Morgunblaðið - 24.08.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
UMSJÓNARMANNIhafa borist bæði bréf ítölvupósti og góðarkveðjur og ábendingar
eftir þátt hans fyrir mánuði. Krist-
ján Kristjánsson hjá Vegagerðinni
sendi tölvupóst vegna orðanotk-
unarinnar einbreið brú. Hann er
ekki sáttur við hana og bendir á
leiðir til úrbóta og segir meðal
annars svo: (Feitletranir eru um-
sjónarmanns.)
– – –
„Í þætti þínum um íslenskt mál
á laugardaginn var, þ.e. 27. júlí s.l.,
lýstir þú andstöðu þinni eða
óánægju með orðið einbreiður.
Undir þetta tek ég heilshugar.
Orðið einbreiður, einkum sem lýs-
ing á breidd vega og brúa, er í raun
merkingarlaust a.m.k. hvað varðar
breidd slíkra mannvirkja.
Að lýsa breiddinni með orðum
eins og mjór eða þröngur nær
heldur ekki að lýsa því, sem orðið
þyrfti að lýsa. Sama gildir um
hættulegur. Bæði þröngur og
hættulegur verða röng lýsingarorð
þegar ákveðinni breidd er náð.
Orðið einbreiður, um brýr eða
vegi, er notað um þess konar
mannvirki, sem eru einnar akrein-
ar breið. Tveggja akreina vegur
eða brú ætti samkvæmt því að
vera tvíbreið og fjögurra akreina
brú að vera fjórbreið og mætti
þannig áfram telja.
Hvarflað hefur að mér að mynda
lýsingarorð af nafnorðinu rein og
gæti því brú verið einrein, tvírein
o.s.frv. eða einreind, tvíreind
o.s.frv.
Karlkynsorðið yrði þá einreinn
eða einreindur (vegur). Þannig
mundi orðið lýsa breidd mannvirk-
isins með tilliti til umferðarör-
yggis. Hugmyndinni er hér með
komið á framfæri.“ Umsjón-
armaður þakkar Kristjáni gott
bréf og leggur enn til að ein-
breiðum brúm verði útrýmt.
– – –
Grímur Gíslason á Blönduósi er
ekki sammála umsjónarmanni um
orðið einbreiður. Vegna þessa hef-
ur hann sent þættinum bréf og
óskar birtingar á því. Þar segir
Grímur meðal annars:
„Tvö orð í umræddum þætti
„fara í taugarnar“ á þáttarhöfundi.
Eru það orðin einbreiður og
hundaklyfberi.
Orðnotkunin einbreið brú pirrar
höfundinn og vill hann heldur
segja þröng brú eða hættuleg brú.
Þetta er bókstaflega furðuleg túlk-
un hjá manni sem telur sig þess
umkominn að ræða um málfar á
fræðilegum grunni.
Það vill nú svo til að í fréttum
Ríkisútvarpsins í dag (10. ágúst)
var sagt að gera ætti tilgreinda
einbreiða brú tvíbreiða og hafa auk
þess göngustíg meðfram akbraut-
inni. Fréttin var ljós og lýsti í fáum
orðum hvað gera á til úrbóta á
brúnni. Er átt
við tvær sam-
liggjandi ak-
reinar er geri
kleift að tvö
ökutæki fari
samtímis um brúna, hvort sem er
úr sömu stefnu eða gagnstæðri,
auk göngustígsins. Þáttarhöf-
undur vill nota lýsingarorðin mjór
eða þröngur sem er ákaflega ófull-
komin lýsing á því sem við er átt
og vissulega getur verið marg-
breytilegt frá stað til staðar … Er
þá komið að 0 krónunum og 0%
vöxtunum. Í því tilfelli er undirrit-
aður sammála þáttarhöfundi að
nota beri eðlilegt mál, gjaldfrítt og
vaxtalaust. Það hljóti hver maður
að skilja, en orðflúr og orðamælgi
getur auðveldlega valdið misskiln-
ingi. Með þökk fyrir birtinguna.“
Ljóst er að sitt sýnist hverjum
um orðið einbreiður og er það ekki
nema eðlilegt. Í síðasta þætti voru
tekin nokkur dæmi um orðið úr
Orðabók Háskólans og áttu þau öll
við vefnað. Að yfirfæra orðið á
þröngar brýr er einfaldlega eðlileg
viðleitni til að lýsa brúm sem eru
aðeins ein akrein. Kannski er það
skásta orðið, en ekki endilega það
besta og breytir í engu pirringi
umsjónarmanns.
