Morgunblaðið - 14.09.2002, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. SEPTEMBER 2002 11
ÞAÐ GERIST ekki á hverju ári að
nám í fornleifafræðum er tekið upp
við háskóla, hvað þá í fyrsta sinn í
viðkomandi landi. „Það er því mjög
spennandi verkefni að koma að,“
segir John Hines, prófessor í forn-
leifafræðum við Cardiff-háskóla í
Wales á Bretlandi. Hann hefur dval-
ið á Íslandi undanfarna daga við
mat á fornleifafræðinámi sem kennt
er nú í fyrsta sinn við Háskóla Ís-
lands. Hann segir skóla sem eru að
hefja nám í fornleifafræði geta
stuðst við kennsluskrár annarra
skóla, valið það besta við uppbygg-
ingu námsins og komist hjá mistök-
um sem gerð hafa verið annars stað-
ar.
„Háskóli Íslands er líka í þeirri
aðstöðu að ná fram sérstöðu,“ segir
Hines. „Námið ætti ekki að vera al-
gjörlega sambærilegt því sem gerist
annars staðar, heldur að miðast við
íslensk skilyrði. Það ætti þó alls ekki
að einbeita sér eingöngu að Íslandi.“
Góð tímasetning
Hines telur að fornleifanám á Ís-
landi gæti átt eftir að laða að útlend-
inga og vekja alþjóðlegan áhuga.
„Tímasetningin er góð,“ telur Hi-
nes. „Áhugi á sögulegri forn-
leifafræði hefur aukist mikið í heim-
inum. Í henni er fengist við að
tvinna saman upplýsingar sem við
fáum úr veraldlegu umhverfi fólks,
húsum þess og hlutum og úr rit-
uðum heimildum. Við fáum nefni-
lega ólíkar upplýsingar í gegnum
þessar aðferðir. Það er mikilvægt að
geta komið kenningum og rann-
sóknum þessu lútandi inn í nám-
skeið í fornleifafræði frá upphafi.“
Hines segir að í öðru lagi geti
námið vakið athygli útlendinga
vegna mikils áhuga á að sam-
þætta fornleifafræði og nátt-
úrufræði, t.d. jarðfræði, í rann-
sóknum. „Þessar aðferðir eru
notaðar innan fornleifafræð-
innar hér á landi, en hægt væri
að þróa þær enn frekar og nota
þekkinguna til að byggja upp
námskeið í fornleifafræðinám-
inu. Nota á sérstöðu landsins, t.
d. hvað varðar menningarsög-
una, til að gera námið sérstakt
og eftirsóknarvert.“
Lyftistöng fyrir háskólann
Hines er þess fullviss að forn-
leifafræðinámið verði mikil
lyftistöng fyrir rannsóknir í
fornleifafræði hér á landi svo og
Háskóla Íslands.
Í vikunni hefur Hines fundað
um fornleifanámið með Orra
Vésteinssyni, lektor í forn-
leifafræði, öðrum sem að nám-
inu koma, svo og öðru fólki úr
háskólasamfélaginu. „Við höf-
um farið yfir námskeiðslýs-
ingar, rætt um þær og komið
með ábendingar og tillögur.“
Hines var einnig beðinn um að
gefa náminu umsögn. „Mér
finnst ánægjulegt að sjá að námið
virðist vel skipulagt og ég er bjart-
sýnn á að það lukkist vel. Þetta er
mitt mat út frá minni eigin reynslu.“
Hines segir samvinnu milli forn-
leifanámsins og annarra greina, svo
sem sagnfræði og jarðfræði, koma
til með að styrkja alla aðila. „Mögu-
leikar fornleifafræðinnar eru miklir
og hún á eftir að bæta önnur svið
innan háskólans. Námskeið innan
fornleifafræðinnar eiga fljótlega
eftir að reynast öðrum greinum
dýrmæt viðmót.“
Seinþroska fornleifafræði
– Hvar stendur íslensk forn-
leifafræði að þínu mati á alþjóð-
legan mælikvarða?
„Það hefur komið mér svolítið
á óvart að fornleifafræði á Ís-
landi hafi ekki þróast frekar á
20. öldinni en raunin varð. Ég
ætla ekki að geta mér til um all-
ar ástæður þess. En að hluta til
hljóta þær að liggja í hinni
sterku bókmenntahefð sem hér
er. Hún hefur kannski dregið at-
hyglina frá fornleifafræðinni.
