Morgunblaðið - 19.11.2002, Page 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Ö
ldur bókaflóðsins
skella á okkur með
vaxandi þunga;
bókablað Morg-
unblaðsins kemur
út. Þar sem ég stend á bakk-
anum sýnist mér straumþung-
inn minni nú en var í fyrra og
þegar ég lít eftir íslenzkum
skáldverkum og ljóðum, sýnist
mér í fljótu bragði hlutur ljóða-
bóka vera 20 á móti 30 í fyrra
og íslenzku skáldverkanna 40 á
móti 50. Þessar tvær tegundir,
sem færra er um í ánni í ár,
skipta þó ekki því málinu, að
ekki syndi margt fallegt hjá.
Þegar hér er komið bókatíð,
hef ég átt samtöl við tvö skáld í
tilefni nýrra bóka, og vill svo
til, að bæði eru ljóðskáld; Ingi-
björg Haraldsdóttir og Þor-
steinn frá
Hamri. Það
voru hvor
tveggja eft-
irminnilegar
stundir og
mér fundust
samtölin
glæða ljóðin auknu lífi, sem ég
vona að skili sér til lesenda.
En ég ætla þessu Viðhorfi
ekki að fjalla um ljóð, heldur
löggusögur.
Meðan heldur hægir á hinum
skáldskaparstraumunum, færist
fjör í spennusöguna. Því valda
bæði höfundar, sem treysta sig
í sessi, og aðrir, sem koma nýir
til skjalanna.
Þetta eru Arnaldur Indriða-
son, Árni Þórarinsson og Páll
Kristinn Pálsson, Birgitta H.
Halldórsdóttir, Stella Blóm-
kvist, Viktor A. Ingólfsson og
nýliðinn í hópnum; Ævar Örn
Jósepsson.
Reyndar hef ég ekki talað við
neinn þeirra í tilefni bókanna
nú; suma þekki ég ekki neitt,
Árni Þórarinsson er samstarfs-
maður minn á Morgunblaðinu,
Arnaldur Indriðason var það og
svo er ég kunningi Stellu Blóm-
kvist!
Það, sem er svo skemmtilegt
við þessa grósku í glæpasög-
unni, er hve ólíka stigu höfund-
arnir feta, þótt allar snúist sög-
ur þeirra um morð og leitina að
þeim, sem þau frömdu.
Reyndar standa mál þannig,
að ég hef lesið fjórar bækur
karlanna en ekki bækur
kvennanna tveggja, Stellu
Blómkvist og Birgittu H. Hall-
dórsdóttur. Hins vegar hef ég
lesið fyrri bækur Stellu.
Stella Blómkvist hefur verið
sér á báti með sitt grófa gaman
í harðsoðnum söguþræði. Hún
er sjálf sín söguhetja og morð-
in, sem hún rannsakar og upp-
lýsir, eru framin á svo spenn-
andi stöðum; í Stjórnarráðinu, í
Hæstarétti og núna í Alþing-
ishúsinu. Ég veit, hvar hún ætl-
ar að bera niður næst, en get
auðvitað ekki ljóstrað því upp
hér og nú!
Saga Birgittu H. Halldórs-
dóttur gerist samkvæmt bókar-
kynningu í smáþorpinu Sand-
eyri, þangað sem rannsóknar-
lögreglukonan Anna er send til
að ljúka rannsókn á morðmáli.
Á Sandeyri á Anna sér sárs-
aukafulla fortíð og þar er fátt
eins og það virðist vera við
fyrstu sýn, undir sléttu og
felldu yfirborði þorpslífsins
krauma lestir og illmennska.
Ævar Örn Jósepsson, nýlið-
inn í hópnum, fer kröftuglega af
stað í sögunni Skítadjobbi. Mað-
ur fellur ofan af hárri íbúða-
blokk í Reykjavík. Í fyrstu virð-
ist um sjálfsmorð að ræða, en
þegar lögreglumennirnir Stefán
og Árni fara að rýna í hlutina,
verður annað uppi á teningnum.
Þræðirnir liggja m.a. um harð-
an heim fíkniefna, þar sem skít-
legt eðli manna tekur skítaveðr-
inu í mannheimum mikið fram.
En allt kemst nú upp um síðir.
Þessi bók kom mér þægilega
á óvart og mér sýnast þeir fé-
lagar; Stefán og Árni, tilvaldir
og tilbúnir í næsta slag.
Sjálfsmorð virðist líka blasa
við í upphafi sögu þeirra Árna
Þórarinssonar og Páls Kristins
Pálssonar; Í upphafi var morð-
ið. En þegar atburðarásinni
vindur fram, kemur annað í ljós
og í sögulok hefur málið haft
endaskipti á ævi söguhetjunnar.
