Morgunblaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
EIR eru ófáir sem lit-
ið hafa ástúðlega til
AEG-þvottavélanna
sinna þegar þeir
hafa tekið út úr
þeim hreinþveginn
þvott sinn. Ábyggi-
lega eru þeir líka
ófáir sem hafa klappað sér ánægju-
lega á magann eftir að hafa innbyrt
ágætan mat eldaðan á AEG-eldavél.
Nokkru síðar hafa svo kannski þessir
sömu aðilar horft hugsandi á skilti frá
Bræðrunum Ormsson í lyftunum sem
flutt hafa þá á ýmsa áfangastaði. –
Mikið rétt, þetta og fjölmargt fleira
hefur þetta fyrirtæki haft milligöngu
um að koma á framfæri við lands-
menn. Meira að segja heita vatnið
sem Suðurnesjamenn baða sig úr
þegar þeir koma í land frá sinni róm-
uðu sjósókn er að hluta til þeirra kom-
ið eftir að hafa framleitt rafmagn í
gegnum gufuhverfla frá umboðsfyr-
irtækjum Bræðranna Ormsson. Raf-
magn frá Blönduvirkjun er einnig að
hluta framleitt með tækjum frá þessu
ágæta fyrirtæki. Lýsingu í sveitum
var víða komið á fyrir tilstilli Bræðr-
anna Ormsson og þannig mætti lengi
telja.
Þetta fyrirtæki grípur sem sagt á
margan hátt inn í íslenskt þjóðlíf –
það hefur enda starfað í 80 ár og er að
sögn forsvarsmanna í stöðugri end-
urnýjun og aðlögun að breyttum lífs-
háttum. Árið 1988 fékk það m.a. um-
boð fyrir hinn þekkta Beck’s-bjór.
„Forstjóri sem við höfðum lengi
verið í samstarfi við hjá AEG-fyrir-
tækinu, hætti hjá því fyrirtæki en tók
fram að hann vildi gjarnan starfa með
okkur á öðrum vettvangi ef tækifæri
gæfist. Þegar bjórinn var leyfður hér
sóttu fjölmargir á Íslandi um umboð
fyrir Beck’s-bjór og fyrir tilstilli fyrr-
nefnds forstjóra fengum við umboð-
ið,“ segir Karl Eiríksson, eigandi
þessa aldna fjölskyldufyrirtækis.
„Beck’s-bjórinn er nú skemmtileg
aukabúgrein – heimilistækin, einkum
þvottavélarnar eru lífæð fyrirtækis-
ins,“ bætir Skúli sonur hans við. Það
er sannarlega af mörgu að taka hvað
umsvif fyrirtækisins Bræðranna
Ormsson snertir. En að sögn þeirra
feðga hefur fyrirtækið frá upphafi
lagt sig sérstaklega fram um að við-
hafa vönduð vinnubrögð í hvívetna og
bjóða ekki síður vandaðar vörur.
Það fer ekki hjá því að fyrirtæki
sem orðið er 80 ára hafi á stundum
bæði unnið eftirminnilega sigra og
jafnframt kennt til í stormum sinnar
tíðar. Um þetta og fleira ræðir blaða-
maður Morgunblaðsins við eigend-
urna Karl og Skúla og Andrés B. Sig-
urðsson, framkvæmdastjóra fyrir-
tækisins Bræðranna Ormsson.
Ágrip af sögu hins
80 ára fyrirtækis
Forsögu að stofnun þessa fyrirtæk-
is er að leita allt til ársins 1910. Þá
höfðu bræðurnir Jón og Eiríkur
Ormssynir lokið sveinsprófi í skó-
smíði og trésmíði en um sama leyti
var raflýsing Víkurkauptúns að hefj-
ast. Tíu árum áður hafði Halldór Guð-
mundsson, ungur Vestur-Skaftfell-
ingur, farið til Danmerkur og
Þýskalands að læra vélfræði og raf-
magnsfræði. Þeir bræður gerðust að-
stoðarmenn Halldórs við að raflýsa
Víkurkauptún og ári síðar Vest-
mannaeyjakauptún. Næstu ár unnu
þeir bræður hjá Halldóri uns þeir
reistu saman hús á Baldursgötu 13 og
Óðinsgötu 25 árið 1920 og höfðu verk-
stæðiskrók Óðinsgötumegin í húsinu.
Þeir unnu við að breyta gaslömpum í
rafmagnsljóstæki og jókst þessi vinna
mjög þegar rafstöðin við Elliðaár tók
til starfa 1921. Upp úr þessum jarð-
vegi er fyrirtækið Bræðurnir Orms-
son sprottið.
Í framhaldi af því að hér á landi
skorti kunnáttumenn í viðgerðum raf-
véla fór Eiríkur utan til náms í Dan-
mörku 1922 og vann hjá A/S Elektro-
maskin og fleiri fyrirtækjum m.a. við
vindingar á jafnstraums- og rið-
straumsvélum, vélprófun, mælavið-
gerðir og stillingar.