Grímur hefur hins vegar ekki
lesið umfjöllun umsjónarmanns
um orðið hundaklyfberi nógu vel,
fyrst hann telur það pirra umsjón-
armann, því sú umfjöllun hefst á
orðunum: „Á öðru orði hefur um-
sjónarmaður dálæti. Það er
hundaklyfberi.“ Umsjónarmaður
þakkar Grími bréfið og gleðst yfir
því að þættir hans skuli skapa um-
ræðu um íslenskt mál. Þættinum
hafa borist fleiri bréf og verður
fjallað um efni þeirra síðar.
Umsjónarmanni brá heldur er
hann fylgdist með fréttum á Rík-
issjónvarpinu og Stöð 2 að kvöldi
hins 19. þessa mánaðar. Þar var
sagt frá þeim fáheyrða atburði að
fílar í dýragarði hefðu eignast
unga. Það er líklega flestum ljóst
að fílar eignast ekki unga. Það
gera hins vegar fýlar. Fílar eign-
ast kálfa, enda tölum við um fílskú
og fílstarf. Fílar verpa hvorki
eggjum né unga þeim út. Það gerir
hins vegar sá bjargfugl, sem á ís-
lensku nefnist fýll. Í báðum þess-
um tilfellum var um sömu frétt að
ræða og ekki veit umsjónarmaður
hvað afkvæmið var nefnt á ensku,
hvort það var calf eða einfaldlega
baby. Það breytir ekki því að í ís-
lensku, sem umsjónarmaður lærði
og var alinn upp við, er ungi nær
eingöngu notað yfir afkvæmi
fugla. Það er reyndar spurningin
hvort þarna sé kominn nýr alvöru
Dúmbó og þá mætti hugsanlega
réttlæta að kalla afkvæmið unga í
ljósi væntanlegra flughæfileika
þess.
Dæmi af þessu tagi og svipuðu
eru því miður ansi algeng og
skemmst að minnast selsunga í
frétt Morgunblaðsins. Vonandi
lendum við ekki á þeirri flatneskju
að kalla afkvæmi allra dýra börn
eins og okkar eigin. Í sögunni
Jungle Book kallar foringi úlfanna
drenginn Mowgli mannshvolp.
Það er kannski eðlilegt að í öllum
flýtinum verði fólki á, en þessi
dæmi sýna vel að varðstaðan um
íslenskuna er nauðsyn.
– – –
„Í alþjóðaflugi drógu Flugleiðir
úr framboði um 17,6% mælt í
framboðnum sætiskílómetrum.
Eftirspurn mæld í seldum far-
þegakílómetrum minnkaði um
19,7%.“
Þessar setningar gat að líta í
frétt frá Flugleiðum í vikunni um
afkomu félagsins á fyrri helmingi
ársins. Sjálfsagt er þarna um ein-
hverjar alþjóðlegar mælieiningar
að ræða, sérsniðnar að flugrekstri,
en er ekki hægt að orða þetta bet-
ur? Er ekki nóg að segja að Flug-
leiðir hafi dregið úr framboði og að
farþegum hafi fækkað?
