Morgunblaðið - 10.10.2002, Blaðsíða 35

Morgunblaðið - 10.10.2002, Blaðsíða 35
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 2002 35 hluti af nnsta gir ar á fund- góðar, nar hann heima- nn hafi m“, þ.e. einlægir. það tæki- ssa ólíku ðhorf. ð sem danna ni að sem það sam- ns vegar num ekki allra og rjir fyrir kvörðun, hver sem hún verður. Verði ákveð- ið að ráðast í byggingu álversins vona ég að þessir fundir hafi verið upphaf umræðu sem gefi tækifæri til einhvers konar samstarfs síðar meir,“ segir Hughes. Meðal þess sem til tals hefur komið á fundum Hughes og félaga hans hjá Alcoa eru hugmyndir um þjóðgarð norðan Vatnajökuls, síð- ast á fundi í gær með formanni Samfylkingarinnar, Össurri Skarphéðinssyni. Spurður um þetta segist Hughes hafa fundið fyrir miklum áhuga á þjóðgarðs- hugmyndinni. Það sé þó ekki á valdi Alcoa að framkvæma hana heldur íslenskra stjórnvalda. Vilji almennings til þess þurfi einnig að vera fyrir hendi. Fyrirtækið sé hins vegar meira en reiðubúið til að styðja hana, þannig að vernda megi hálendissvæðin. Aðspurður hvort mótmælin fyr- ir utan fundarstað í Reykjavík hafi komið honum á óvart segir Hug- hes svo ekki vera. Hann hafi vitað um nokkra andstöðu hér á landi við áform Alcoa. Virðum sjónarmið mótmælenda „Við höfum ekkert á móti frið- sömum mótmælum. Ég var mjög þakklátur að þau skyldu vilja koma að hitta okkur. Við virðum þeirra sjónarmið og vonumst til þess að geta átt frekari samvinnu á síðari stigum málsins,“ segir Hughes. Hann fór af landi brott í gær og mun gefa samninganefnd Alcoa og sínum yfirmönnum í Bandaríkjunu skýrslu um Íslands- ferðina og það sem fram kom á fundunum. smenn stjórnmálaflokka, félagasamtaka og stofnana Morgunblaðið/RAX Wade Hughes, lengst t.v., bauð í gær til fundar við sig nokkrum af þeim mótmælendum sem höfðu staðið fyrir utan húsakynni KOM hf. í Borgartúni í Reykjavík. Meðal þeirra var Hildur Rúna Hauksdóttir, sem hefur verið í mótmælasvelti vegna áforma Alcoa hér á landi, en hún þáði vatnssopa hjá starfsmönnum KOM áður en fundur hófst. r ég nota í nokkuð um verið ernig úr- a upplýs- yndissjúk- hafa hins prófuð á essum til- u mat- klinga Sigurrós annsakað nnþáttum imer- og eta birst a af hendi ðileg próf ásamt athöfnum daglegs lífs. Þessi verkefni fela t.d. í sér kennsl hluta, að rata um umhverfið og að lesa, svo eitthvað sé nefnt. „Við viljum skilja hver eru áhrif gæða sjón- upplýsinga á úrvinnslu þeirra í heilanum fyrir flóknari verkefni.“ Næmi til að sundurgreina sjón- áreiti (e. contrast sensitivity) virð- ist m.a. ábótavant hjá þessum sjúk- lingum. „Minni Alzheimer-sjúk- linga skerðist,“ segir Sigurrós. „Þeir eiga t.d. oft erfitt með að þekkja einfalda hluti á mynd, segja mætti að merking hlutarins eða hugtaksins hafi dofnað í huga þeirra. En ef myndin er skerpt, þ.e. útlínur hennar gerðar dekkri þannig að hluturinn verður að- greinanlegri frá bakgrunninum, batnar frammistaða sjúklinganna mjög. Á hinn bóginn, ef útlínur myndarinnar eru deyfðar, gengur sjúklingum og heilbrigðum þátt- takendum verr að leysa þessi verk- efni.“ Sigurrós segir áhrif aðgreinan- leika sjónupplýsinga á úrvinnslu þeirra hafi verið könnuð á ýmsan hátt á rannsóknarstofunni. „Þetta fyrirbæri er ekki fyllilega skilið. En hvatinn til að halda áfram rannsóknum er sá möguleiki að með því að nýta þá þekkingu sem sprettur af rannsóknarstarfinu verði kannski unnt að auka lífsgæði sjúklinganna.