Þegar heim kom lánaði Sighvatur
Bjarnason, bankastjóri Íslandsbanka,
Eiríki 6.000 krónur til að endurgreiða
námslán og stofna eigið verkstæði:
Rafvéla- og mælaviðgerðir – Eiríkur
Ormsson.
Árið 1923 fékk fyrirtækið
nafnið Bræðurnir Ormsson
Fyrsta vélin sem kom til viðgerðar
með brunnið anker var úr marconi-
loftskeytastöð í togaranum Agli
Skallagrímssyni, sem var fyrsta fiski-
skipið hér sem sigldi með loftskeyta-
stöð. Verkefnin komu svo eitt af öðru.
Árið 1923 varð Jón Ormsson meðeig-
andi í fyrirtækinu og nefndist það þá
Bræðurnir Ormsson. Jón varð löggilt-
ur rafvirkjameistari hinn 1. ágúst
1923 og fyrsta húsið sem hann lagði
rafmagn í eftir það var Dómkirkjan í
Reykjavík.
Fyrirtækið tók að sér að reisa raf-
stöðvar fyrir sveitaheimili sem fengu
hagstæð ræktunarsjóðslán til þessara
framkvæmda en oft gekk seint að inn-
heimta greiðslur fyrir þessi verk sem
voru þó tryggðar með víxlum. Þýska
markið hækkaði árið 1931 um 40% og
upp í 50% árið eftir, móti íslenskri
krónu. Það ár hóf Jón sjálfstæðan
rekstur en Eiríkur hélt rekstri fyr-
irtækisins áfram en dró jafnframt
heldur saman seglin.
Ríkisstjórnin skipaði nefnd til að at-
huga hag bænda, hún gaf út skýrslur
sem urðu undirstöður laganna um
Kreppulánasjóð. Eignakönnun var
hafin og öllum bændum bannað að
greiða reikninga eða standa við aðrar
skuldbindingar á meðan. Í framhaldi
af þessu fóru fram skuldaskil á árun-
um 1933 til 1936 þannig að kreppu-
lánabændur greiddu frá 50% og niður í
2% skulda sinna. Árið 1936 var stofn-
aður Kreppulánasjóður bæjar- og
sveitarfélaga svo enn kom til nýrra
skuldaskila, einnig frá hendi Skulda-
skilasjóðs vélbátaeigenda. Þessar
ráðstafnir komu hart niður á fyrir-
tækinu Bræðrunum Ormsson og
leiddi það til þess m.a. að leitað var
eftir heppilegra húsnæði. Í framhaldi
af því var keypt húsnæði á Vestur-
götu 3.
Eftirspurn eftir efni og vinnu jókst
árið 1937 um 60% frá fyrra ári og farið
var að smíða litlar ljósavélar fyrir
landsbyggðina.
Um það leyti sem heimsstyrjöldin
síðari hófst var fyrirtækið komið á
nokkuð traustan grundvöll og inn-
flutningur orðinn drjúgur hluti af
rekstrinum. En þá lokuðust öll sam-
bönd en þau höfðu að mestu verið
bundin við Þýskaland. Fór fyrirtækið
þá m.a. að smíða stærri vatnstúrbínur
en áður, allt upp í 30 hestöfl.
Umsvifin hafa aukist ár
frá ári frá styrjaldarlokum
Að styrjöld lokinni voru öll þýsk
umboð fyrirtækisins lýst ógild af vest-
urveldunum og hófst í kjölfarið hörð
barátta um þau hér á landi. Henni
lauk með því að Bræðurnir Ormsson
fengu öll sín eftirsóttustu umboð aft-
ur og hafa haldið þeim síðan.
Þróunin varð sú að fyrirtæki fóru
að reisa glæsileg verslunarhús og ýtti
BOSCH, hið þýska fyrirtæki sem
Bræðurnir Ormsson höfðu umboð
fyrir, undir þá þróun.
Frá árinu 1950 færðist mikill vöxt-
ur í öll viðskipti fyrirtækisins. Kom
Karl Eiríksson, áður flugmaður, að
framkvæmdastjórn fyrirtækisins
1959. Um sama leyti hófust ráðagerð-
ir um byggingaframkvæmdir á veg-
um fyrirtækisins á hornlóð Háaleit-
isbrautar og Lágmúla. Þá voru í
uppsiglingu stórframkvæmdir í virkj-
unarmálum. Árið 1966 var flutt í hin
nýju húsakynni í Lágmúla 9 þar sem
fyrirtækið starfar enn. Verslun var
sett á stofn með alls kyns heimilistæki
frá AEG og BOSCH jafnframt við-
gerðarþjónustu. Í upphafi árs var
boðin út rafvirkjun fyrir álbræðsluna
í Straumsvík og tóku Bræðurnir
Ormsson þátt í því útboði í samvinnu
við danska fyrirtækið E. Rasmussen
og tókust samningar þar um. Einnig
bauðst fyrirtækinu að taka að sér
hálfunnið rafmangsverk við Búrfells-
virkjun sem einnig gekk vel.