Það er líklega
flestum ljóst að
fílar eignast
ekki unga
hjgi@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Hjört Gíslason
Samfylkingunni hef-
ur ekki alltaf verið
strokið með hárunum
þann tíma sem hún
hefur starfað. Þvert á
móti hefur hún mætt
meiri gagnrýni en
flestir aðrir stjórn-
málaflokkar og til
hennar hafa verið
gerðar meiri kröfur.
Sennilega er það eðli-
legt, alla vega er það
mitt mat að sú krafa
sé vegna framtíðar-
sýnar okkar um stóran
virkan jafnaðarmanna-
flokk og hlutverk hans
í íslenskri pólitík.
Það þarf að vera töggur í liðinu
þegar stokkað er upp með þeim
hætti sem jafnaðarmenn hafa gert
og hafist var handa um fyrir síðustu
kosningar. Ekki ólíkt því að losa um
gróðurinn í þremur beðum og
planta honum síðan saman í einu
litskrúðugu beði. Það á ekki að
koma á óvart þó rætur á einhverj-
um gróðri þoli ekki hnjaskið eða að
einstaka planta þvælist yfir í annað
beð. Það sem skiptir mestu er að
nýja beðið verði eins og lagt var
upp með, að þar verði blómstrandi
breiða þar sem ólíkar
gerðir og litir skapa
samhæfða heildar-
mynd. Þannig var
verkefni okkar jafnað-
armanna og það hefur
tekist.
Þrátt fyrir hrakspár
hefur Samfylkingin
styrkt stöðu sína.
Þetta kom vel í ljós í
sveitarstjórnarkosn-
ingunum í vor því sam-
anlagt fylgi á lands-
vísu þar sem
Samfylkingin bauð ein
fram var yfir 30%. Frá
því í kosningunum hef-
ur Samfylkingin feng-
ið aukið fylgi í skoðanakönnunum
og það hefur verið liðsmönnum
hennar nær og fjær lyftistöng að
finna að flokkurinn er um það bil
kominn með kjörfylgi sitt. Þetta er
mikil breyting og jákvæð. Það hef-
ur svo oft gleymst í umfjöllun um
Samfylkinguna að grasrót hennar
var sterk eins og fjöldi sveitar-
stjórnarmanna hennar ber skýran
vott um.
Nú hefur Samfylkingin ákveðið
að strax á haustmánuðum fari fram
forval vegna röðunar á lista fyrir
næstu alþingiskosningar og að list-
ar verði tilbúnir fyrir nóvemberlok.
Eftirsóknarvert er að saman fari í
forystusveit jafnræði kynja, reynsla
og þekking, ferskleiki og ný viðhorf
sem saman skapa þá breidd sem
öflugum stjórnmálaflokki er nauð-
synleg. Það er mikils virði að fá til
liðs nýtt fólk sem vill taka þátt í
störfum Samfylkingarinnar og
vinnan framundan gefur okkur til-
efni til að hvetja fólk til þátttöku.
Ennfremur að taka þátt í forvalinu
og bjóða sig fram í framvarðar-
sveitirnar. Við höfum verið að
byggja upp og munum halda því
áfram á komandi vikum. Veganestið
er gott og full ástæða til bjartsýni á
að áhugasamt fólk um stjórnmál og
þjóðfélagsþróun vilji koma og fylla
raðir okkar. Því Samfylkingin er
stöðugt að styrkja stöðu sína.
Samfylkingin
stöðugt styrkari
Rannveig
Guðmundsdóttir
Stjórnmál
Eftirsóknarvert er,
segir Rannveig
Guðmundsdóttir, að
saman fari í forystusveit
jafnræði kynja, reynsla
og þekking, ferskleiki
og ný viðhorf.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Sjúklingaskattar
þessarar ríkisstjórnar
vegna lyfja- og sér-
fræðilæknisþjónustu
hafa hækkað útrúlega
mikið, enda er þessi
kostnaður að sliga
mörg heimilin. Ríkis-
stjórnin hefur líka
haft lag á því að
flækja þessi mál með
margslungnu kerfi,
þannig að það er orð-
inn hreinn frumskóg-
ur. Það hefur leitt til
þess að fólk á orðið í
miklum erfiðleikum
með að þekkja rétt
sinn. Margt vekur at-
hygli þegar þróun þessara mála er
brotin til mergjar á sl. 3–4 árum
og skoðaður er hlutur sjúklinga í
lyfjakostnaði og sérfræðiþjónustu
heilbrigðiskerfisins. Mörg dæmi
eru um að þeir sem minnst hafa
milli handanna leiti sér ekki lækn-
isþjónustu og leysi ekki út lyfin sín
vegna mikils kostnaðar.
