Morgunblaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 10
10 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
EGAR námsferill Stefaníu K.
Karlsdóttur, rektors Tæknihá-
skóla Íslands (THÍ), er skoð-
aður liggur beint við að álykta
að hún sé fædd og uppalin í
sjávarplássi – af ætt útgerð-
armanna og kvótakónga. Hún
lauk námi í fiskiðn og fisktækni, varð svo út-
gerðartæknir áður en leiðin lá í mat-
vælafræði. Síðan bætti hún við sig uppeldis-
og kennslufræðum og loks MBA-námi. En
þetta er röng ályktun.
„Ég er fædd og uppalinn lengst inni í
sveit, á Grund á Jökuldal,“ segir Stefanía.
Bærinn er næstum eins langt frá sjó og
hægt er að hugsa sér hér á landi. Foreldrar
Stefaníu eru Karl S. Jakobsson, oftast kall-
aður Mannsi, og Kolbrún Sigurðardóttir,
bændur á Grund en nú búsett í Fellabæ. En
hvað kom til að sveitastúlka af Jökuldal fór í
fiskvinnslunám?
„Eins og gengur og gerist í sveit er ekki
launaða vinnu að hafa þar fyrir unglinga.
Það var hægt að fá vinnu á Egilsstöðum, en
hún var illa borguð. Ég sótti í fiskinn, þar
gat maður rifið upp miklar tekjur með mik-
illi vinnu. Ég hætti í skóla 17 ára og vann í
fiski í 3–4 ár.“
Áður en skólagangan rofnaði var Stefanía
í Alþýðuskólanum á Eiðum. Hún segir að á
sínum unglingsárum hafi félögum hennar
ekki þótt allt of gáfulegt að fara í skóla.
Þannig var kúltúrinn þá.
„Ég var mikið á Hornafirði og vann þar
margar vertíðir. Það var mikla vinnu að hafa
og miklar tekjur. Til dæmis þegar ég var 17
eða 18 ára gat maður gat farið að lokinni
vetrarvertíð, frá janúar fram í maí, og keypt
sér glænýjan bíl jafnframt því að skemmta
sér um hverja einustu helgi. Þetta var áður
en staðgreiðslan byrjaði, svo maður fékk allt
í vasann og skattinn í hausinn árið eftir.“
Aftur í skóla
Eftir 4–5 ár í fiski ákvað Stefanía að fara í
Fiskvinnsluskólann. Hún segist hafa séð að
framtíðin væri í fiskinum og lauk fiskiðn-
arnámi 1987 og fisktækni 1988. Þaðan lá
leiðin í útgerðartækni í Tækniskóla Íslands.
Náminu svipar til rekstrarnámsins í
Tækniháskólanum nú.
„Þetta nám snerist aðallega um hvernig á
að reka útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki –
með hagnaði,“ segir Stefanía og kímir. Hún
lauk útgerðartækninni 1990 og eignaðist
eldri dóttur sína, Rut, á sama árinu. Tveim-
ur árum síðar fæddist yngri dóttirin, Sara.
„Ég sá að það var gott að vera í námi með
því að vera með lítil börn og dreif mig því í
matvælafræði í Háskóla Íslands haustið
1992,“ segir Stefanía. Þegar blaðamaður
hváir segir Stefanía ákveðið: „Já, mér þótti
mjög gott að vera samtímis með lítil börn og
vera í skóla. Sumir vilja mennta sig fyrst og
eignast svo börnin. Það hentaði mér ekki. Á
þessum árum voru ekki til leikskólapláss
fyrir öll börn. Stúlkurnar voru hjá dag-
mömmu, auk þess var ég með norska au-pair
stelpu í eitt ár. Ég átti Söru í desember vet-
urinn sem ég byrjaði í háskólanum. Ég við-
urkenni að fyrstu tvö árin voru svolítið
púsluspil. Það þykir kannski óðs manns æði
að byrja í háskóla og vera komin langt á
leið. En ég hef sjaldan farið troðnar slóðir –
maður tróð þær sjálfur á Jökuldalnum.“
Að loknu B.Sc.-námi í matvælafræði fór
Stefanía að vinna sem matvælafræðingur á
Iðntæknistofnun. Hún starfaði þar við rann-
sóknir, ráðgjöf, þróunarverkefni og fleira í
fimm ár. Hún fékk sífellt meiri áhuga á
stjórnsýslu og skólamálum og hafði
ákveðnar skoðanir á framgangi menntunar í
landinu. Þessum áhuga fann hún farveg með
því að lesa uppeldis- og kennslufræði í
Kennaraháskóla Íslands. Því námi, sem hún
tók með vinnu, lauk vorið 2000.
Menntunin er mikilvæg
„Ég tel að menntun sé gríðarlega mik-
ilvæg. Hún er arðsöm fjárfesting og skilar
sér út í atvinnulífið og þjóðfélagið með auk-
inni hagsæld. Ég kem úr landshluta þar sem
menntunarstigið er í sjálfu sér ekki mjög
hátt. Þegar ég lauk grunnskóla voru eig-
inlega engir, eða mjög fáir, af mínum skóla-
félögum og jafnöldrum sem héldu áfram
námi. Krakkar á þessum aldri eru ofboðs-
lega áhrifagjarnir og flæða með straumnum,
ég tala ekki um ef peningar eru með í
spilinu. Þau geta fengið vinnu í verslun hér í
Reykjavík eða þess vegna fiski úti á landi.