Hefð fyrir fornleifafræði er löng
hér á landi. Fræðin tóku þó ekki
að þróast að ráði fyrr en á seinni
hluta aldarinnar. Því er mjög
margt órannsakað hér á landi og
fjölmargir möguleikar í stöð-
unni. En gæði fornleifafræði-
rannsókna hér eru mjög góð í al-
þjóðasamanburði.“
Hines segir mikilvægt að er-
lendir fræðimenn starfi hér sam-
hliða íslenskum og á það við um
öll lönd. Hann segir það auka
breidd í rannsóknum og bæta við
þekkingu og nýjum hugmyndum.
„Það geta alltaf komið upp álitamál,
því í fornleifafræði er ekki endilega
einn sem hefur rétt fyrir sér. En
ágreiningsefni eru til að leysa þau
og umræður eru af hinu góða.“
Tækniframfarir í
fornleifarannsóknum
Fornleifafræði hefur undanfarin
ár tekið nýja tækni í sína þjónustu,
t.d. hvað varðar aldursgreiningar.
Ný tækni hefur gert vinnu á rann-
sóknarstofum auðveldari og mögu-
leikar á greiningu eru margfalt
fleiri en áður. „Fornleifafræðin
gekk í gegnum mikið kenninga-
tímabil. Ég held að hápunkti þess
hafi verið náð. Núna eru helstu nýj-
ungar innan fræðigreinarinnar
tengdar tækninýjungum. En auðvit-
að þurfum við alltaf að styðjast við
kenningar.“
Tækninni varðandi aldursgrein-
ingu hefur fleygt fram að sögn Hin-
es. „Hægt er að sjá hvernig hlutir
voru búnir til og til hvers þeir voru
notaðir og hvenær.“ Hann segir að
þrátt fyrir þessar framfarir í forn-
leifavinnu inni á rannsóknarstofum
sé vinna á vettvangi ætíð lykilatriði.
„Vettvangsvinna vekur ávallt mikla
athygli almennings. Hún er sú leið
sem við höfum til að kynna fræðin
og rannsóknirnar fyrir almenningi.
Þar eru rannsóknirnar sýnilegar,
frekar en á safni úr samhengi við
umhverfið.“
Hines hefur stundað rannsóknir í
Noregi og lærði m.a. forn-norsku
sem svipar til íslenskunnar. Hann
talar því nokkra íslensku. „Ég á von-
andi eftir að koma aftur hingað til
Íslands sem fyrst, þótt ég sé ekki
skuldbundinn til þess vegna
ráðgjafastarfs míns fyrir forn-
leifafræðnámið. Vonandi á ég eftir
að koma og kenna hér. Ég mun al-
veg örugglega fylgjast með vexti og
viðgangi námsins í Háskóla Ís-
lands.“
Prófessorinn John Hines segir nám í fornleifafræði við HÍ geta vakið alþjóðlegan áhuga
Kemur til með að styrkja
annað nám í skólanum
John Hines, prófessor í fornleifafræði
við Cardiff-háskóla.
Morgunblaðið/Kristinn
RÍKISENDURSKOÐUN telur í
nýrri stjórnsýsluúttekt á rekstri
Heilsugæslunnar í Reykjavík, HR,
að huga beri að breytingum á launa-
fyrirkomulagi heilsugæslulækna.
Núverandi fastlaunakerfi er að mati
stofnunarinnar óheppilegt, m.a. þar
sem niðurstöður alþjóðlegra rann-
sókna bendi til þess að slíkt fyrir-
komulag hafi neikvæð áhrif á afköst
samanborið við annars konar umb-
unaraðferðir og stuðli að myndun
biðlista. Telur Ríkisendurskoðun
ennfremur að launakjör heilsu-
gæslulækna eigi að ráðast í samn-
ingaviðræðum við stjórnvöld en ekki
með úrskurði kjaranefndar.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar eru
settar fram ýmsar ábendingar til
stjórnenda og heilbrigðisyfirvalda
um hvernig bæta megi nýtingu fjár-
muna hjá stofnuninni. Þannig eru
stjórnendur hvattir til að setja skýr
markmið um komufjölda og há-
markslengd biðtíma, kanna leiðir til
að auka vaktþjónustu á þeim tíma
sem heilsugæslustöðvarnar eru opn-
ar og að nýta betur upplýsingar um
kostnað og rekstur við stjórnun
stöðvanna.
