Morgunblaðið - 01.12.2002, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
AÐFERÐIR fólks viðmakaleit eru margarog ólíkar. Og þó aðfrumlegheit og sköp-
unargleði fái oft á tíðum notið
sín í þeim efnum, er óhætt að
halda því fram að þeir kostir
sem fólk stendur frammi fyrir
þegar makaleit er annars veg-
ar séu ekki síst menning-
arbundnir.
Í Bandaríkjunum er stefnu-
mótaleiðin alls ráðandi. Þar
fylgir for-tilhugalíf mögulegra
elskenda háþróuðu kerfi þar
sem hinar óskrifuðu reglur eru
svo niðurnjörvaðar að fólki frá
öðrum menningarsvæðum
reynist oft mjög erfitt að ná
árangri innan þess. Danskur
vinur minn, sem hefur verið
við nám í Bandaríkjunum und-
anfarin ár, kvartar einmitt
mikið yfir því hversu erfitt
honum reynist að lenda á séns
þar í landi. ,,Ég skil ekki þetta
stefnumótakjaftæði,“ segir
hann raunamæddur, ,,ég veit
ekki hvaða táknrænu merk-
ingu kaffibolli hefur, hvað þá
að ég skilji hvenær þau tíma-
mót hafa orðið að það sé við
hæfi að stinga upp á vínglasi,
hvað þá kvöldverði.“ Þessi vin-
ur minn, sem nota bene nýtur
mikillar kvenhylli í heimalandi
sínu, virðist gjalda þess að
hafa ekki alist upp við þær
leikreglur sem gilda í hinum
bandaríska darraðardansi
kynjanna. Þá er auðvelt að
ímynda sér að dæmigerður
bandarískur stefnumóta-
drengur gæti átt erfitt upp-
dráttar á skandinavískum bar
þar sem kurteislegt boð um að
,,drekka kannski saman kaffi-
bolla einhverntímann í næstu
viku“, myndi sennilega
drukkna í heldur beinskeyttari
aðferðum innfæddra kyn-
bræðra hans.
Ástæður þessa menning-
arbundna mismunar eru
reyndar góðar, gildar og ekki
síst praktískar. Í stóru sam-
félagi þarf að gefa sér góðan
tíma til að kynnast nýrri
manneskju og ekki er hægt að
stytta sér leið nema að maður
hafi ráð á einkaspæjara. Í litlu
samfélagi eins og okkar er það
hins vegar svo að þó að fólk
þekkist ekki fyrir, þá þekkir
það yfirleitt einhvern sameig-
inlegan og nær alltaf einhvern
sem þekkir einhvern sem
þekkir einhvern sem þekkir
viðkomandi. Þannig reynist til-
tölulega auðvelt að fá upplýs-
ingar um fólk á mjög skömm-
um tíma sé þess þörf. Og í
hinum íslenska darraðardansi
kynjanna þjóta margbreyti-
legar, ítarlegar upplýsingar
um fólk fram og til baka með
ógnarhraða; vinkona stelpu
sem vill upplýsingar um mann
sem hún er spennt fyrir, hefur
samband við kunningjakonu
sína sem þekkir frænku fyrr-
um vinnufélaga viðkomandi
sem svo hefur samband við
stelpu sem var einu sinni með
besta vini hans. Yfirleitt kom-
ast upplýsingarnar sæmilega
óbrenglaðar til baka; hann er
fínn strákur. Oftast eru tengsl-
in ekki svona langsótt, en
sjaldnast eru þau þó flóknari.
Þannig er óhætt að segja að
upplýsingar um fólk, sem mað-
ur kynni að hafa rómantískan
áhuga á, eru tiltölulega auð-
sóttar – þær eru að minnsta
kosti alltaf fáanlegar með ein-
hverju móti. Þarna kemur líka
til sögunnar gæðastimpill ann-
arra sem hefur jú ákveðið gildi
svona við fyrstu kynni þegar
fólk getur presenterað sig á
hvaða hátt sem það kýs.
Og enda þótt slíkur róm-
antískur gagnagrunnur með
innbyggðu upplýsingakerfi
(sem er til staðar í smærri
samfélögum) myndist ekki
með sama hætti í bandarískum
stórborgum, þá hafa Banda-
ríkjamenn hannað tæknilega
útfærslu á sama kerfi. Þar
kemur til sögunnar glæný vef-
síða sem heitir great-
boyfriends.com (frábærir
kærastar) og byggist á þeirri
hugmynd að konur geti fengið
skjótar og haldgóðar upplýs-
ingar frá þriðja aðila um
hugsanlegan tilvonandi kær-
asta. Frábærir kærastar bæt-
ist í hóp mörg hundruð
rafrænna einkamáladálka sem
lifa góðu lífi á Netinu, en sker
sig úr sambærilegum vefsíð-
um að því leyti að þeim ein-
hleypu körlum sem þar má
finna fylgir gæðastimpill frá
annarri konu. Já, karlarnir á
frábærum kærustum eru
kynntir til sögunnar af vinkon-
um sínum sem oftast eru sjálf-
ar fyrrverandi kærustur (!)