Þeir félagar fara þá leiðina að
skrifa söguna út frá fórn-
arlambinu; réttara sagt börnum
þess, þar sem aðalsöguhetjan er
kvikmyndagerðarkona. Og þeir
halda sögunni þétt við hana og
fjölskylduna.
Sérstakt er, hvernig þeir fé-
lagar krydda söguna með kvik-
myndaskírskotunum.
Fladöbogen værsogod er
heimsfræg setning í Íslandssög-
unni. Nú er Flateyjarbók mið-
punktur nýrrar spennusögu eft-
ir Viktor A. Ingólfsson.
Flateyjargáta hefst á því, að
dularfullt dauðsfall í Breiðafirði
dregur sýslumannsfulltrúa frá
Patreksfirði nauðugan viljugan
út í Flatey.
Viktor spinnur handritamálið
inn í söguna og meðfram morð-
gátum og saman við þær eru
Flateyjargátan, sem er bundin
efni Flateyjarbókar, og fortíð
sýslumannsfulltrúans, fórn-
arlamba og fólksins í Flatey og
leyndarmálum þess.
Síðast en ekki sízt nefni ég
Röddina eftir Arnald Indriða-
son. Bókin hefur þegar fengið
lofsamlega dóma og þar að auki
sýnist mér Arnaldur vera næst-
mest endurútgefni höfundur
ársins á eftir Halldóri Laxness.
Í Röddinni eru jólin að ganga
í garð, þegar hótelstarfsmaður
finnst myrtur í kjallara hótels-
ins. Erlendur lögreglumaður er
sem fyrr aðalsöguhetja Arn-
aldar og leitin að morðingjanum
er vörðuð mannlegum örlögum
og misþungum þjóðfélags-
þáttum, sem kristallast æ ofan í
æ í glysheimi hótelsins og döpr-
um heimi Erlendar og sam-
skiptum hans við lífið og til-
veruna.
Það væri ekki rétt af mér að
enda þetta Viðhorf án þess að
nefna til sögunnar hinar einu
sönnu lögreglusögur í bókaflóð-
inu. Þær er að finna í bókinni
Norræn sakamál 2002, þar sem
norrænir lögregluþjónar reiða
eitthvað fram úr starfinu. Í
þessari bók er Eskifjörður m.a.
vettvangur hrikalegs atburðar.
Sannast þá enn og aftur að
ekkert er jafn lygilegt og sann-
leikurinn! Sagði mamma.
Horft af
bakkanum
Hér stend ég og virði fyrir mér bókaflóð-
ið; drep á ljóð og líka íslenzkar spennu-
sögur, sem springa út sem aldregi fyrr.
VIÐHORF
eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn-
@mbl.is
ÞRIÐJUDAGINN 5. nóvember
birtist í Morgunblaðinu prófkjörs-
grein eftir þingmann Samfylking-
arinnar, Ástu Ragnheiði Jóhann-
esdóttur, undir yfirskriftinni:
,,Stöndum vörð um Háskóla Ís-
lands.“ Þar gerir hún að umtals-
efni, á neikvæðan hátt, brautryðj-
andastarf Björns Bjarnasonar,
fyrrverandi menntamálaráðherra,
en hann lagði grunn að samkeppni
milli háskóla á Íslandi. Reynslan
af því hefur verið jákvæð, þar sem
nýir kröftugir háskólar hafa verið
stofnaðir, s.s. Háskólinn í Reykja-
vík og Viðskiptaháskólinn á Bif-
röst. Þessir nýju skólar hafa veitt
Háskóla Íslands aðhald og hvatn-
ingu til að standa sig betur auk
þess að veita stúdentum val um
hvar þeir geta stundað nám. Þann-
ig hefur samkeppnin verið öllum
til framdráttar en spurningar hafa
vaknað um hvort skólarnir keppi á
jafnréttisgrundvelli? Ásta Ragn-
heiður gerir mikið úr því að einka-
reknu skólarnir hafi heimild til að
innheimta skólagjöld en Háskóli
Íslands ekki og dregur því þá
ályktun að Háskóli Íslands eigi
undir högg að sækja. Ásta Ragn-
heiður minnist hins vegar ekki á
þá staðreynd að Háskóli Íslands
(með um 4.500 ársnemendur) fær
1.350 milljónir króna greiddar í
rannsóknarstyrki frá ríkinu (að
teknu tilliti til sértekna) meðan
Háskólinn í Reykjavík (með um
900 ársnemendur) fær aðeins 30,7
milljónir króna á ári. Á hvern hall-
ar þar?