Árið 1984 keyptu Karl Eiríksson og
fjölskylda hans systur Karls út úr fyr-
irtækinu. Karl varð forstjóri og Eirík-
ur sonur hans framkvæmdastjóri.
Hann hætti 1993.
Árið 1996 keyptu Bræðurnir
Ormsson rekstur Hljómbæjar með
Pioneer, Sharp og Jamo, einnig var
stofnuð ný deild með skrifstofutæki
frá Sharp. Árið 1998 var Hljómco
keypt og fylgdu þeim kaupum umboð
fyrir Olympus, Nintendo og Nikon.
Árið 1999 var Clark-lyftaraumboðið
keypt, ári síðar Polaris-umboðið og
hófst þá sala á Bridgestone og Fire-
stone.
Árið 2001 var BOSCH-umboðið
selt Bílanausti.
Árið 1994 var velta fyrirtækisins
Bræðranna Ormsson 400 milljónir
króna, 800 milljónir króna var veltan
1996, tæpar 1.100 milljónir kr. 1998 og
árið 2001 var hún orðin 1.867 milljónir
króna. Hagnaður var að sögn Karls
Eiríkssonar öll rekstrarárin til ársins
2000, sem var erfitt ár og einnig árið
2001. Rekstur hefur gengið vel á
þessu ári þrátt fyrir samdrátt í nokkr-
um vöruflokkum.
Já, við skrifum allt hjá Guðmundi!
„Þegar ég rifja upp söguna á þess-
um tímamótum þá held ég að skulda-
skilatímabilið hafi verið einna alvar-
legasta áfallið í sögu fyrirtækisins,“
segir Karl.
„Ég minnist þess að eitt sinn eftir
að ég var kominn hér til starfa kom
maður sem Guðmundur hét, útvegs-
bóndi frá Rafnkelsstöðum í Garði og
bað mig um að setja nýja rafala í báta
sem hann átti og skrifa það hjá sér.
Ég leitaði álits föður míns á þessari
bón mannsins.
„Já, við skrifum allt hjá Guðmundi,
hann einn borgaði að fullu skuld sína
við fyrirtækið þegar skuldaskilin voru
liðin hjá, þá sagði hann við mig: „Ég
læt ekki opinbera aðila ráða því hvort
ég stend við skuldbindingar mínar
eða ekki og afhenti nýjan víxil fyrir
skuldinni sem eftir stóð,“ sagði faðir
minn.
Pabbi var jafnan árrisull maður en
kvöldsvæfur.
Móðir mín sagði mér að hún hefði
aðeins einu sinni vitað föður minn
andvaka, það var þegar skuldaskila-
lögin voru samþykkt og hann vissi þar
með að fyrirtækið fengi aðeins brot af
því sem bændur og fleiri skulduðu
því,“ sagði Karl ennfremur.
Mikilsverðir atburðir og hitamál
Við sitjum saman þrjú í fundarsal
fyrirtækisins í hinum glæsilegu húsa-
kynnum þess í Lágmúla 8. Á einum
veggnum er stór mynd af hestum í
miðri Þverá árið 1928 að flytja rafstöð
til að raflýsa Múlakot í Fljótshlíð.
„Enn eru hér í kjallaranum „arkív“
yfir vatnaflsstöðvar og vindrafstöðvar
sem Bræðurnir Ormsson smíðuðu og
seldu til hundraða bæja víða um
land,“ segir Karl.
„Þegar Ríkisútvarpið tók til starfa
1930 gerði það samning við Bræðurna
Ormsson um að segja upp litlar vind-
rafstöðvar víða um land gegn því að
bændurnir sem fengju þær sæju um
að hlaða rafgeyma fyrir útvörpin á
bæjunum í kring.“
Árið 1973 var erfitt ár í sögu fyr-
irtækisins Bræðranna Ormsson.
„Þá voru gerðir hinir frægu vor-
samningar. Öll laun voru hækkuð eft-
ir langt verkfall. Lúðvík Jósepsson
var þá viðskiptaráðherra.
Hann kom inn til okkar, samninga-
nefndarinnar við rafvirkja, og sagði
að allir væru búnir að semja og við
yrðum að gera það líka.
„Ef við skrifum undir þetta erum
við að borga sextán krónur fyrir
hverja klukkustund til þeirra raf-
virkja sem hjá okkur vinna fram yfir
Við ljós og yl í stormum
Morgunblaðið/Jim Smart
Andrés Sigurðsson, Karl Eiríksson og Skúli Karlsson.
Bræðurnir Ormsson er tals-
vert umsvifamikið fyrirtæki
í íslensku viðskiptalífi. Það
hefur starfað í 80 ár um
þessar mundir. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi við
þá Karl Eiríksson, Skúla
Karlsson og Andrés Sigurðs-
son um starfsemi fyrirtæk-
isins og sögu þess.
Morgunblaðið/Jim Smart
Andrés, Karl og Skúli við AEG-þvottavélina sem er með íslenskum leiðbeiningum.