irdráttarheimild, sem tók mið af
almennri skilvísi mannsins. Hann
þurfti engan ábyrgðarmann, hvað
þá að brezkir bankamenn væru
að hnýsast í það, hvort hann væri
íbúðareigandi uppi á Íslandi eða
ekki. Upp á hans eigin ábyrgð
hækkaði heimildin upp í ákveðið
hámark og hélzt þar meðan á
námi stóð og fyrst á eftir, en
lækkaði svo í áföngum eftir því
sem bankinn ætlaði viðkomandi
að afla sér aukinna tekna á
vinnumarkaðnum.
Skyldi ekki brezka aðferðin
skilja við manninn uppréttari og
ábyrgari en sú íslenzka, sem
keyrir lántakann strax í það horf
að hann sé ekki nógu góður fyrir
sinn hatt og heldur honum í
þeirri úlfakreppu alla tíð.
Svo erum við hissa á því, þótt
einhverjir kunni ekki hnefum sín-
um forráð, þegar til kastanna
kemur.
Einhvern veginn verðum við að
stemma stigu við agaleysinu og
koma böndum á skepnuskapinn,
sem ríður húsum okkar. Þau eru
einfaldlega að eyðileggja okkur.
Og það dugar okkur ekki að taka
bara til í hluta heimilisins. Við
verðum að taka allt í gegn. Takist
það ekki megum við allt eins eiga
von á að standa gapandi yfir
slagsmálunum, þar til við förum
úr lið.
Kjaftshögg
agaleysisins
Hér er fjallað um ábyrgð og agaleysi
sem leiðir hugann að hatrammri bar-
áttu aðalsmanna um banka og slags-
málum götustráka í Austurstræti.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
HINN kunni orgelleikari Christoph-
er Herrick heldur tónleika í Hall-
grímskirkju í dag kl. 12 og annað
kvöld, sunnudagskvöld, kl. 20. Tón-
leikarnir eru á vegum Sumarkvölds
við orgelið en einnig í tengslum við
að núna eru að hefjast hátíðarhöld
vegna 10 ára vígsluafmælis Klais-
orgels Hallgrímskirkju. Christopher
Herrick er þriðji organistinn sem
kemur hingað í ágúst til að leika á
tónleikum hér vegna þessa en þetta
er einnig í þriðja sinn sem hann
kemur fram á tónleikum í kirkjunni
auk þess sem hann hljóðritaði
geisladiskinn Orgelflugeldar VII
fyrir nokkrum árum í Hallgríms-
kirkju.
Á efnisskrá Herricks eru fimm
verk. Fyrri verkin fjögur er öll skrif-
uð á 20. öld og hljóma þau á hvorum
tveggju tónleikunum. Á sunnudags-
tónleikunum má auk þeirra einnig
heyra hina kunnu Fantasíu og fúgu
eftir Franz Liszt um þema Meyer-
beers, „Ad nos, ad salutarem un-
dam“. Fyrst gefur þó að heyra Siya-
hamba, sem er fyrsta verkið í Three
Global Songs eftir John Behnke.
Hann er ungt og fjölhæft bandarískt
tónskáld sem skrifar mest tónlist
með sterka trúarlega tilhneigingu.
Þá leikur Herrick Matin Proven-
çal eftir franska tónskáldið Joseph
Bonnet sem lést í Bandaríkjunum
árið 1944. Verkið er úr verkasafninu
Haustljóðum sem var það fyrsta
sem Bonnet fékk útgefið. Eitt
þekktasta og virtasta tónskáld Wal-
esbúa, William Mathias, skrifaði In-
vocations. Í verkinu blandar hann
saman mörgum andstæðum hug-
myndum í tónlist, en það var skrifað
fyrir vígslu nýs orgels í nýju kaþ-
ólsku dómkirkjunni í Liverpool.
Það er ekki oft sem verk eftir Béla
Bartók heyrast á orgeltónleikum því
hann skrifaði engin orgelverk.
Christopher Herrick hefur umskrif-
að Sex rúmenska dansa en upphaf-
lega skrifaði Bartók Rúmenska
þjóðdansa fyrir píanó árið 1915 og
færði þá í hljómsveitarbúning tveim-
ur árum síðar.
Síðari hluti sunnudagstónleikanna
er síðan helgaður verkinu Fantasía
og fúga um þema Meyerbeers.
Verkið var samið árið 1850 og krefst
leiktækni af hendi orgelleikarans.
Stefið er sálmur hinna þriggja Ana-
baptista úr óperunni Spámanninum
eftir Meyerbeer, en verkið er til-
einkað honum. Það er þrískipt og
allir kaflarnir eru byggðir á laglínu
sálmsins.
Frá 1984 hefur Christopher Her-
rick starfað sem konsertorgelleikari
og hefur leikið á tónleikum og í út-
sendingum fyrir útvarpsstöðvar og
sjónvarp, í tónleikasölum og kirkjum
víðs vegar um Evrópu, Norður-Am-
eríku og í Eyjaálfu.
Christopher Herrick leikur reglu-
lega í útsendingum BBC og leikur
hans hefur verið gefinn út á geisla-
diskum, nú síðustu árin hjá breska
útgáfufyrirtækinu Hyperion, alls um
30 diskar.
