Morgunblaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 2002 33
reynda verður að taka tillit en fram að þessu hef-
ur þjóðin sýnt samstöðu um að að halda uppi
mjög fjölbreyttu starfi í HÍ sem hefur um leið
burði til að vera grunnur alls atvinnulífs, fræða-
starfs og rannsókna í landinu. Litið hefur verið á
fjölbreytnina sem lið í að tryggja sjálfstæði þjóð-
arinnar og þar af leiðandi hafa fæstir séð hags-
munum okkar í þessum efnum betur borgið með
því að íslenskir námsmenn hverfi annað til að
leggja stund á nám í fjölda greina sem telja
mætti að svaraði ekki fjárhagslegum kostnaði að
kenna hér.
Jöfnun aðstöðu
og skólagjöld
Í viðtali við Pál Skúla-
son, sem birtist hér í
blaðinu hinn 21. nóv-
ember síðastliðinn,
skýrir hann nokkuð ítarlega þær forsendur er
lágu til grundvallar tillögum þeim er hann sendi
menntamalaráðherra fyrr í mánuðinum og
greint var frá hér að ofan. Þar kom m.a. fram að
á hinum Norðurlöndunum geti „einkaskólarnir
valið á milli þess að vera kostaðir alfarið af
einkaaðilum og innheimt þau skólagjöld sem
þeir kjósa, eða að fá framlög frá ríkinu með sama
hætti og ríkisháskólar en þá mega þeir ekki inn-
heimta hærri gjöld af nemendum sínum en rík-
isháskólarnir hafa heimild til“, að sögn Páls.
Eins og Páll hefur bent á geta einkaskólar hér á
landi innheimt skólagjöld af nemendum sínum,
umfram það sem ríkisháskólum er heimilt að
gera, þótt þeir fái sömu framlög frá ríkinu og HÍ.
Hann hefur því nokkuð til síns máls þegar hann
segir HÍ og aðra háskóla í eigu ríkisins búa við
„svo erfiða stöðu að þeir geti alls ekki sætt sig
við það“, í það minnsta á meðan þeim er fyr-
irmunað að innheimta skólagjöld eins og einka-
skólarnir.
Ef þær fjárveitingar sem HÍ fær frá ríkinu
duga ekki til að skólinn standi undir nafni og sé
samkeppnisfær við einkarekna háskóla hér á
landi, hvað þá erlenda háskóla, er ljóst að eitt-
hvað verður að taka til bragðs. Þar sem stjórn-
völd hafa tekið ákvörðun um annars konar
stefnumótun en Páll vísaði til í nágrannlönd-
unum er ekki nema eðlilegt að ríkisreknum há-
skólum sé í framhaldi af því gert kleift að inn-
heimta skólagjöld til að afla sér aukinna tekna
eins og áður hefur verið bent á í ritstjórnar-
greinum Morgunblaðsins. Þar með yrði þessi að-
stöðumunur háskólanna jafnaður. Aðstaða nem-
enda yrði einnig eins, sama við hvað háskóla þeir
stunda nám, þar sem námslán eru veitt fyrir
skólagjöldum.
Að auki eru öllum skólum að sjálfsögðu ýmsar
aðrar leiðir færar við öflun tekna úr atvinnulíf-
inu eða frá öðrum aðilum, en Reykjavíkurborg
afhenti til að mynda HÍ sextíu og tveggja millj-
óna króna fjárframlag árið 2000, en það var liður
í samkomulagi Reykjavíkur, Háskólans og Ís-
lenskrar erfðagreiningar. Ef marka má skoð-
anakönnun sem sagt var frá hér í blaðinu í byrj-
un þessa árs og framkvæmd var af Samtökum
atvinnulífsins að beiðni Stúdentaráðs HÍ, hefur
mikill þorri fyrirtækja, eða um 77% þeirra,
áhuga á að auka framlög sín til menntunar og
rannsókna að því gefnu að skattafrádráttur
vegna slíkra framlaga verði aukinn. Það má því
ætla að ýmis sóknarfæri séu í sjónmáli fyrir
metnaðarfullar háskólastofnanir þegar að því
kemur að afla fjármagns til framtíðaruppbygg-
ingar þeirra, enda eru menntamál ekki hvað síst
hagsmunamál atvinnulífsins.
Áhrif nýju
háskólanna
Tilkoma og efling
nýrra háskóla á und-
anförnum árum hefur
án efa haft mjög já-
kvæð áhrif á íslenskt þjóðlíf sem einnig geta
komið Háskóla Íslands til góða. Þær góðu und-
irtektir sem nemendur hafa sýnt Viðskiptahá-
skólanum á Bifröst og Háskólanum í Reykjavík
hafa t.d. komið því til leiðar að samkeppni og að-
hald hefur aukist á því sviði menntunar, enda
greiða nemendur tæpast skólagjöld fyrir nám
nema það standi undir kröfum þeirra.