Ríkisendurskoðun telur að yfir-
völd þurfi sömuleiðis að móta skýrari
stefnu um verkaskiptingu innan heil-
brigðiskerfisins, stöðu og hlutverk
heilsugæslunnar innan þess, og
framfylgja þeirri stefnu. Einnig álít-
ur Ríkisendurskoðun að yfirvöld
þurfi að afla gleggri vitneskju um af-
leiðingar núverandi fyrirkomulags,
bæði heilsufarslegar og fjárhagsleg-
ar.
Nær ekki að vera fyrsti
viðkomustaður sjúklinga
Fram kemur í skýrslunni að kom-
um sjúklinga miðað við ársverk
lækna á heilsugæslustöðvum hafi
farið fækkandi síðustu ár. Bent er á
að ástæður þessarar þróunar séu
margvíslegar, t.a.m. hafi vinnuað-
ferðir lækna og eðli þjónustunnar
breyst og frítaka lækna hafi aukist.
Einnig kemur fram það mat Ríkis-
endurskoðunar að hugsanlega hafi
breytingar á launafyrirkomulagi
lækna haft áhrif í þessu sambandi.
Ríkisendurskoðun telur að HR
mæti ekki að fullu eftirspurn eftir al-
mennri læknisþjónustu á starfs-
svæði sínu og nái þar af leiðandi ekki
því markmiði að vera fyrsti viðkomu-
staður skjólstæðinga sinna í heil-
brigðiskerfinu, líkt og stjórnvöld
ætlist til.
Kannað var hvernig komufjöldi
sjúklinga til lækna á heilsugæslu-
stöðvum HR þróaðist á tímabilinu
1997–2001. Niðurstöður athugunar
leiða í ljós að í heild jókst fjöldinn um
tæplega 9% en komum miðað við
hvert ársverk læknis fækkaði um
tæplega fimmtung. Í skýrslunni
kemur fram að mögulegar ástæður
þess að komum miðað við ársverk
lækna hafi fækkað séu margvíslegar.
Athugun Ríkisendurskoðunar leiði í
ljós að ákveðin breyting hafi orðið á
verklagi lækna hjá HR og samsetn-
ingu þess sjúklingahóps sem leitar
eftir þjónustu heilsugæslustöðv-
anna. Læknar verji nú minni hluta af
vinnutíma sínum í að sinna almennri
móttöku sjúklinga en þeir hafi áður
gert og hverjum sjúklingi sé að jafn-
aði ætlaður lengri viðtalstími. Einnig
hafi orðið sú breyting á síðustu árum
að læknar nýti rétt sinn til frítöku al-
mennt betur en áður hafi tíðkast. Að
mati Ríkisendurskoðunar megi ætla
að þessar breytingar skýri að hluta
hvers vegna biðtími eftir þjónustu
lækna á heilsugæslustöðvunum hef-
ur almennt lengst og einingarverð
þjónustunnar hækkað.
Núverandi
fastlaunakerfi
talið óheppilegt
Stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoð-
unar á Heilsugæslunni í Reykjavík
BENT er á í umfjöllun Rík-
isendurskoðunar um samn-
inga Tryggingastofnunar
vegna sérfræðilækna í skurð-
lækningum og svæfingar-
lækningum, að í kostnaðarlík-
ani TR komi fram að í
samningum hennar sé greitt
fyrir tveggja vikna endur-
menntun erlendis á hverju
ári.
„Þeir læknar á samningi við
Tryggingastofnun, sem eru í
fullu starfi á opinberri sjúkra-
stofnun, fá þennan kostnað
tvígreiddan þar sem þeir hafa
þegar fengið hann greiddan
þar. Læknar í hlutastörfum fá
endurmenntunarkostnað tví-
greiddan að hluta til,“ segir í
skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Útgjöld vegna einnota
efna hækkuðu um 655%
Í skýrslunni er m.a. fjallað
um útgjöld vegna samnings
Tryggingastofnunar og
Læknafélags Reykjavíkur um
einnota efni, sem gerður var
árið 1998. Skv. samningnum
endurgreiðir TR kostnað við
efni og einnota áhöld vegna
sjúklinga sem gangast undir
aðgerðir utan sjúkrahúsa hjá
sérfræðilæknum. Samningur-
inn er að fullu verðtryggður
og tekur mið af SDR-gengi.
Útgjöld vegna samningsins
hafa aukist ár frá ári, að því
er segir í skýrslunni, eða alls
um 655% frá 1998 til 2001,
bæði vegna aukinnar þjónustu
og gengishækkana.
Þannig námu útgjöldin 20
milljónum árið 1997, 52 millj-
ónum kr. árið 1998, 117 millj-
ónum árið 2000 og 151 milljón
árið 2001, að því er fram kem-
ur í stjórnsýsluendurskoðun
Ríkisendurskoðunar.