Christopher Herrick gest-
ur Sumarkvölds við orgelið
JÓN Thor Gíslason, sem nú sýnir
verk sín í Hafnarborg, útskrifaðist úr
málaradeild Myndlista- og handíða-
skóla Íslands árið 1981, eða um það
leyti sem málverkið hlaut uppreisn
æru eftir að hafa legið niðri um all-
langt skeið sem sjáanlegur tjáningar-
miðill innan módernismans. Höfnuðu
þá fjöldi listamanna hugmynd-
arlegum gildum módernismans og
leituðu í sígilda fagurfræði. Í kjölfar
„Póstmódernísku“ viðhorfanna
spruttu upp deilur á milli hugmynd-
arsmiða og fagurfræðinga. Sökuðu
þeir fyrrnefndu nýju málarana um
afturhaldssemi og sögðu skapnað
þeirra vera lítið annað en listlíki og
hermilist. Á móti sökuðu fagurkerar
hugmyndarlistamenn um að snið-
ganga kjarna listsköpunar, handverk-
ið og skynræna upplifun, og fögnuðu
endurkomu fegurðarinnar í listina.
Póstmódernísk viðhorf tóku á sig
margar ólíkar myndir. Mest áberandi
voru kraftmikil fígúratíf málverk í ætt
við expressjónismann í upphafu tutt-
ugustu aldar. Þessi endurskoðun eða
endurnálgun við expressjónismann
hlaut heitið „Nýi expressjónisminn“
(Neo expressionism) og eru myndir
Jóns Thors Gíslasonar unnar í þeim
andanum.
Jón Thor, sem hefur dvalið í Þýska-
landi síðan árið 1989, sýnir nú í fjórða
sinn í Hafnarborg en í fyrsta sinn í öll-
um sölum safnsins. Sýninguna nefnir
hann Imagines. Á jarðhæðinni, í
Sverrissal, sýnir hann teikningar og
akvarellur. Er Jón afbragðs teiknari
sem sækir í smiðju listamanna á borð
við Edward Munch (1863–1944) og
Egon Schiele (1890–1918). Teikning-
arnar má flokka sem módel- eða lík-
amsstúdíur en hver mynd stendur þó
fyllilega undir því að vera sjálfstætt
listarverk. Hér er það handverkið
sem skiptir máli og sú fegurð sem því
fylgir.
Á efri hæð safnsins, í aðalsal, eru
málverk unnin með olíulitum. Eru
þau frásagnarkennd og sýna eins
konar Rókókó draum- og ævintýra-
heim. Það sem skilur málverkin frá
mörgu öðru innan (Nýja) expressjón-
ismans er skrumið (Kitsch), en Jón
notar dísæta liti og blandar veggfóð-
urmynstri við expressjóníska ljóð-
rænu. Minnir mynsturgerðin, sem/og
notkun gulllitar og blaðagulls, á mál-
verk Gustav Klimt (1962–1918) og er
hann augljóslega áhrifavaldur á list-
sköpun Jóns ásamt áður nefndum
listamönnum.
Meðhöndlun á bleki og blýi virðist
Jóni í blóð borin, en fjölþættir eig-
inleikar olíunnar reynast honum
greinilega erfiðari. Sakna ég því sams
konar verkhæfni í flestum málverk-
unum og eru í teikningunum. Heppn-
ast honum best þegar málverkin eru
einfaldari í byggingu og efnistökum,
en því meira sem myndirnar eru unn-
ar því stífari eru þær.
Þá eru akvarellurnar mjög vel
skapaðar. Efnið er takmarkaðra en
olíuliturinn og býður ekki upp á mikið
yfirlag eða efniskennd. Nær listamað-
urinn sams konar „flæði“ og hann
gerir í teikningunum nema að í
akvarellunum eru það mynstraðir
litafletir sem ráða ferðinni en ekki
drættir lína.
MYNDLIST
Hafnarborg
Safnið er opið alla daga nema þriðjudaga
frá 11–17. Sýningu lýkur 9. september.
OLÍUMÁLVERK, AKVARELLUR
OG TEIKNINGAR
JÓN THOR GÍSLASON
Rókókó draumurinn
Jón B.K. Ransu
„Barokkbarnið“ eftir Jón Thor Gíslason.
ÆFINGAR á fyrstu verkefnum
leikársins 2002–2003 eru hafnar í
Þjóðleikhúsinu eftir sumarleyfi..
Viktoría og Georg eftir Ólaf
Hauk Símonarson er fyrsta verk-
efnið á Litla sviðinu. Þar er fjallað
um ástarsambandi sænsku skáld-
konunnar Victoriu Benedictsson og
danska bókmenntajöfursins Georgs
Brandesar. Með hlutverk Viktoríu
fer Guðrún Gísladóttir, Georg leik-
ur Þröstur Leó Gunnarsson en með
hlutverk þjónustustúlkunnar Inge-
borgar fer Nanna Kristín Magn-
úsdóttir. Tónlist semur Jóhann Jó-
hannsson, leikmynd og búningar
eru í höndum Rebekku A. Ingi-
mundardóttur, lýsingu hannar Ás-
mundur Karlsson og leikstjóri er
Hlín Agnarsdóttir.
Nýjasta leikrit
frönsku skáldkonunnar
Yasminu Reza, Lífið
þrisvar sinnum, verður
fyrsta frumsýningin á
Stóra sviðinu í haust.
Verkið gerist á einni
kvöldstund á heimili
hjónanna Soniu og
Henrys. Gesti ber að
garði að einum degi
fyrr en ætlað var. Leik-
arar eru Stefán Karl
Stefánsson, Steinunn
Ólína Þorsteinsdóttir,
Sigurður Sigurjónsson
og Ólafía Hrönn Jóns-
dóttir. Leikmynd og búningar eru í
höndum Snorra Freys Hilmarsson-
ar, lýsingu hannar Páll Ragnarsson,
um hljóðmynd sér Sigurður Bjóla
en leikstjóri er Viðar Eggertsson.
Æfingar
hafnar í Þjóð-
leikhúsinu
Morgunblaðið/Arnaldur
Leikarar og aðstandendur fyrstu sýninga
Þjóðleikhússins í haust.