Morgunblaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 12

ERLENT
12 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
UM SUÐUR-Ameríku þvera og endi-langa eru um þessar mundir aðverða mikil umskipti. Í hverjulandinu á fætur öðru eru kjós-
endur að hafna stjórnmálaflokkum og vold-
ugum flokksleiðtogum sem lengi hafa haft
tögl og hagldir við stjórn efnahags- og þjóð-
mála og kjósa í þeirra stað pólitíska ut-
angarðsmenn.
Þetta er þróun sem á rætur sínar að rekja
til þrár eftir breytingum frekar en fylgi-
ssveiflna við hina eða þessa hugmyndafræð-
ina. Kjósendum virðist flestum standa á sama
hvort frambjóðendurnir teljast til hægri eða
vinstri, svo fremi sem þeir lofa góðu um að
vera færir um að koma breytingum til leiðar
sem bæta lífskjör almennings. Nýir leiðtogar
álfunnar eru af öllum mögulegum „pólitískum
lit“, allt frá hörðum hægrimanni til róttæks
fyrrverandi verkalýðsforkólfs og – eftir for-
setakosningar í Ekvador um síðustu helgi – til
fyrrverandi hershöfðingja sem fór eitt sinn
fyrir stjórnarbyltingu hersins í land-
inu.
Þeir menn sem um þessar mundir
eru að taka við stjórn álfunnar eru
svo ólíkir að svo kann að virðast að
hún stefni í margar ólíkar áttir sam-
tímis; það virðist vera af sem áður
var, þegar hægt var að greina tví-
skiptingu í stjórnarfari Suður-
Ameríkulanda milli annað hvort
hægrisinnaðra einræðisstjórna eða
(vinstrisinnaðra) lýðskrumara. En
það er eitt einkenni sameiginlegt öll-
um kosningaúrslitum þessa árs þar
suður frá; það er þráin eftir leiðtog-
um sem eru færir um að koma til
hjálpar þeim yfir 140 milljónum Suð-
ur-Ameríkubúum sem lifa í fátækt.
Gegn bandarískum
forskriftum
Sumir hinna nýkjörnu þjóð-
arleiðtoga hafa líka tekið þann pól í
hæðina að hafna þeirri óbeizluðu
markaðshyggju og hnattvæðing-
arstefnu sem bandarísk stjórnvöld
hafa haldið stíft að grannþjóðunum í
suðri á síðustu árum án þess að hún
hafi skilað hinum fátæku neinum
áþreifanlegum framförum. Hún hef-
ur aftur á móti hert marga í þeirri
afstöðu að sú stefna geri aðeins hina
ríku ríkari. Þessi stemmning meðal
kjósenda hefur þannig komið mönn-
um eins og Luiz Inacio Lula da Silva
til valda í Brasilíu, en hann á að baki áratuga
feril utan við meginstraum stjórnmálanna
sem róttækur verkalýðsforystumaður. Og um
síðustu helgi kusu Ekvadorbúar Lucio Gut-
ierrez, fyrrverandi hershöfðingja, til forseta,
en hann naut stuðnings marxísks stjórn-
málaflokks, verkalýðsfélaga á vinstri kant-
inum og róttækra indíána. Kosningasigur
hans hefur vakið nýjar vonir hjá þeim 60%
landsmanna sem lifa í fátækt. Hann er sjötti
forsetinn í Ekvador á jafnmörgum árum.
Á sama tíma hafa menn eins og Alvaro
Uribe hlotið góða kosningu í Kólumbíu, en
hann er harðlínuhægrimaður sem hét því í
sinni kosningabaráttu að uppræta vinstri-
sinnaða skæruliða og spillingu, og Vicente
Fox í Mexíkó, en hann er hófsamur hægri-
maður sem tókst að rjúfa áratuga einok-
unartök Byltingarflokksins, IRP, á stjórn-
artaumum landsins.
Í Bólivíu var auðjöfurinn Gonzalo Sanchez
de Lozada kjörinn forseti 6. ágúst síðastlið-
inn, og strax að loknum kosningunum hét
hann nýjum umfangsmiklum atvinnusköp-
unarverkefnum á vegum ríkisins með það að
markmiði að forða þessu fátækasta landi
Rómönsku Ameríku frá að festast í vítahring
efnahagskreppu. „Við ætlum að lýsa yfir
vopnahléi og nýjum þjóðfélagssáttmála til að
koma Bólivíu út úr þessari hræðilegu efna-
hagskreppu, sem gæti versnað enn og endað í
algeru hruni,“ hefur Associated Press eftir
nýja forsetanum, og vísaði hann með þessum
orðum sínum augljóslega til efnahagshrunsins
sem varð í Argentínu í fyrra.