Undirritaður hefur þá skoðun að
hver og einn eigi að fá sama fram-
lag frá ríkinu til að stunda há-
skólanám. Ef stúdent kýs að bæta
við það framlag úr eigin vasa til að
fá aðgang að betri aðstöðu eða
stunda nám sem hann telur henta
sér betur ætti það að vera honum
mögulegt.
Ef áðurnefndar tölur eru teknar
með í reikninginn fá stúdentar við
Háskólann í Reykjavík minni
stuðning frá ríkinu en samherjar
þeirra í Háskóla Íslands. Það er
því rétt hjá Ástu Ragnheiði að um
aðstöðumun milli ríkisháskóla og
einkarekins háskóla er að ræða, en
þessi aðstöðumunur er ríkisháskól-
unum í hag öfugt við fullyrðingar
hennar. Þeir sem eru hlynntir
samkeppni og auknu valfrelsi ein-
staklingsins hljóta að telja það
eðlilegt að þeir stúdentar sem
kjósa að stunda nám sitt við einka-
skóla hafi frelsi til að greiða skóla-
gjöld úr eigin vasa. Þetta fjár-
magn, ásamt framlagi ríkisins,
nýtir Háskólinn í Reykjavík til að
bjóða góða aðstöðu fyrir framúr-
skarandi starfsemi. Til að jafna
samkeppnisstöðuna verður ríkið að
gera rannsóknarsamninga við alla
þá skóla sem eru á háskólastigi.
Það er íslensku þjóðinni til fram-
dráttar að sem flestir stundi há-
skólanám. Auk þess eiga allir stúd-
entar að njóta sama stuðnings frá
ríkinu, hvort sem þeir stunda nám
við Háskóla Íslands eða einkarek-
inn háskóla.
Aðstöðumunur einka-
rekins háskóla og HÍ
Eftir Atla Rafn
Björnsson
„Hver og
einn á að fá
sama fram-
lag frá ríkinu
til að stunda
háskólanám.“
Höfundur er formaður Visku, félags
stúdenta við Háskólann í Reykjavík.
Í EVRÓPUUMRÆÐUNNI hafa
þeir sem andvígir eru aðild Íslend-
inga að ESB haldið því á loft að
sjávarútvegsstefna sambandsins sé
svo skaðleg að hún muni líkast til
leggja íslenskan sjávarútveg í rúst
á skömmum tíma. Þetta étur hver
upp eftir öðrum, oftast án nokkurs
rökstuðnings. Verst þykir mér að
hlusta á alþingismenn kyrja þennan
söng. Oft hef ég á tilfinningunni að
þeir geri það til að þurfa ekki að
kanna mál með þeim hætti sem
þeim þó er skylt áður en þeir taka
afstöðu.
Hver er þessi
sjávarútvegsstefna?
Stofnríki ESB eru ekki miklar
fiskveiðiþjóðir og sjávarútvegur lít-
ill þáttur í þjóðarbúskap þeirra.
Það endurspeglaðist við undirbún-
ing Rómarsáttmálans. Ákveðið var
að reglurnar um landbúnað skyldu
einnig taka til sjávarútvegs, sbr. 38.
gr. Rómarsáttmálans. Það tók síðan
12 ár, frá 1970–1983, að fullgera
sjávarútvegsstefnu sambandsins.
Hún er í eftirfarandi fjórum meg-
inköflum og skal endurskoðuð á tíu
ára fresti:
1. Reglur um markaðsskipulag
sjávarvara frá 1970. Þær kveða á
um nýtingu sjávarauðlindarinnar,
mannsæmandi lífskjör þeirra sem
vinna við veiðar og vinnslu og neyt-
endamarkað sjávarfangs.
2. Reglur um fjárstuðning við
uppbyggingu í veiðum og vinnslu
frá 1978 hafa það að leiðarljósi að
rányrkja ekki fiskimiðin með of
stórum flota.
3. Reglur um samskipti ESB við
ríki utan bandalagsins frá 1982,
sérstaklega um rétt til veiða innan
fiskveiðilögsögu þeirra. Þessar regl-
ur eru fiskveiðiþjóðum innan ESB
ákaflega mikilvægar, þar sem stór-
felld alþjóðleg veiðisvæði glötuðust
þegar ríkin við Atlantshaf færðu
fiskveiðlögsögu sína út í 200 sjómíl-
ur árið 1977 og síðar. Samið hefur
verið við 28 ríki. Nærfellt þriðj-
ungur útgjalda ESB vegna sjávar-
útvegs fer í greiðslur samkvæmt
þessum samningum og fjórðungur
neyslufisks í aðildarlöndum ESB er
fenginn á grundvelli þeirra.