Kostnaður nær fjórfaldast
Í apríl árið 1999 greiddu sjúk-
lingar 1.400 kr. auk 40% af kostn-
aði við komu til sérfræðinga og á
göngu- og slysadeildir eða bráða-
móttöku sjúkrahúsa en þó aldrei
meira en 5 þúsund krónur að há-
marki. Nú er lágmarksgreiðsla fyr-
ir þessa þjónustu 1.600 kr. auk
40% kostnaðar en hámarksgreiðsla
sjúklinga getur farið í 18.000 kr.
Hámarkgreiðslur fyrir elli- og ör-
orkulífeyrisþega, börn 0–18 ára og
atvinnulausa, hafa hækkað úr 5.000
krónur fyrir hverja komu í 18.000
krónur. Þannig er algengt að há-
markskostnaður fyrir hverja komu
hafi nær fjórfaldast hjá fjölda
heimila á þremur árum. Gildir þá
einu hvort greiðslur eru með eða
án afsláttarkorta. Forsendur fyrir
útgáfu afsláttarkorta er að há-
marksgreiðsla læknisþjónustu fyrir
einstakling hafi farið yfir 18.000 kr
á árinu en var á árinu 1999 12.000
krónur. Athyglisvert er að atvinnu-
lausir sem ásamt elli- og örorkulíf-
eyrisþegum njóta lægra lágmarks-
gjalds en aðrir, fá ekki afslátt af
þessari þjónustu fyrir en heildar-
greiðslur á almanaksári eru komn-
ar í 18.000, en þakið hjá lífeyr-
isþegum hefur hækkað úr 3.000
krónum í 4.500 krónur frá árinu
1999. Þeir sem hafa fengið afslátt-
arkort greiða eftir það lægra gjald
fyrir hverja komu.
Kostnaður við röntgen-
greiningu átjánfaldast
Gífurlegar hækkanir hafa orðið á
hlut sjúklinga í röntgenþjónustu á
sl. þremur árum eða frá árinu
1999. Þannig var kostnaður við
röntgengreiningu fyrir almenna
sjúklinga 1.000 krónur á árinu
1999. Nú er lágmarkskostnaður
1.500 kr. auk 40% af kostnaði við
þjónustuna, þó að hámarki 18.000
kr.
Öryrkjar og ellilífeyrisþegar,
börn 0–18 ára auk atvinnulausra
greiddu 300 kr. fyrir hverja rönt-
gengreiningu á árinu 1999. Nú er
lágmarksgreiðsla 500 kr. auk
13.33% af heildarkostnaði, þó að
hámarki fyrir hverja greiningu
18.000 kr. Þannig hefur hámarks-
kostnaður fjölda fólks vegna rönt-
gengreiningar átjánfaldast á þrem-
ur árum.
