Morgunblaðið - 17.12.2002, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2002 31
af lánum
n 3,75% af
árunum
í einstak-
a milljóna
rekstrar-
ráttarliða.
nn greitt
n eftir að
dir einka-
breyttur)
rksendur-
æmt flokki
lun, veit-
milljónir á
til LÍN á
nt, kynni
a afborg-
ð? Greiðir
p á lengri
Í fyrsta
afa tekið
námslán í langan tíma og jafnvel út á
maka og börn og því er ekki endilega
víst að hann nái að endurgreiða það
miðað við lægri tekjuskattsstofn. En
ekkert er ókeypis og þegar upp er
staðið þarf auðvitað einhver að
greiða fyrir það.
En jafnvel þótt við gefum okkur
að hann greiði lánið upp, þó á lengri
tíma sé, er hann töluvert betur sett-
ur við breytinguna: hann gæti nefni-
lega lánað sama aðila og hann skuld-
ar, ríkinu, þá upphæð, sem sparast í
endurgreiðslu á hverju ári (þ.e.
keypt ríkisskuldabréf sem nemur
þeirri upphæð) og fengið af þeirri
upphæð mun hærri vexti en það 1%
sem hann greiðir í vexti af námslán-
unum; ábatinn næmi því mismunin-
um á ávöxtun ríkisskuldabréfa og
niðurgreiddum vöxtum LÍN.
Stofnkostnaðurinn ekki mikill
En hvað um gallana? Kostar ekki
stórfé að stofna einkahlutafélag?
Kostnaðurinn við að stofna einka-
hlutafélag er í raun vart hár þrösk-
uldur. Skáningargjaldið er 85 þúsund
og annar kostnaður í kringum 30
þúsund, samtals um 110 þúsund. Á
það ber að líta að þetta er stofnkostn-
aður sem fellur bara einu sinni til og
má auðvitað gjaldfæra hjá félaginu.
Hann er því í fæstum tilvikum hindr-
un. Á hinn bóginn má fastlega reikna
með að utanumhald um reksturinn
og kostnaður vegna skattskila sé
meiri hjá einkahlutafélaginu. Bent
hefur verið á að á móti kunni að koma
að auðveldara sé að gjaldfæra ýmsa
kostnaðarliði undir merkjum einka-
hlutafélags sem er sérstakur lögaðili
en í rekstri undir eigin nafni þótt
engin stoð sé fyrir því skattalögum.
Sem fyrr dregur slíkt einnig úr þeim
arði sem eigandinn getur greitt sér.
Lágmark um reiknað endur-
gjald hækkað í byrjun ársins
En hvað um hækkun á lágmarki
um reiknað endurgjald og eftirlit af
hálfu skattayfirvalda?
Í skattalögum er almenna reglan
sú að menn skuli reikna sér tekjur
sem ekki eru lægri en þeir hefðu hjá
óskyldum aðila, þ.e. á almennum
markaði, og því kann svigrúmið að
virðast takmarkað.
Raunin er hins vegar sú að oft er
erfitt að áætla eða komast að því
hvað menn myndu hafa í laun á al-
mennum vinnumarkaði og m.a. af
þeim sökum setur fjármálaráðuneyt-
ið ákveðin lágmörk um þau laun sem
menn eiga að reikna sér. Það lág-