4. Reglur um verndun fiskistofna
og eftirlit með veiðum frá 1983.
Með ákvæðum um hámarksafla-
kvóta, sóknarstýringu, lokun veiði-
svæða o.fl. er reynt að tryggja
sæmilegan afla og viðkomu fiski-
stofna. Enginn þáttur sjávarútvegs-
stefnunnar hefur mistekist jafn
hrapallega og þessi og eru það mik-
il vonbrigði, því hann er sá mik-
ilvægasti.
Ákvörðun heildarkvóta –
hverjir mega veiða?
Ákvörðun heildarkvóta í lögsögu
ESB og skipting hans á einstök
þátttökuríki er tekin á árlegum
fundum sjávarútvegsráðherranna.
Heildarkvótinn byggist á veiði-
reynslu undangenginna ára. Honum
er deilt á þátttökuríkin og til
grundvallar liggur veiðireynsla og
mikilvægi sjávarútvegs fyrir hverja
þjóð. Íslenski sjávarútvegsráðherr-
ann myndi þannig leggja fram til-
lögur um kvóta á Íslandsmiðum
studdar gögnum frá Hafrannsókna-
stofnun.
Við ákvörðun kvóta hvers ríkis er
stuðst við regluna um hlutfallslegan
stöðugleika. Ríki fá veiðiheimildir í
réttu hlutfalli við veiðireynslu ár-
anna á undan. Þessi regla myndi
tryggja að Íslendingar einir fengju
veiðiheimildir í fiskveiðilögsögunni
því engin önnur þjóð hefur veiði-
reynslu til að byggja á kröfur um
veiðiheimildir. Leið útlendinga að
íslenskri fiskveiðilögsögu væri með
kaupum á kvóta af Íslendingum.
Slíkt gæti vissulega gerst, og ís-
lenskar útgerðir, t.d. Samherji og
ÚA, eru farnar að kaupa veiðikvóta
í stórum stíl í lögsögu ESB.
Mikill munur
EES-samningurinn tekur ekki til
sjávarútvegsmála en um þau er
fjallað í samningsviðauka í bókun 9.
EES-samningurinn er fjarri því að
tryggja íslenska hagsmuni jafnvel
og ESB-aðild, einkum vegna þess
að hann þróast ekki í takt við ESB-
samstarfið. Mikil óvissa er um gildi
EES-samningsins til frambúðar.
Þegar ég er að rita þessar línur
berast af því fregnir að Íslendingar
muni því aðeins njóta fríverslunar í
ríkjum Mið- og Austur-Evrópu eftir
inngöngu þeirra 2004 að þeir stór-
hækki greiðslur í þróunarsjóði sam-
bandsins. Þessi vátíðindi, ef rétt
eru, dembast yfir okkur fyrirvara-
laust. Það er megurinn málsins, við
neyðumst í ýmsum tilvikum til að
sætta okkur við ákvarðanir sem við
eigum enga aðild að. Má minna á að
ekki alls fyrir löngu munaði aðeins
hársbreidd að lokað væri á allan út-
flutning okkar á fiskimjöli til ESB-
landa þar sem menn þóttust greina
óæskileg efni í mjölinu. Þá bjargaði
það okkur að ákvörðunin snerti
einnig danska hagsmuni. Danir áttu
sem aðildarþjóð aðgang að fram-
kvæmdastjórn sambandsins og gátu
þar komið að rökum og sjónarmið-
um sem breyttu ákvörðuninni.
Tollfrjáls og óheftur aðgangur að
ESB-markaði fyrir íslenskar sjáv-
arvörur er lykilatriði fyrir vöxt og
viðgang greinarinnar. EES-samn-
ingurinn tryggir þennan aðgang að
nokkru leyti en nær aðeins til hluta
af starfsemi ESB, sem er mikil og
vaxandi. Þýðingarmiklar fiskteg-
undir, s.s. síld, humar, kolmunni
o.fl., eru tollaðar að fullu. Með
ESB-aðild fengi floti okkar aðgang
að fiskveiðilögsögu 28 ríkja sem
sambandið hefur samið við og að-
gang að digrum fjárfestingarsjóð-
um.
Þótt sjávarútvegur sé mjög mik-
ilvægur í þjóðarbúskap okkar verð-
ur einnig að líta til annarra þátta
þegar meta á kosti og galla ESB-
aðildar. Heildardæmið verður að
skoða.
Sjávarútvegsstefna
Evrópusambandsins
Eftir Jón
Skaftason
„Heildar-
dæmið
verður að
skoða.“
Höfundur er fv. alþingismaður.