Fá kostnað
vegna end-
urmennt-
unar tví-
greiddan
FRAMKVÆMDASTJÓRN og yf-
irlæknar heilsugæslunnar í Reykja-
vík, Kópavogi, Mosfellssveit og Sel-
tjarnarnesi kynntu heilbrigðis-
ráðherra tillögur í gær sem miða að
því að allir sem þurfi geti fengið
þjónustu heimilislæknis samdæg-
urs. Meðal tillagnanna eru að tekið
verði upp nýtt launakerfi, nýjar
heilsugæslustöðvar verði opnaðar í
Voga- og Heimahverfi og Salahverfi
í Kópavogi á næsta ári, og í Árbæ
og Borgum í Kópavogi árið 2004.
Þá verði fjölgað námsstöðum í
heimilislækningum í heilsugæslunni
og 6–10 stöður verði auglýstar
strax. Jón Kristjánsson heilbrigð-
isráðherra bregst vel við þessum
tillögum.
Tillögurnar eru m.a. um að fyrir
næstu mánaðamót verði komið á
nýju launakerfi lækna, sem þjóni
markmiðum heilsugæslunnar um
bætta þjónustu. Launakerfið verði
byggt þannig upp að læknar geti
valið milli þess að vera að hluta á
föstum launum og að hluta á verk-
greiðslum – 20% eða meira af dag-
vinnutímanum við vinnu á heilsu-
gæslustöð – eða á föstum launum.
Þá er lagt til að þegar í stað verði
komið á öflugri bráðaþjónustu
lækna á heilsugæslustöðvum á dag-
tíma og vaktþjónustu eftir klukkan
16. Þá komi heilsugæslan á fót mið-
lægri, faglegri símaráðgjöf heilsu-
gæslulækna fyrir almenning á
landsvísu. Loks verði sjálfstæði
stjórnenda heilsugæslunnar aukið,
m.a. við að ákveða launakjör og
taka ákvarðanir um aðra rekstr-
arþætti. Sem langtímaaðgerðir
segja læknarnir að koma verði á
launakerfi sem grundvallist á samn-
ingi Læknafélags Íslands.
Jón Kristjánsson segir að hann
geti tekið undir þessar tillögur. Það
sé vilji ráðuneytisins að launakerfi
heilsugæslunnar verði rýmkað,
svigrúm læknanna aukið og fast-
launakerfið verði afnumið. Jón seg-
ir mikilvægt að kveðinn verði upp
úrskurður um laun heilsugæslu-
lækna svo fljótt sem verða má. „Við
teljum að þessar tillögur séu líka
innlegg í viðræður okkar við aðra
utan höfuðborgarsvæðisins,“ segir
Jón.
Hann segist einnig geta tekið
undir tillögur heilsugæslunnar um
að komið verði á öflugri bráðaþjón-
ustu og miðlægri símaþjónustu,
sem gæti létt á mótttöku Landspít-
ala – háskólasjúkrahúss. Þá hafi
ráðuneytið í undirbúningi uppbygg-
ingu heilsugæslustöðva eins og
fjallað er um í tillögunum.
Markmiðið náist sem fyrst
Lúðvík Ólafsson, lækningafor-
stjóri heilsugæslunnar, segir að
með þessum tillögum verði vonandi
hægt að bæta aðgang fólks að
heilsugæslustöðvunum og markmið-
ið náist sem fyrst að allir sem þurfi
geti fengið þjónustu heimilislæknis
samdægurs. Ekki sé raunhæft að
tala um næstu vikur heldur frekar
einhvern tímann á næstu mánuðum.
Aðspurður hvað tillögurnar komi
til með að kosta segir Lúðvík það
ekki liggja fyrir. Hann bendir á að
ekki séu gerðar launakröfur heldur
lögð fram tillaga um breytt launa-
kerfi. Einnig hafi þær heilsugæslu-
stöðvar verið í undirbúningi yfir-
valda sem nefndar séu í tillögunum.
Sem fyrr segir voru tillögurnar
kynntar fyrir heilbrigðisráðherra í
gær. Lúðvík segir jákvæð viðbrögð
hans lofa góðu um framhaldið.
Hann segir viðbrögð heilsugæslu-
læknanna sjálfra einnig hafa verið
jákvæð.
Allir geti fengið
þjónustu heimilis-
læknis samdægurs
Tillögur forráðamanna heilsugæsl-
unnar á höfuðborgarsvæðinu