“ Sigurrós sagði einnig frá rann- sókn sem samstarfskona hennar á rannsóknarstofunni gerði fyrir nokkru á hjúkrunarheimili fyrir Alzheimer-sjúklinga. Fólst hún í því að mæla hversu mikið heim- ilismenn borðuðu af hvítum diskum sem notaðir voru á heimilinu. Síðan var prófað að skipta um diska og heimilismönnum boðið að borða af bláum og rauðum diskum. „Í ljós kom að matarneysla þeirra jókst,“ útskýrir Sigurrós. „Litur diskanna sem slíkur skipti alls ekki máli, heldur kannski frek- ar að heimilismenn hafi einfaldlega loksins séð ljósleitt og oft maukað fæðið sem var borið á borð fyrir þá, nú á skærlitum diskum í stað þeirra hvítu, sem voru oft samlitir fæðinu. Af rannsóknum vitum við að það virðist hjálpa sjúklingunum við úrvinnslu sjónupplýsinga að láta upplýsingarnar vera eins vel greinan- legar frá bakgrunni og hægt er. Svo má nýta þessa vitneskju með einföldum leiðum sem þessum til að bæta lífs- skilyrði sjúklinganna.“ Af hverju ganga Parkinson- sjúklingar utan í hluti? Sigurrós segir að svo virðist vera sem Parkinson-sjúklingar eigi oft í vandræðum með rýmisskynjun. Margar rannsóknir eru í gangi og undirbúningi varðandi þetta til- tekna vandamál. „Sjúklingar kvarta stundum yfir að þeir gangi utan í hluti og svo virðist sem stundum gangi þeir ekki beint áfram heldur í svolitlum sveig. Þrátt fyrir að hreyfieinkenni sjúk- linga geti vissulega átt hlut að máli, geta þessi einkenni líka tengst því hvernig þeir skynja rými. Við höfum kannað hversu al- geng þessi einkenni eru meðal sjúklinga okkar og hverjar um- kvartanir þeirra varðandi þau ná- kvæmlega eru, en við vitum ekki enn af hverju einkennin stafa.“ Sigurrós mun kynna niðurstöður þessarar spurningakönnunar á öldrunarráðstefnu í Boston í nóv- ember. „Ein tilgátan er sú að sjónflæði Parkinson-sjúklinga sé brenglað á vissan hátt og sjúklingar fái óná- kvæmar sjónupplýsingar um hvar nákvæmlega þeir eru staddir í rýminu og hver afstaða þeirra er miðað við hluti í umhverfinu. Sjúk- lingarnir bregðast á ákveðinn hátt við þessum ónákvæmu sjónupplýs- ingum sem svo getur auðveldlega leitt til árekstra þeirra við um- hverfið. Við munum m.a. kanna þetta í sýndarveruleika.“ Sú tækni býður, að sögn Sig- urrósar, upp á mjög marga mögu- leika, hægt er að búa til ýmsar að- stæður og kanna göngulag sjúklinganna og tengja við það sem fyrir augu ber. Parkinson-veiki, rannsóknir og gaumstol Þriðja rannsóknin sem Sigurrós vinnur nú að tengist einnig rým- isskynjun. „Í henni tengi ég rann- sóknir á gaumstoli (e. neglect) og Parkinson-veiki.“ Gaumstol vísar til vanmáttar eða erfiðleika við að bregðast á eðlilegan hátt við eða vinna úr áreiti frá gagnstæðri hlið við heilaskemmd, yfirleitt skemmd á hægra hveli heilans. „Ég er að skoða hvort trufluð rýmisskynjun hjá Parkinson-sjúk- lingum geti verið eins konar milt afbrigði af gaumstoli. Nýlegar rannsóknir styðja að svo geti verið, sum einkenni þessara sjúklinga eru svipuð en önnur ekki. Þetta er spennandi rannsóknarefni og niðurstöðurnar verða án efa áhugaverðar.