Fátækt í forgrunni
Meira en nokkuð annað er það hin viðvar-
andi fátækt fólks í þessum löndum sem skýrir
ris óvenjulegra pólitískra utangarðsmanna til
valda. Samkvæmt mati Sameinuðu þjóðanna
lifa full 41% hinna 345 milljóna Suður-
Ameríkubúa undir fátæktarmörkum og í sum-
um löndum álfunnar er hlutfall fátækra farið
að vaxa, einkum í Argentínu, sem rambar á
barmi gjaldþrots.
„Það sem við sjáum eru afleiðingar skip-
brots allra [efnahagsstjórnunar-]líkana sem
reynd hafa verið fram að þessu. Engu þeirra –
hvort sem þau flokkast sem vinstri eða hægri,
popúlísk eða í anda nýfrjálshyggju – hefur
tekizt að skila tilætluðum árangri,“ hefur The
Los Angeles Times eftir Anibal Romero,
stjórnmálaskýranda í Caracas í Venesúela.
„Fólk í Rómönsku Ameríku er að leita eftir
einhverju til að binda framtíðarvonir sínar
við; það vill frelsi, velmegun, betra líf. Geti
vinstrimenn fengið því áorkað, gott og vel.
Geti hægrimenn það, er það alveg eins gott,“
segir hann. Fyrri tilraunir í löndum álfunnar
til að brúa bilið milli ríkra og fátækra með
róttækum aðferðum hafa allar endað illa. Hin
marxíska stjórn Salvadors Allende forseta í
Chíle endaði í blóðugu valdaráni hersins 1973.
Alan Garcia, vinstrisinnaður forseti Perú,
stóð fyrir því að hætt var að greiða af erlend-
um lánum er hann komst til valda árið 1985,
en efnahagur landsins var rjúkandi rúst er
kjörtímabili hans lauk fimm árum síðar.
Hugmyndafræði aukaatriði
Enginn hinna nýju valdhafa virðist þó mjög
hallur undir hugmyndafræði. Vinstrisinn-
aðasti þjóðarleiðtogi álfunnar, Hugo Chavez
sem komst til valda í Venesúela árið 1998, hef-
ur passað sig á að viðhalda nánum efnahags-
tengslum við Bandaríkin, stærsta útflutnings-
markað landsins. Og Lula hefur heitið því að
Brasilía muni undir sinni stjórn standa við
gerða afborgunarsamninga á erlendum lán-
um, sem gerðir voru af fyrri stjórn
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.
Alþjóðabankinn tilkynnti í síðustu
viku að hann væri reiðubúinn að lána
Brasilíu allt að 10 milljarða Banda-
ríkjadala til að styðja við baráttu
Lula gegn hungri og fátækt í þessu
fjölmennasta landi Rómönsku Am-
eríku. Slíkt fyrirgreiðslutilboð hefði
aldrei borizt, hefði Lula lýst því yfir
að hann ætlaði sér að hrinda í fram-
kvæmd þeim róttæku sósíalísku hug-
myndum sem hann aðhylltist áður
fyrr.
Í Venesúela hafa sósíalísk áherzlu-
atriði í stjórnarstefnu Chavez, svo
sem um aukin umsvif ríkisins í olíu-
iðnaðinum á kostnað einkavæðingar,
aðeins orðið til að dýpka stéttaklofn-
ing í landinu. Þar ríkir nú gríðarleg
spenna milli stuðningsmanna og
andstæðinga forsetans. Þau 80%
landsmanna sem lifa í fátækt hafa
enn ekki séð neitt meira af olíu-
auðnum koma í sinn hlut en fyrir
valdatöku Chavez. Óánægjan með
Chavez hefur leitt til þess að nú hef-
ur verið boðað til fjórða allsherj-
arverkfallsins í landinu á einu ári.
Æðsta kosningaráð Venesúela
samþykkti í vikunni að fara skyldi
fram þjóðaratkvæðagreiðsla 2. febr-
úar nk. um það hvort Chavez forseti
ætti að segja af sér, en hæstiréttur
landsins ómerkti síðan þá ákvörðun.
Yfir tvær milljónir Venesúelamanna höfðu
undirritað áskorun stjórnarandstæðinga um
að efnt yrði til slíkrar þjóðaratkvæðagreiðslu.
Stjórnarandstaðan hefur boðað allsherjar-
verkfall nú á mánudag til að leggja áherslu á
afsagnarkröfuna.
Efasemdir
Efasemdir um að þessi nýjasta leiðtogakyn-
slóð Suður-Ameríku muni í raun skila hinum
fátæku betri tíð eru reyndar útbreiddar með-
al kjósenda þar, enda hafa þeir heyrt loforð
um slíkt áður.
Þannig hefur AP eftir Mariu Alban, götu-
sala í Quito, höfuðborg Ekvadors, að hún hafi
kosið Gutierrez vegna þess að hún trúi því að
hann muni hjálpa hinum nauðstöddu.