Stofnun Listaháskóla Íslands hefur einnig
haft töluverð áhrif á viðhorf til lista og menning-
ar í samfélaginu og mun án efa geta orðið stefnu-
mótandi afl í menningarlífi landsmanna þegar
vægi þessara greina sem frumkrafts í hug-
myndavinnu á ýmsum sviðum þjóðlífsins kemur
betur í ljós. Möguleikar á samstarfi Listaháskól-
ans við aðrar háskólastofnanir, svo sem Kenn-
araháskólann, Háskóla Íslands og Háskólann í
Reykjavík, blasa við og hafa í sumum tilfellum
þegar verið nýttir með afar jákvæðum hætti.
Einnig er ljóst að háskólastarf á landsbyggð-
inni hefur valdið straumhvörfum í byggðaþróun.
Háskólinn á Akureyri hefur verið ómetanleg
lyftistöng á Eyjafjarðarsvæðinu, í kringum
Landbúnaðarháskólann Hvanneyri hefur skap-
ast blómleg starfsemi sem nú spannar ekki ein-
ungis hefðbundið nám í búvísindum heldur einn-
ig nám á sviði náttúruvísinda og umhverfismála.
Það sama á við háskólastarf á Bifröst, en í
blaðinu í gær, föstudag, var einmitt sagt frá
þeirri miklu og hröðu uppbyggingu sem þar hef-
ur átt sér stað að undanförnu. Allir þessir skólar
eru atvinnuskapandi á stöðum þar sem atvinnu-
möguleikar voru áður fábreyttir eða litlir auk
þess að skila vitanlega margvíslegum öðrum
ávinningi í samfélagslegum skilningi.
Framtíðarsýn
Ef metnaðarfullt starf
rannsóknarháskóla á
að eiga framtíð fyrir
sér á Íslandi verður að leysa þann ágreining sem
nú hefur orðið í háskólasamfélaginu. Einn liður í
því er endurskoðun á stöðu og hlutverki elsta há-
skólans, Háskóla Íslands, miðað við það breytta
umhverfi sem orðið hefur til á fáeinum árum.
Enginn vafi leikur á því að allir háskólar á Ís-
landi þurfa að vera samkeppnisfærir um hæf-
ustu kennarana og bestu nemendurna, ekki ein-
ungis innbyrðis heldur einnig með tilliti til
útlanda, og til þess þarf umtalsvert fjármagn. Í
heild snýst málið um sveigjanleika og aðlögunar-
hæfni þessara stofnana, ekki síst nauðsynlega
endurnýjun mannafla innan hverrar stofnunar
fyrir sig, og aðstöðu nemenda og kennara til að
sinna starfi sínu og rannsóknum – því af þeim
þáttum ráðast gæði námsins.
Það er t.d. ekki nóg að setja á stofn meistara-
og doktorsnám á ýmsum sviðum til að skóli telj-
ist fullburða rannsóknarháskóli. Framhaldsnám
á háskólastigi þarf að vera mjög metnaðarfullt ef
það á að standast samanburð við það sem boðið
er upp á í góðum háskólum erlendis. Því hefur
áður verið haldið fram í ritstjórnargrein í Morg-
unblaðinu að ekki sé viðunandi að samtvinna
BA- og MA-námskeið til að hysja nám upp á
MA-stig eins og dæmi eru um við HÍ, þar sem
nauðsynlegt er að sníða námsefni hvers náms-
stigs fyrir sig að sértækum þörfum nemenda á
ólíkum stigum. Fjölbreytt framboð námskeiða í
meistarnámi hverrar greinar er einnig mikil-
vægt því einungis þannig er tryggt að hver og
einn námsmaður geti mótað sitt rannsóknar- eða
sérsvið með markvissum hætti eftir að grunn-
námi lýkur.
Sú umræða sem nú á sér stað í þjóðfélaginu
um hlutverk og skyldur háskóla er löngu tíma-
bær. Háskóli Íslands hefur brugðist við þeim
þrengingum sem hann er í með því að gera kröfu
um breytingar. Þótt þær breytingatillögur hafi
ekki fengið hljómgrunn er ljóst að það er ekki
nema æskilegt að sem flestar skoðanir séu viðr-
aðar um þennan mikilvæga málaflokk, þannig að
hægt sé að tryggja þeim stofnunum sem reknar
eru fyrir almannafé verðugt hlutverk í samfélag-
inu í takt við þá samfélagsmynd sem þær þjóna.
Morgunblaðið/Sverrir
Í fótbolta við Austurbæjarskóla.
Vegna þessa fjöl-
breytta náms-
framboðs er staða
HÍ nokkuð ólík
stöðu annarra há-
skóla á Íslandi, enda
kostnaður í fámenn-
um deildum umtals-
vert meiri en í þeim
fjölmennu. Þrátt
fyrir það er ljóst að
fæstir myndu vilja
leggja þessar náms-
brautir niður; þær
eru mikilvægur
þáttur í þeim sígilda
grunni sem er kjöl-
festan í starfi góðra
alhliða háskóla um
heim allan.
Laugardagur 30. nóvember