“ Sigurrós segir að er námi sleppi langi hana bæði að hafa sjúklinga í meðferð og vinna að rannsóknum. „Það er gott og gaman að vinna með sjúklingum en rannsóknirnar eru líka mjög spennandi. Maður fær mikið út úr þeirri vinnu. Senni- lega reyni ég að fá mér vinnu í Bandaríkjunum eftir námið í ein- hvern tíma. Það er aldrei að vita hvar maður lendir, það verður bara að koma í ljós,“ segir Sigurrós að lokum aðspurð hvort von sé á henni til Íslands til starfa í bráð. ð rannsóknum á Parkinson-veiki í Boston g eykur lífs- úklinganna ga Parkinson-sjúklingar utan verið að sjúkdómurinn valdi nga? Sigurrós Davíðsdóttir, i í sálfræði við Háskólann í Sunnu Ósk Logadóttur frá m hún kemur að við skólann. Morgunblaðið/Jim Smart r vinnur að rannsóknum á Parkinson-veiki. Mjög margir Parkinson- sjúklingar þjást af þunglyndi Í DAG er 10. október, hinnalþjóðlegi geðheilbrigðis-dagur. Í heimi sem elur afsér svo margt af því illa sem við sem manneskjur glímum við alla daga er mik- ilvægi heils geðs og heillar ásjónu nú meira en nokkru sinni. Þema dagsins er í anda atburða 11. september árið 2001, eða: Áhrif áfalla og ofbeld- is á börn og unglinga. Ég ætla mér að ræða aðra hlið geðheil- brigðis í dag. Alheimurinn er stór, þenst stöðugt út en minnkar jafn- framt í huga okkar. Efni af efn- isheiminum og hugsanir og til- finningar af andaheiminum geta þakkað tilvist sína andstæðum sínum, antagonistum. Hið hvíta væri ekki nema hið svarta gerði það hvítt. Dauðinn gerir lífið að lífi og þú veitir mér tilvist. Eins er það með umræðuefni dags- ins: geðheilbrigði. Það ætti sér vart stað í hugum okkar nema andstæða þess geðveikin hefði jafnframt fylgt mannkyni um aldaraðir. Í ljósi umræðu und- anfarinna vikna um geðveiki og afleiðingar hennar jafnt ein- staklingsbundnar sem fé- lagslegar þá langar mig aðeins að skoða meðferð geðsjúkra og umræðuna um málaflokkinn í gegnum tíðina. Til þess hef ég mér til uppsprettu og stuðnings bók hins franska heimspekings og sálfræðings, Michels Fou- cault (1926–1984): „Madness and civilization“ (’65). Geðveiki, brjálsemi eða fá- ræði hafa fylgt mannshuganum um óratíð. Orð eru um það í biblíunni að Jesús lækni hina „tunglsjúku“. Hann kaus að vera innan um hina geðsjúku og jafnvel má leggja út af því að á stundum hafi hann verið álitinn einn þeirra. Ákveðin form af geðveiki er að finna í Íslend- ingasögunum og sjálfsagt hefur verið meira um sinnissjúka á þeim tíma en orð eru höfð á. Í Evrópu á miðöldum bjuggu í hverju þorpi og hverjum bæ fá- ráðlingar, eða bæjarfífl (mad- men), sem oftar en ekki áttu við geðsjúkdóm að stríða. Fólk sem á einhvern hátt skar sig úr, var öðruvísi. Fáráðlingarnir (madmen) miðalda voru vanalega hraktir burt frá bæjum og borgum til þess eins að ráfa um í sveitahér- uðum, uppá náð annarra þar til þeir dóu þar drottni sínum. Hin- um geðveiku var jafnvel hent í fangelsi þar sem þeir fengu að dúsa. Dæmi voru um það að bæjar- og borgaryfirvöld í borg- um Evrópu gripu til þess ráðs að koma hinum geðveiku á skipsfjöl. Á skip sem sigldu á síkjum Niður- og Rínarlanda eða á hinni mórauðu Dóná. Þessi skip voru kölluð, „Fley hinna fáráðu“(ship of fools). Á skipunum voru menn sem í geð- veiki sinni leituðu að tilgangi með lífinu.