mark var raunar hækkað í upphafi
þessa árs. Lágmarkið er mjög mis-
munandi eftir starfsstéttum og fjölda
starfsmanna sem hjá einstaklingnum
eða einkahlutafélaginu vinna. Þannig
eru lágmarkslaun eða reiknað endur-
gjald manns sem starfar t.d. við iðn-
rekstur, verslun, veitingastarfsemi,
útgerð og fiskvinnslu, verktakastarf-
semi eða þjónustu (með tvo eða færri
starfsmenn) 250 þúsund á mánuði.
Mjög skýran rökstuðning mun þurfa
til svo skattstjóri fallist á að menn
megi reikna sér laun undir þessum
mörkum.
Lágmarkið oftast undir
hátekjuskattsmörkunum
Of langt mál er að telja upp flokk-
ana og undirflokka þeirra en í gróf-
um dráttum má segja að lágmarks-
endurgjald eigenda einkahlutafélags,
sem hefur engan eða örfáa starfs-
menn í vinnu, sé lægra en sem nemur
hátekjuskattsmörkum á mánuði en
þau eru nú um 322 þúsund. Þó skal
sérfræðingur sem ekki hefur starfs-
mann í vinnu reikna sér 375 þúsund á
mánuði hið minnsta.
Því má leiða líkur að því að flestir
þeirra sem áður voru í sjálfstæðum
rekstri en færa reksturinn í einka-
hlutafélag losni við hátekjuskattinn
að einhverju, miklu eða jafnvel öllu
leyti, þ.e. þeir greiða sér arð í stað
launa umfram viðmiðunarmörkin.
Á hitt ber þó að líta að ákvæðin um
lágmarksendurgjald eru ströng, og
einkahlutafélög geta, rétt eins og
önnur félög, grætt og tapað. Þetta
táknar að einkahlutafélag getur
þurft að ganga á eignir eða skuld-
setja sig til þess að greiða laun eig-
andans ef svo ber undir. Á móti kem-
ur að skattalegt tap félags má færa á
milli ára.
Þá má einnig gera því skóna að eft-
irlit skattayfirvalda með mönnum
sem stofna einkahlutafélag um eigin
rekstur verði strangt og að vel verði
fylgst með að menni gefi upp á sig
„eðlilegar“ tekjur.
En um leið er ljóst að fjölgun
einkahlutafélaga gerir skattaeftirlit-
ið umfangsmeira og flóknara. Skatt-
framteljendum fjölgar því einka-
hlutafélögin eru sérstakur lögaðili og
einstaklingarnir sem standa á bak við
þau líka. Þar sem áður var einn lög-
aðili verða nú tveir og auk þess þarf
væntanlega að skoða sérstaklega
tengslin milli eigenda og starfs-
manna þar sem um viðskipti á milli
skyldra aðila er ræða. Þetta útheimt-
ir vinnu. Eðli málsins samkvæmt
hljóta að vakna spurningar um hvort
skattstjórar hafi getu og mannafla til
þess að takast á við fleiri verkefni,
a.m.k. er ekki vitað til annars en þeir
hafi haft nóg á sinni könnu til þessa.
ær einir undir hátekjuskattinum
rði og
ðingin
  % %
%!