Lyfjakostnaður
mörgum ofviða
Nú er svo komið að margir
þeirra sem minnst bera úr býtum
geta ekki leyst út lyfin sín. Öldr-
uðum og öryrkjum er þessi kostn-
aður oft um megn og dæmi eru um
að lífeyrisþegar greiði um 80–100
þúsund krónur í lyfjakostnað úr
eigin vasa á hverju ári. Ríkisstjórn
sem snuðað hefur þennan hóp um
7 þúsund krónur á hverjum mán-
uði í langan tíma
vegna þess að lífeyrir
hefur ekki fylgt launa-
vísitölu ætti að
skammast sín. Lítum
nánar á þróun lyfja-
verðs á sl. 4 árum eða
frá janúar 1998 til jan-
úar 2002. Nánast er
sama hvort verð-
lagsþróun á þessu
tímabili er mæld á
mælikvarða neyslu-
vísitölu
sem hækkað hefur
um 21.4% á þessum
árum eða svokallaðrar
lyfjavísitölu sem
hækkað hefur um
20.4% á sama tímabili. Það þýðir
að heildarafsláttur apótekanna í
lyfjaverði vegur mjög lítið í heild-
arlyfjakostnaði.
Á sambærilegu verðlagi (neyslu-
vísitala janúar 2002) hefur lág-
markskostnaður B-merktra lyfja
eins og t.d. astma-, exems- og
hjartalyfja hækkað um 55% frá
janúar 1998 til janúar 2002 eða á
fjórum árum. Hámarkskostnaður
þessara lyfja hefur hækkað um
64% og getur orðið 3.400 kr. fyrir
hvert lyf. Þó lágmarksgreiðslur
elli- og örorkulífeyrisþega sé þrisv-
ar sinnum lægri en annarra í þessu
lyfjum, þá hefur raunhækkun elli-
og örorkulífeyrisþega fyrir þessi
sömu lyf á sl. þremur árum orðið
um 64% (verðlag janúar 2002).
Skýringin á því er sú að áður
greiddu lífeyrisþegar ákveðið lág-
marksgjald að viðbættum 15% af
heildarkostnaði lyfja, þó ekki
meira en rúmar 600 kr. af kostnaði
á verðlagi 2002. Þetta hlutfall hef-
ur nú hækkað úr 15% í 50%. Það
þýðir líka að hámarksgreiðsla
þeirra hefur hækkað um 72% frá 1.
janúar 1998 og er nú 1.050 kr. á
hvert lyf í þessum flokki.
Raunhækkun á lágmarkskostn-
aði (verðlag janúar 2002) fyrir E-
merkt lyf sem eru lyf eins og t.d.
gigtar-, maga-, hormóna- og ýmis
verkjalyf hafa hækkað um 55% frá
1998, en hámark þeirra hefur
hækkað um 22% og getur hlutur
sjúklings í þessum lyfjum orðið
4.950 kr. Hlutur sjúklinga í þess-
um lyfjum getur orðið 80% af
lyfjakostnaðinum. Lágmarks-
greiðslur elli- og örorkulífeyris-
þega hafa sömuleiðis á sl. fjórum
árum hækkað um 65% á sambæri-
legu verðlagi, en hámarksgreiðslur
þeirra hafa hækkað á tímabilinu
um 25% og er nú 1.375 kr. á hvert
lyf.
Ríkisstjórnin
farið offari
Þessar upplýsingar um þróun á
lyfja- og sérfræðikostnaði á sl. 4
árum staðfestir ótvírætt að rík-
isstjórnin hefur farið offari í gjald-
töku af sjúklingum. Kostnaður
sjúklinga sem ítrekað þurfa að
leita til sérfræðinga eða í röntgen-
greiningar og stöðugt þurfa á að
halda margskonar lyfjum er gíf-
urlegur og getur skipt tugum þús-
unda króna á mánuði. Þetta er
ekkert annað en atlaga að jöfnum
aðgangi fólks að heilbrigðistkerf-
inu. Það verður að stöðva.
Sjúklingar
borga og borga
Jóhanna
Sigurðardóttir
Höfundur er alþingismaður.
Lyfjaverð
Þróun á lyfja- og sér-
fræðikostnaði á sl. 4 ár-
um staðfestir ótvírætt,
segir Jóhanna Sigurð-
ardóttir, að ríkisstjórn-
in hefur farið offari í
gjaldtöku af sjúklingum.