(Searching for reason in insanity). Þannig má e.t.v. leggja grunn að því að upphaf allrar skynsemi liggi í geðveiki. Af „fleyjum hinna fáráðu“ tóku fyrstu geðsjúkrahúsin (Mad- house) við í upphafi 16. aldar. Á þessum árum þótti bæði eðlilegt og sjálfsagt að hafa geðsjúka til sýnis. Þessi siður var án efa aldagamall, hann lagðist ekki al- veg af með tilkomu geðsjúkra- húsa. Til dæmis sýndi geð- sjúkrahús eitt á Englandi geðsjúklinga sína fyrir 1 pence á hverjum sunnudegi allt þar til 1815. Til voru þeir staðir sem buðu geðsjúka velkomna, þar sem þeir voru virtir og vel var komið fram við þá. Er í þessum efnum einna helst að nefna hina belg- ísku borg Gheel. Í Gheel var komið vel fram við hina geð- sjúku sem fleyttu sér um síki og ár Evrópu á fleyjum. Mynd sem í upphafi endurreinsartímans ásótti huga almennings. Einn bátur, átta villtar, sinnissjúkar sálir siglandi um í þoku. Klæða- lítið fólk sem starði út í raka- mettað myrkur Mið-Evrópu í leit að viti í lífið. Í borgum eins og Nuremberg stóð geðsjúkum einungis til boða húsaskjól og matarbiti og oftar en ekki voru þeir fangelsaðir. Gheel varð því einskonar helg borg fyrir geð- sjúka og er það enn þann dag í dag. Gheel er borg dýrlings geðsjúkra, írsku prinsessunar Dymphnu sem árið 600 var tek- in af lífi af föður sínum í borg- inni en í kjölfar nokkura krafta- verka eftir dauða hennar var hún tekin í dýrlingatölu. Geð- sjúkir á fleyjum sínum og fótum streymdu til Gheel langt fram eftir miðöldum í von um krafta- verk. Borgin og íbúar hennar hafa alltaf sýnt sérstakt um- burðarlyndi gagnvart geðsjúk- um og er fyrirmynd um meðferð geðsjúkra. Þar búa geðsjúkir inn á fjölskyldum og taka þátt í fjölskyldulífi. Þeir geðsjúku eru ekki endilega skyldir eða tengd- ir fjölskyldunni. Slík félagsleg samhjálp er fáheyrð en ætti í raun að vera partur af því sem nefnt hefur verið velferðarríki. Í listum hefur löngum fundist góður skerfur af geðveiki, má nefna tvö verk til dæmis. Ann- ars vegar söguna af riddaranum hugumprúða Don Quixote eftir Miguel De Cervantes og hins vegar sögu Shakespeares af Lé konungi. Geðveikin hefur í gegnum tíðina verið nátengd sköpun og frumkrafti. Til eru rannsóknir sem hafa sýnt að geðveiki er algengari meðal listamanna og framkvæmda- fólks heldur en hins almenna þýðis. Þannig að geðveiki í list- um finnst bæði í afurðunum og uppsprettunni sjálfri. Ofbeldi hefur löngum tengst meðferð á geðsjúkum og sam- kvæmt Foucault má að hluta til rekja það til ótta manna við hið ótamda dýr sem að flestra mati bjó innra með geðsjúkum. Ögr- unin, hjálpsemin og miskunnin sem fólst í því að temja dýrið hefur veitt mörgum hugarró. Hjálp mín felst í hjálpinni að hjálpa öðrum að vera eins og ég. Nú er svo komið að margar stéttir fagmanna leitast við að temja dýrið og hefur tekist það ágætlega, eða hvað? Margar að- ferðir við „tamningar“ hafa ver- ið reyndar og gefist misvel. Allt frá ofbeldi, aga, til ísvatns og í dag kemískra efni. En ekkert virðist bíta á geðveikina. Hún er orðin samofin þjóðfélags- mynstrinu, nú jafnvel enn meira en fyrr. Getur verið að geðveik- in færist í aukana eftir því sem mannkyn færist fjær uppruna sínum, fjær náttúrunni? Til hamingju með daginn, ís- lenska góð, þjóð. Geðið veri með ykkur. Geðsaga Höfundur er fv. fram- kvæmdastjóri Geðræktar. „Getur verið að geðveikin færist í aukana eftir því sem mann- kyn færist fjær uppruna sínum, fjær náttúrunni?“ Eftir Héðin Unnsteinsson
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.