%"
#-5#0"'
%-$#+$'
..-#"$'
",+#'$'
5,%#.$'
$#'%-#5$'
$#%$5#.$'
'#*  "5
!  " % ! % " #*  "5
 "5 9
# 
  1C
*2*
< 
 
 

  

 <<

.
  O F9 B25
B25 
 *2

C    
 
* 
 *5*
25
  1
%#+'5
"%%
   "

   ""
-5/'/
-+/-/
,%+/0/
.5/%/
"-/5/
,'/$/
--/"/
+$/'/
0./0/
"$/5/
$.'/"/
%-/+/
%'/'/
5,/0/



,1 
kattbyrði manna eftir því
elja tekjurnar fram. Arnór
r nokkru kann að vera að
ndir hatt einkahlutafélags.
RIITTA Heinämaa, forstjóri Norræna hússins,er að kveðja Ísland um þessar mundir, eftirað hafa dvalið hér í á fimmta ár. Við settumstniður á skrifstofu hennar í húsinu fallega sem
landi hennar, Alvar Aalto, hannaði til að þjóna menning-
arsamvinnu Norðurlandaþjóðanna. Ráðið er í starf for-
stöðumanns til fjögurra ára í senn, en aðstæður höguðu
því þannig að Riitta hefur verið hér eitt auka-ár. Og hún
hefur kunnað dvölinni vel.
„Þetta hefur verið mjög góður tími fyrir mig bæði í
starfinu og í einkalífinu. Fjögur ár eru í það stysta í
þessu starfi. Fyrsta árið er maður að koma sér inn í
þetta norræna samstarfskerfi og átta sig á hlutverkum
Ráðherranefndarinnar og Norðurlandaráðs, nefndum og
ráðum; – það tekur tíma að koma sér inn í þetta og líka
að kynna sér menningarlífið á Íslandi. Fimm ár eru góð-
ur tími.“ Riitta stjórnaði nemendaleikhúsi í Helsinki í
fimm ár áður en hún kom hingað, og starfaði sem
pródúsent að dans- og leiksýningum. Hún er menntuð í
norrænum tungumálum og norrænum bókmenntum frá
Háskólanum í Helsinki og kynnti sér líka leikhússtjórn
við Dramatiska Institutet í Stokkhólmi. Þegar hún fer
heim, hverfur hún aftur til starfa hjá leiklistarskólanum
sem hún var áður hjá, en í stað þess að stýra nemenda-
leikhúsi hefur hún fengið það hlutverk að móta skólanum
framtíðarsýn og sníða honum menningarpólitískt hlut-
verk. En hvað dró Riittu hingað?
„Ég vildi gjarnan vinna að norrænu samstarfi, – það
skipti mig máli, en einnig það að í Norræna húsinu er
verið að vinna að mörgum listgreinum, og það fannst
mér áhugavert. Svo langaði mig auðvitað að koma til Ís-
lands og kynnast landi og þjóð. Ástæðurnar voru því
bæði faglegar og persónulegar.“
Menningarpólitík í þróun
Er hægt að bera menningarpólitík Norðurlandaþjóð-
anna saman; – sérðu margt ólík með þeim, eða finnurðu
sameiginlega strauma?
„Já, það er hægt að bera hana saman, og við höfum
gert það hér. Á þessum tíma hef ég skipulagt nokkrar
ráðstefnur, þar á meðal eina árið 1999, þar sem skoðað
var hvað ólíkt er með Norðurlöndunum. Þar var gerður
samanburður á menningarstofnunum stórum jafnt sem
smáum og litið á stefnu þeirra og þar kom margt for-
vitnilegt fram. Í vor áttum við svo samstarf við Stofnun
Sigurðar Nordal og BÍL, Bandalag íslenskra lista-
manna, um ráðstefnu um menningarpólitík á Norð-
urlöndunum. Þar var meðal annarra Peter Duelund frá
Danmörku með mjög flottan fyrirlestur um mismun milli
Norðurlandanna í þessum efnum, þar sem borið var
saman hvað ríkið leggur til menningarinnar í hverju
landi, hvað sveitarfélögin gera, og hvað listamennirnir
sjálfir gera. Það er mjög spennandi að fylgjast með þess-
um málum, og það er margt að breytast. Hér á Íslandi
eru bæði ríki og borg farin að gefa menningarstefnu sína
út á prenti og það er gott.
Ný hugsun í menningarpólitík landanna er að minni
svæði og landshlutar eru að verða mun virkari. Norræna
húsið hefur efnt til tvennra dagskráa frá slíkum svæðum,