þeirra og er notendum síð-
unnar boðið að hafa fyrst sam-
band við vinkonuna/fyrrver-
andi kærustuna og spyrja
hana út í öll minnstu smáatriði
sem varða vininn/fyrrverandi
kærastann.
Bandarískar konur taka
nýju vefsíðunni mjög vel, enda
hefur einn helsti galli raf-
rænna einkamáladálka verið
talinn sá að auðvelt sé að
blekkja, svíkja og pretta. Slíkt
á að vera úr sögunni með nýja
kerfinu því þar er hægt að
komast að öllu mögulegu áður
en herra frábærum er svo
mikið sem heilsað.
Stofnandi frábærra kærasta
Jean Carroll, dálkahöfundur
til tíu ára hjá tímaritinu Elle,
var að eigin sögn orðin lang-
þreytt á langalgengustu
spurningu lesenda sinna;
,,hvernig finnur maður sér
mann?“ og ákvað að gera eitt-
hvað til að hjálpa þeim. Pæl-
ingin er sú að konur séu lík-
legri til að finnast karlmaður
aðlaðandi, finnist öðrum kon-
um það – jafnvel þó að þær
konur séu bláókunnugar.
Meðal þess sem felst í þeirri
stöðluðu kynningu sem fyrr-
verandi kærastan fyllir út á
vefsíðunni, eru upplýsingar
um hæð og þyngd fyrrverandi
kærastans, menntun hans og
störf, fjárhagsstöðu, hversu
stórt egó hann hefur, hversu
veglegan trúlofunarhring
hann væri vís með að kaupa og
svo framvegis. Einnig lýsir
hún mikilvægum þáttum í fari
hans, svo sem sambandi hans
við móður sína, hvernig konum
hann fellur venjulega fyrir,
hvað sé fullkominn dagur í
hans huga og síðast en ekki
síst færir hún rök fyrir því
hvers vegna hann yrði alveg
meiriháttar frábær kærasti.
Þá blasir kannski við sú
spurning hvers vegna í ósköp-
unum hún hafi hætt með hon-
um, en þegar munu hafa kom-
ið upp vandamál sem tengjast
afbrýðisemi þegar hjóna-
bandsmiðlunin gengur of vel,
og fyrrverandi kærusturnar
finna sig ekki lengur við
stjórnvölinn. En þar strandar
þessi sniðuga hugmynd
kannski einna helst. Á þeirri
staðreynd að vinátta karla og
kvenna er flóknari en gatna-
kerfið í Kópavogi. Og þó að
fólk sé ,,ennþá vinir“ að loknu
ástarsambandi þá þvælast leif-
arnar, eða ímyndaðar leifar,
oft á tíðum fyrir þeim. Og
fæstir vilja elda úr leifum þeg-
ar eitthvað verulega gott á að
vera í matinn.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Jóra
Notaðir
kærastar
bab@mbl.is
Á
ÞRIÐJUDAG í síðustu viku
birtist frétt í breska dagblaðinu
Guardian þess efnis að nótna-
safni Konunglegu Fílharm-
óníunnar í London hefði verið
bjargað fyrir þjóðina. Í frétt-
inni kom fram að safnið væri
talið eitt mikilvægasta nótnasafn veraldar, og
að í því væru dýrgripir eins og handrit Beet-
hovens að níundu sinfóníu hans og handrit
Mendelssohns að hans fyrstu sinfóníu, en bæði
þessi verk voru pöntuð af Fílharmóníunni og
samin fyrir hana. Auk þessara verka eru í safni
Fílharmóníunnar mörg merkustu tónverk
breskrar tónlistarsögu, verk eftir Elgar,
Vaughan-Williams og fleiri slíka, en auk þess
eru þar alls kyns gögn og heimildir, svo sem
sendibréf frá Tsjaíkovskíj, Stravinskíj, Wagn-
er, Mendelssoh, Berlioz
og Liszt. Þar á meðal
er bréf Beethovens,
þar sem fram kemur
vilji hans til að semja tí-
undu sinfóníu sína til að
heiðra Fílharmóníuna
fyrir velvilja í sinn
garð. Beethoven lést átta dögum eftir að hann
skrifaði þetta bréf. Á síðustu árum hefur Fíl-
harmónían í London átt í miklum fjárhagserf-
iðleikum og til stóð að bjóða safnið upp. Þegar
ljóst var að þetta merka safn yrði selt í frum-
eindum sínum og hyrfi hugsanlega úr landi tók
breskur almenningur við sér og gerði kröfu um
að þessum menningarverðmætum yrði forðað
frá slíkum örlögum. Krafan um þetta varð æ
háværari, þar til stjórnvöld tóku í taumana á
elleftu stundu og ákváðu að Breska þjóð-
arbókasafnið keypti Fílharmóníusafnið í heilu
lagi fyrir eina milljón punda.