Þetta er að mínu mati einn versti óvinur
unglinga í dag; að geta farið í mikla vinnu og
rifið upp mikla peninga. Með því hækka þau
lífsstandardinn gríðarlega og komast ekki
auðveldlega úr því munstri. Síðan fara þau
að eignast börn og stofna heimili. Það er
ekki gott að hætta 16 ára í skóla. Fólk þarf
að hugsa um menntun. Það er ekki þar með
sagt að allir eigi að fara í háskólanám. Þjóð-
félagið ber það engan veginn. Iðnmenntun
er líka mjög hagnýt og góð og margar aðrar
námsleiðir.“
Stefanía hefur mikinn áhuga á menntun
fullorðinna. Margir sem horfið hafa frá námi
á yngri árum vilja taka upp þráðinn á full-
orðinsárum. „Það hefur orðið bylting fyrir
þetta fólk undanfarin ár með öllu því fjar-
námi sem í boði er. Fólk um allt land á að-
gang að því. Það þarf ekki að hætta að vinna
ef það er tilbúið að leggja svolítið á sig til að
bæta við sig menntun. Hér í Tækniháskól-
anum erum við með svonefnda frum-
greinadeild fyrir fólk sem ekki hefur lokið
framhaldsskóla. Það er dagskóli þar sem
mikið er unnið og má segja að tekið sé ígildi
stúdentsprófs á raungreinasviði á tveimur
árum. Við finnum fyrir gríðarlegri þörf fyrir
svona menntun.“
Stefanía segir að þegar hún ákvað að fara
að mennta sig, komin um tvítugt, hafi hún
orðið vör við fordóma. Fólk spurði hvort hún
ætlaði að fara að „eyða“ tímanum í skóla?
„Ég fór óhefðbundna leið og þegar ég
byrjaði að nýju í námi var spurt: Til hvers
ertu að bæta við þig? Hvað ætlar þú svo að
verða? Þetta er að breytast og fólk er orðið
sér meira meðvitandi um gildi menntunar.
Ég er viss um að hærra menntunarstig leiðir
af sér betri árangur og lífsgæði.“
Þú segir að menntun hafi ekki verið hátt
metin hjá þinni kynslóð fyrir austan. Hefur
þetta viðhorf breyst?
„Já, jafnaldrar mínir fyrir austan, sem
eiga börn komin á unglingsár, vilja flestir að
börnin þeirra fari í skóla. Ég held að for-
eldrarnir séu meira farnir að ýta börnunum
í skóla en áður. Eftir að ég varð 14 ára
þurfti ég að sækja skóla í aðra byggð. Það
var enginn skóli fyrir mig í minni sveit.
Skólaganga unglinga var, og er enn, ofboðs-
leg byrði á mörgum fjölskyldum úti á landi.
Láglaunafjölskyldur hafa hreinlega ekki efni
á að senda mörg börn í framhalds- eða há-
skóla. Hugsaðu þér að senda börn hingað
suður utan af landi, þurfa að leigja íbúð fyrir
marga tugi þúsunda á mánuði og þar fram
eftir götunum. Ég finn að fólk er orðið sér
meira meðvitandi um gildi menntunar, en
fyrir marga er þetta spurning um að kljúfa
kostnaðinn.“
Samfella í skólagöngu
Stefanía telur að jákvætt viðhorf til
menntunar sé sterkara í þéttbýli en dreif-
býli. Aukið menntaframboð úti á landi hefur
þó jafnað þann mun. „Menntaskólinn á Eg-
ilsstöðum breytti til dæmis gríðarlega miklu
fyrir austan. Hann er klárlega lykilþáttur í
að krakkar á þessu svæði eru að mennta sig
í dag. Skólinn hóf göngu sína ári eftir að ég
lauk grunnskóla. Mínir jafnaldrar og þaðan
af eldri hættu flestir námi að loknum grunn-
skóla því þessi leið var ekki til. Ef er sam-
fella í námsframboði þá er auðveldara að
flæða með og halda áfram námi en ef það
kemur eyða. Nám í heimabyggð er lyk-
ilatriði. Við getum ímyndað okkur hvernig
það væri ef enginn háskóli væri hér á landi
og allir sem áhuga hefðu á háskólanámi
þyrftu að leita menntunar til útlanda.“
Stefanía segir að það sé einnig mikilvægt
að bjóða upp á sem víðtækasta menntun úti
um landið til að fólk haldist í heimahögunum
að loknu námi. En það er ekki nóg að hafa
menntastofnanir úti á landi. Það þarf líka að
hugsa fyrir atvinnu sem krefst menntunar.
Vorið 2000 segist Stefanía hafa fengið þá
hugdettu að flytja aftur austur á land.
„Ég hringdi í alla sem mér datt í hug, fyr-
irtæki og áhrifamenn. Það kom í ljós að lítið
var í boði fyrir fólk með þá menntun sem ég
hafði, en hefði ég verið kennari eða hjúkr-
unarfræðingur þá hefði ég getað fundið
vinnu! Það er vandinn með landsbyggðina að
Stefanía hefur unun af útivist og fer á fjöll þegar
tækifæri gefst til. Myndin er tekin á Ben Nevis.
Tækifæri lífsins
Stefanía Katrín Karlsdóttir
byrjaði starfsævina í fisk-
vinnslu en er nú rektor
Tækniháskóla Íslands. Hún
á fjölbreyttan náms- og
starfsferil að baki og sagði
Guðna Einarssyni frá hug-
sjónum sínum á sviði mennt-
unar og stefnumótun í
yngsta háskóla Íslands.
Morgunblaðið/Kristinn
Stefanía Katrín Karlsdóttir, rektor Tækniháskóla Íslands.