annars vegar frá Norrbotten í Svíþjóð og hins vegar frá
Vesterålen í Noregi. Enn annað er það að stjórnendur
menningarstofnana eru farnir að fylgjast mun betur með
umhverfi sínu, huga að eigin stefnu og hugsa um hvað
þeir geti gert í stað þess að bíða bara eftir tilboðum frá
öðrum. Í hverju landi er fólk að vinna að sínu, en það er
mjög nauðsynlegt fyrir stjórnendur menningarstofnana
að hafa líka sýn yfir það sem gerist annars staðar á
Norðurlöndunum, og það segi ég ekki bara vegna þess
að ég er forstjóri Norræna hússins.“
Þú nefndir útgáfu hins opinberra á menningarstefnu
sinni; – finnst þér við Íslendingar hafa verið á eftir hin-
um þjóðunum í að móta sér menningarstefnu?
„Nei, ég myndi heldur segja að allir hafa sínu að sinna
og hver hefur sinn hátt á. Á Íslandi hefur listamaðurinn
til dæmis alltaf verið í brennidepli menningarumræð-
unnar, en það sama verður ekki endilega sagt um hin
Norðurlöndin. Þetta er mjög gott eins og það er hér, og
það hefur verið mér mikil reynsla að kynnast þessu. Ég
get nefnt dæmi af Norrænni bókmenntahátíð, þar sem
Norræna húsið var með í vinnuhópi, og forstjórinn
stjórnandi vinnuhópsins. Þetta var í árslok árið 2000.
Hingað komu um fimmtán erlendir rithöfundar og um
þrettán forleggjarar. Þarna voru mjög þekktir rithöf-
undar og stór nöfn, en þeir voru alls ekki vanir því að
listamaðurinn sjálfur væri í sama forgrunni eins og þeir
fundu hér. Þeir voru mjög hissa og ánægðir með móttök-
urnar og athyglina sem þeir fengu alls staðar hér á landi.
Þetta er sérstakt við Ísland.“
Hvaða augum finnst þér Norðurlandaþjóðirnar hver
fyrir sig líta eigin menningu í norrænu samhengi?
„Þetta er stór spurning. Sjálfsagt líta þær allar á
menningu sína sem part af norrænni heild. En það er eitt
í þessu, – ef fólk er ekki sammála, því sterkara tengsla-
net þarf það að hafa. Ef það er sammála, er ekki um neitt
að tala. Tengslanet milli norrænna listamanna í öllum
listgreinum er mjög sterkt og með því læra þeir nýja
hluti hver af öðrum um menningu hver annars. Norræna
samstarfið byggist á því að þetta fólk vilji tala saman og
gera eitthvað saman; það verður ekki til með tilskip-
unum og ræðum. Þess vegna er hlutverk Norræna húss-
ins svo mikilvægt; – þar geta norrænir listamenn unnið
saman og skipst á reynslu og skoðunum. Svona sam-
starfsvettvang vantar á hinum Norðurlöndunum.
Tengslanetið er mikilvægt
Hvað hefur þú lagt mesta áherslu á í starfi þínu?
Ég hef lagt mikla áherslu á það í mínu starfi að húsið
standi fyrir sinni eigin dagskrá til að efla tengslanetið, –
bæði milli stofnana og listamanna hér og á hinum Norð-
urlöndunum, og þá er ég jafnt að tala um formleg sam-
skipti opinberra stofnana og þeirra smærri og þeirra
sem hafa eitthvað nýtt upp á að bjóða. Ég hef því lagt
áherslu á að nota þetta tengslanet til að gera nýja hluti
með fjölbreyttum hópi listamanna og stofnana á Norð-
urlöndunum. Norræna húsið er opið og sterkt afl í menn-
ingarlífi borgarinnar og landsins alls og húsið sjálft verð-
ur að halda úti skipulegri dagskrá. Það er mikilvægt
hvað samstarfið varðar að ná í rétt fólk á réttum tíma og
vera mjög vel vakandi yfir því sem er að gerast annars
staðar. Bókasafnið er kórónan í starfsemi hússins, og
það er alltaf með þegar við skipuleggjum bókmennta-
dagskrár. Ég vil ekki að bókasafnið starfið eitt og sér ut-