Í dag er komið í ljós að íslensk tónlistarsagaer lengri og að líkindum merkari en áðurhefur verið talið. Nýjar rannsóknir á hand-ritum hafa leitt í ljós að sagnaþjóðin hefur
líka verið talsverð tónlistarþjóð, og tónlist af
ýmsu tagi hefur verið iðkuð hér alla tíð. Ís-
lensk tónskáld og fræðimenn eru þegar farin
að rannsaka þennan arf og nýta hann til ný-
sköpunar. Mikilvægt er að heimildir um tónlist
í handritum verði skráðar og gerðar aðgengi-
legar jafnt fræðimönnum sem almenningi.
Íslensk tónskáld reka eigin sjálfseign-
arstofnun, Íslenska tónverkamiðstöð. Þar
leggja tónskáld inn verk sín, svo að koma megi
þeim á framfæri og að tónlistarmenn hafi að-
gang að þeim. Meginmarkmið Tónverkamið-
stöðvarinnar er að halda til haga öllum teg-
undum íslenskrar samtímatónlistar, og í safni
hennar eru bæði handrit og útgefin verk nær
allra íslenskra tónskálda í svokölluðum kass-
ískum geira, og fjöldi verka íslenskra dæg-
urlagatónskálda. Ekkert safn á Íslandi er sam-
bærilegt þessu, og fyrir íslensku þjóðina er það
að minnsta kosti jafnverðmætt safni Fílharm-
óníunnar í London fyrir Breta. Þar í landi eru
þó fleiri söfn sem varðveita nótnahandrit. Safn
Íslenskrar tónverkamiðstöðvar er því einstakt,
og ef það hyrfi væri heil listgrein í íslenskri
menningarsögu síðustu aldar þurrkuð út í einu
lagi. Það væri hreinlega ekki hægt að flytja ís-
lenska tónlist lengur. Safn Tónverkamiðstöðv-
arinnar gegnir mikilvægu þjónustuhlutverki
fyrir íslenska tónlistarmenn; – þangað leitar
líka Sinfóníuhljómsveitin eftir íslenskum verk-
um, og erlendir tónlistarmenn sem áhuga hafa
á að flytja íslenska tónlist leita þangað. Eftir
því sem fræðimönnum í tónlist fjölgar hér á
landi verður safnið enn frekar mikilvægur
vettvangur fyrir hvers konar rannsóknarvinnu
og fræðistörf í tónlist.
Við Ríkisútvarpið er starfrækt safnadeild,
sem hefur að geyma bróðurpart þess sem
hljóðritað hefur verið af íslenskri tónlist frá
upphafi. Verðmæti þessa hljóðritasafns eru
óumdeild fyrir þjóðina. Þar eru til upptökur af
mörgum mestu verkum íslenskra tónskálda;
íslensk dægurlög frá fyrri tíð eru ómetanlegur
sjóður og leikur og söngur íslenskra tónlistar-
manna er þar skráður í ýmsu formi; á lakk-
plötum, á böndum og á diskum í seinni tíð. Stór
hluti þess íslenska safns sem þar er hefur aldr-
ei verið gefinn út opinberlega. Því er þetta safn
einstakt og á sér – eins og safn Tónverkamið-
stöðvarinnar – enga hliðstæðu hér á landi.
Þau íslensku tónlistarsöfn sem hér hafaverið nefnd hafa hvorugt haft fjárhags-lega burði til þess að standa undir þeimkröfum sem almenningur mætti og ætti
að gera til þeirra. Í safni Ríkisútvarpsins er
enn margt óunnið í því að gera hljóðritanir
með íslenskri tónlist og íslenskum tónlist-
armönnum það aðgengilegar að notkun þeirra
í miðlinum sé auðveld. Það má færa rök fyrir
því, að verðmæti þess hluta safnsins sé ekki
augljóst vegna þess hve óaðgengilegt það er.