„Ég bara vona að hann sé ekki eins og hinir
stjórnmálamennirnir, sem heita öllu fögru en
standa ekki við nein loforð,“ segir hún.
Utangarðs-
menn til valda
Í hverju Suður-Ameríkulandinu á fætur öðru, skrifar
Auðunn Arnórsson, hafa kjósendur komið pólitískum
utangarðsmönnum til valda í þeirri von að þeir standi
sig betur en trausti rúnar rótgrónar „elítur“ í að bæta
lífskjör almennings.
AP
Lucio Gutierrez, verðandi forseti Ekvadors, veifar af svölum forsetahallarinnar í Quito eftir að úrslit úr forseta-
kosningunum voru kunn. Gutierrez, sem nýtur stuðnings róttækra vinstriafla, er fyrrverandi hershöfðingi sem
stýrði valdaráni á árinu 2000.
’ Fólk í Rómönsku Am-eríku er að leita eftir ein-
hverju til að binda fram-
tíðarvonir sínar við. ‘
auar@mbl.is
NÆSTUM hver einasti nemandi í
sólbakaðri skólastofunni í Kapl-
unga-stúlknaframhaldsskólanum
réttir upp hönd þegar bekkurinn
er spurður hverjir hafi misst
kennara vegna alnæmis. Ein stúlk-
an missti trúfræðikennarann sinn.
Önnur nefnir landafræðikennara
sem var mjög almennilegur. Aðrir
sakna lífsleiknikennarans sem dó
rétt áður en prófin byrjuðu.
Útbreiðsla alnæmis í Afríku hef-
ur haft hörmulegar afleiðingar á
öllum sviðum samfélagsins. Það
rústar efnahagslífið, gerir millj-
ónir barna að munaðarleysingjum
og varpar skugga á framtíð álf-
unnar með því að leggja kennara
hennar að velli. Yfir ein milljón
barna í Afríku missti kennara af
völdum alnæmis í fyrra, sam-
kvæmt upplýsingum UNAIDS,
þeirrar stofununar Sameinuðu
þjóðanna sem komið var á lagg-
irnar til að berjast gegn út-
breiðslu sjúkdómsins.
Sumum skólum í afskekktum
byggðum, þar sem aðeins var einn
kennari, hefur orðið að loka. Í
öðrum hefur fjölgað gífurlega í
bekkjum og óundirbúnir íhlaupa-
kennarar gera sitt besta til að sjá
til þess að tryggja að nemendurnir
fái einhverja menntun.
Í löndum eins og Zambíu, þar
sem talið er að fimmti hver full-
orðinn sé sýktur af HIV, veirunni
sem veldur alnæmi, fellir sjúk-
dómurinn kennarana svo hratt, að
yfirvöld segjast ekki hafa við að
fylla í skörðin.
Kenneth Ofusu-Barko, ráðgjafi
UNAIDS í Zambíu, segir að brott-
hvarfs kennaranna verði vart víð-
ar en í skólastofunum. Kennarar
„eru oft leiðtogar í samfélögunum
og þess vegna er skarð fyrir skildi
þegar þeir hverfa á braut…það
kemur brestur í samfélögin og þá
finnur fólk fyrir vonleysi“, sagði
Ofusu-Barko.
Í höfuðborginni, Lusaka, stofn-
aði tónfræðikennarinn Remmy
Mukonka samtök kennara gegn
alnæmi eftir að hann hafði mátt
horfa upp á marga samstarfsmenn
sína deyja úr sjúkdómnum. Muk-
onka er 31 árs. Ásamt félögum
sínum veitir hann upplýsingar um
ráðgjöf, rannsóknir og alnæmislyf
sem kennarar eiga kost á. En
mestum kröftum verja þeir þó í að
berjast gegn þeirri skömm sem
fylgir alnæminu og gerir erfitt um
vik að tala um sjúkdóminn, hvað
þá berjast gegn honum.
Kennaralaun eru lág og kenn-
arar hafa engar sjúkratryggingar.
Þeir sjá því sína sæng upp reidda.
Ef þeir láta af störfum af
heilsufarsástæðum fá þeir ekki
eftirlaunagreiðslur fyrr en að
fjórum árum liðnum, og þá er eins
líklegt að þeir séu látnir, segja
þeir.
Alnæmið fellir
kennarana
Yfirvöld í Zambíu
hafa ekki við
að ráða forfalla-
kennara
AP
Í þessum barnaskóla í Lusaka mæta nemendur í skólann og sinna lærdómn-
um án þess að kennari sé hjá þeim.
’ Yfir ein milljónbarna í Afríku missti
kennara af völdum
alnæmis í fyrra. ‘
Lusaka. AP.