an dagskrárinnar hérna. Við skipulögðum til dæmis
barnabókahátíðina Köttur úti í mýri og sýningu í fram-
haldi af henni sem meir en fjögur þúsund skólakrakkar
sóttu fjögur þúsund börn á tveimur mánuðum. Við skipu-
lögðum líka vel heppnaða sögustund með ráðherrum,
þar sem þeir lásu norrænar sögur fyrir börn.“
Hverjir sækja Norræna húsið; norrænt fólk búsett á
Íslandi, ferðamenn, Íslendingar eða einhverjir aðrir?
Í dag er það orðið þannig, að fólk kemur ekki bara
hingað vegna þess að hér sé eitthvað norrænt í boði.
Fólk kemur hingað fyrst og fremst til að sækja eitthvað
sem það hefur áhuga á. Þetta er ekki einsleitur hópur,
því ef boðið er upp á fjölbreytta dagskrá, eru gestirnir að
sama skapi fjölbreytilegir. Ég vil ekki setja saman dag-
skrá á þeim forsendum einum að hún sé norræn. Númer
eitt er að finna áhugavert efni og spyrja að því hvað við
getum gert fyrir unga fólkið, – hvað við getum gert í
samtímalist og svo framvegis. Á sumrin koma nær allir
norrænir ferðamenn sem hingað koma í Norræna húsið.
Húsið sinnir mikilvægu þjónustuhlutverki og margir
koma í það gagngert til að skoða það, kíkja í blöðin og
hitta fólk. Bókasafnið á sér auðvitað tryggan gestahóp,
ekki síst fólk sem búið hefur á Norðurlöndunum, en eins
og ég segi: þegar að dagskránni kemur þá koma gest-
irnir úr ýmsum áttum. Í þessi fimm ár sem ég hef verið
hér, hef ég fengið tækifæri til að koma því í verk sem ég
hef viljað gera, en nú er kominn tími fyrir næsta for-
stjóra, sem kemur með sína menntun og sína reynslu til
hússins. Þetta tel ég mjög gott fyrir Norræna húsið. Nýr
forstjóri kemur alltaf frá öðru landi en sá sem kveður og
áherslurnar verða eflaust aðrar. En árin mín hér hafa
verið góð. Ég hef ferðast mikið um landið og kynnst
mörgu fólki. Það eru margir staðir hér sem mér finnst
vera orðnir mínir staðir, eins og til dæmis Dritvík sem ég
hef oft komið til. Hér hefur mér liðið vel.
Norræna húsið er
opið og sterkt afl
Morgunblaðið/Jim Smart
Riitta Heinämaa, fráfarandi forstjóri Norræna húss-
ins: „Fólk kemur ekki hingað vegna þess að hér sé
endilega eitthvað norrænt í boði. Fólk kemur hingað
til að sækja það sem það hefur áhuga á.“
begga@mbl.is
Riitta Heinämaa hefur gegnt stöðu forstjóra Norræna hússins í
hátt á fimmta ár. Bergþóra Jónsdóttir ræddi við Riittu um nor-
rænt samstarf og sýn Norðurlandaþjóðanna á menningu sína.
jálfstætt (t.d. í iðnaði, verslun eða útgerð)
a menn í vinnu. Kostnaður í rekstri Jóns
g hann gaf upp sex milljónir í tekjur
dregnum rekstrargjöldum) eða 500 þús-
m greiddi Jón um tvær milljónir í tekju-
úsund króna í sérstakan tekjuskatt (há-
150 þúsund. Meðalskattur hans var 35,8%
m fram hjá iðgjöldum í lífeyrissjóð) 3.850
a.
ahlutafélag um reksturinn sem er þó al-
nn reiknar sér lágmarksendurgjald (flokk-
d á mánuði og greiðir sér síðan arð af
n greiðir 1.075 þúsund í tekjuskatt af laun-
við hátekjuskatt. Hagnaður af rekstri Jóns
2,4 milljónum króna, af honum greiðir fé-
432 þúsund.
s nemur 1.968 þúsundum og af henni
t eða tæpar 197 þúsund krónur. Saman-
g Jóns ehf. nemur nú um 1,7 milljónum
rinn á Jón og Jón ehf. er 28,3%. Mismunur
og eftir breytingu er 445 þúsund.
eð hærri tekjum/hagnaði en minnkar með
naði. Þurfi Jón að greiða til LÍN (4,75%)
5 þúsund en eftir breytinguna 171 þúsund.
ur á ráðstöfunartekjum nemur tæpum 560
í 47 þúsund á mánuði.
n og Jón Jónsson ehf.
arnorg@mbl.is