Margt er enn geymt á böndum og á þaðan af
fornfálegri miðlum, sem eru ekki handhægir,
og það torveldar dagskrárgerðarmönnum að
nota þá. Safnadeild Útvarpsins þarf að verða
gert kleift að koma öllu sínu íslenska safni í að-
gengilegt form. Skráning þess þarf að vera ná-
kvæm og í tölvutæku formi, og fyrirtækjum,
stofnunum og almenningi þarf að vera mögu-
legt að leita þar upplýsinga og heimilda.
Safn Íslenskrar tónverkamiðstöðvar hefur
liðið fyrir áralangan fjárskort miðstöðv-
arinnar. Þar er líka mikið verk óunnið við að
koma gögnum í aðgengilegt form. Til að svo
geti orðið þarf að tölvusetja og skrá öll þau
tónverk sem þar eru, gömul og ný. Það er tómt
mál að tala um markaðssetningu íslenskrar
tónlistar erlendis meðan þetta verk er óunnið.
Á meðan við svo búið situr er verið að vinna
með handrit tónskálda, og hver og einn getur
ímyndað sér hvort handritadeild Lands-
bókasafns myndi taka í mál að lána handrit
Snorra Sturlusonar í almennu útláni, því öðr-
um eintökum væri ekki til að dreifa.
Í vikunni varð ljóst að Íslensk tónverkamið-
stöð fær nú tveggja milljóna króna auka-
fjárveitingu til að koma gögnum úr safni sínu í
tölvutækt form. Sú upphæð er ekki annað en
fimmaurahark upp í raunkostnað við svo viða-
mikið verkefni. Það var athyglisvert að lesa
Fréttaljós DV um þessa úthlutun, þar sem ýj-
að er að því að fjárveitingin sé til „gæluverk-
efnis“ og myndi ekki valda þjóðinni „tilfinn-
anlegu tjóni“ þótt henni væri sleppt. Með sama
móti má segja að ekkert okkar yrði fyrir til-
finnanlegu tjóni þótt við hentum Kjarval á
haugana eða rifum Flateyjarbók niður og
gerðum úr henni skutlur.
Í ljósi fréttarinnar í Guardian vakna spurn-ingar um opinbera stefnu íslenska ríkisins ímálefnum tónlistarsafna. Er hún til? Alltbendir til þess að svo sé ekki.
Í tiltölulega nýjum safnalögum, nr. 106 frá
31. maí 2001, er kveðið á um skipulag lista- og
minjasafna í þeim tilgangi að varðveita og
kynna menningarsögu íslensku þjóðarinnar og
náttúrusögu Íslands. Í lögunum er skilgrein-
ing á svokölluðum höfuðsöfnum, en það eru
söfn í eigu ríkisins, miðstöðvar safnastarfs,
hvert á sínum vettvangi. Þjóðminjasafnið er
höfuðsafn á sviði þjóðminjavörslu, Listasafn
Íslands er höfuðsafn á sviði myndlistar og
Náttúruminjasafn Íslands er höfuðsafn á sviði
náttúrufræða. Ekkert er í lögunum að finna
um starfrækslu tónlistarsafns, né nokkuð ann-
að um stefnu í safnamálum tónlistarinnar. Safn
Íslenskrar tónverkamiðstöðvar ætti þó að hafa
alla burði til að uppfylla skilyrði til þess að
verða höfuðsafn tónlistarinnar á Íslandi.
En hvernig viljum við haga þessum málum?
Við getum sem hægast beðið í tvö hundruð ár,
og vaknað þá upp við vondan draum eins og
Bretar nú, við þá tilhugsun að við gætum þurft
að leita til erlendra safna með nótur að Kvæð-
inu um fuglana, Brúðarskónum, Sögu-
sinfóníunni, Heiðlóarkvæðinu, Himna-
smiðnum, Við Reykjavíkurtjörn, Tjarnar-
marsinum, Leyndarmáli, Silkitrommunni,
Stemmu og Stýrimannavalsinum.
Ráðlegra væri þó að kalla eftir stefnu hins
opinbera í þessum málum strax, til að auðvelda
þeim stofnunum sem þegar vinna að safnamál-
um í tónlist að uppfylla kröfur nútímans og
vinna markvisst að brýnum úrbótum. Opinber
stefna myndi líka veita þeim stofnunum nauð-
synlegt aðhald, og vera þeim þarft leiðarljós.
Þetta kostar peninga, – þetta með skutlurnar
og Flateyjarbók kostar hins vegar ekkert.
Varðveisla tónverka
Lítið yrði úr flutningi á íslenskri tónlist, ef ekki væri til safn sem stundaði útlán á nótum.AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is