Morgunblaðið - 31.01.2003, Blaðsíða 15

% 

    


   
 







%

   !
    " 
# !"    !
$" 
% !
 
&''  
(

% )
)  "
*   +)

)  "






, ,


!-
$.
!!"!#/ 0
"#$$#$
+
%%" " 

%



$, ,


!-
% $.
 #/ 0
%#""$

% !!&# ! &# #
'(
) * +









 

1 2
3 
2" 
"  ,43! 
      "
3 2   ,) 5
) 
    +
6 7 2 8  !
,
2, " 99 
"  2 " " 
2  "   " 
   !7  +
*   "2 2 
""   8  !
,43!  !+

&  '  (  ) 
"*  + 
NORÐLINGAÖLDUVEITA
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 2003 15
NÁTTÚRUVERNDARRÁÐ, undanfari Nátt-
úruverndar ríkisins sem nú tilheyrir Umhverf-
isstofnun, veitti undanþágu fyrir miðlunarlóni við
Norðlingaöldu í 581 metra yfir sjó (m.y.s.) með
ákveðnum skilyrðum sem voru í samkomulagi um
friðlýsingu Þjórsárvera sem náðist árið 1981 innan
sérstakrar samstarfsnefndar á vegum iðnaðar-
ráðuneytisins, Náttúruverndarráðs og orkufyr-
irtækja, svokallaðrar SINO-nefndar. Gefin var út
sérstök auglýsing um friðlýsinguna í Stjórnartíð-
indum í lok árs 1981 og hún svo endurskoðuð lítils
háttar 1987.
Áður en samkomulagið náðist höfðu staðið yfir
hatrammar deilur um árabil milli náttúruvernd-
arsinna og Landsvirkjunar, sem í tengslum við
Búrfellsvirkjun hafði uppi áform um að virkja Efri-
Þjórsá með stíflu við Norðlingaöldu. Náttúru-
verndarráð fór þar fremst í flokki andstæðinga eft-
ir að það var stofnað í ársbyrjun 1972.
Landsvirkjun kynnti þessi áform sín í upphafi
áttunda áratugarins, fyrir þann tíma höfðu um
nokkurt skeið verið uppi hugmyndir um virkjun
Efri-Þjórsár, fyrst settar fram árið 1949 af Sigurði
Thoroddsen verkfræðingi. Áformin voru ekki að-
eins gagnrýnd hér heldur einnig í Evrópu af al-
þjóðlegum samtökum og þekktum vísindamönn-
um.
Í grein Jóhanns Más Maríussonar, fv. aðstoð-
arforstjóra Landsvirkjunar, um Norðlingaöldu-
veitu í Morgunblaðinu í september sl. segir að allar
fyrri hugmyndir hafi átt það sammerkt að virkja
Efri-Þjórsá frá upptökum og niður fyrir Sult-
artanga eða Búrfell án þess að veita Þjórsá yfir í
Þórisvatn. Áform Landsvirkjunar voru kynnt á
fundi í Gnjúpverjahreppi vorið 1972 en þá var lón-
hæð Norðlingaöldulóns allt að 593 m.y.s. Þar lýsti
meirihluti fundarmanna sig andvígan því að Þjórs-
árver færu undir vatn. Jóhann Már segir að þessi
andstaða hafi leitt til þess að Landsvirkjun og
Náttúruverndarráð hafi sest á rökstóla til að reyna
að ná sáttum.
Fyrst fóru viðræður fram beint milli Landsvirkj-
unar og Náttúruverndarráðs en svo tók fyrrnefnd
SINO-nefnd til starfa. Fram kom ný hugmynd
þess efnis að veita upptakakvíslum Þjórsár og
þverám á austurbakkanum til Þórisvatns. Hug-
myndin átti stóran þátt í að liðka fyrir viðræðum
innan nefndarinnar og í ársbyrjun 1980 lagði
Landsvirkjun fram nýja áætlun þar sem m.a. var
gert ráð fyrir að hlífa Þjórsárverum að mestu. Var
þá samin friðlýsingartillaga sem gerði ráð fyrir
þeim möguleika að á jaðarsvæðum friðlandsins
gæti orðið nokkur röskun af orkumannvirkjum en
meginhluti Þjórsárvera héldist óskertur. Var til-
lagan samþykkt innan ráðsins og friðlýsing Þjórs-
árvera staðfest í upphafi aðventunnar árið 1981 og
birt sem auglýsing í Stjórnartíðindum 17. desem-
ber af þáverandi menntamálaráðherra, Ingvari
Gíslasyni. Í auglýsingunni frá 1981 er vitnað til
heimildar í lögum nr. 47/1971 um náttúruvernd um
að Náttúruverndarráð (síðar Náttúruvernd rík-
isins og nú Umhverfisstofnun) hafi fyrir sitt leyti
ákveðið að friðlýsa Þjórsárver við Hofsjökul. Frið-
landið sem um ræðir er 375 ferkílómetrar að stærð.
Síðan er mörkum friðlandsins lýst og sjást þau á
korti hér á síðunni. Auglýsingin var endurskoðuð
af menntamálaráðuneytinu árið 1987 með birtingu
í Stjórnartíðindum (nr. 507/1987) og eina breyt-
ingin varð á staðháttum í lýsingu friðlandsins.
Reglurnar, sem fylgja hér á síðunni í úrdrætti,
breyttust ekki og það sem á eftir þeim kemur í
auglýsingunni. Þar segir m.a. að Umhverfisstofnun
geti veitt heimild til þess að vikið verði frá regl-
unum í einstökum tilvikum og kveðið nánar á um
vernd svæðisins. Síðan segir:
„Þrátt fyrir ákvæði 2. töluliðar er Landsvirkjun
heimilt að veita til Þórisvatns úr upptakakvíslum
Þjórsár á Sprengisandi og austurþverám hennar,
enda verði kappkostað að halda umhverfisáhrifum
mannvirkja í lágmarki. Enn fremur mun Umhverf-
isstofnun fyrir sitt leyti veita Landsvirkjun und-
anþágu frá friðlýsingu þessari til að gera uppi-
stöðulón með stíflu við Norðlingaöldu í allt að 581
m.y.s., enda sýni rannsóknir að slík lónsmyndun sé
framkvæmanleg án þess að náttúruverndargildi
Þjórsárvera rýrni óhæfilega að mati Umhverf-
isstofnunar.“
Í auglýsingunni er næst vikið að rannsóknum
sem fram skuli fara á vegum ráðgjafarnefndar,
sem tók svo til starfa árið 1984 og hefur gengið
undir nafninu Þjórsárveranefnd. Er nefndinni enn-
fremur ætlað að fjalla um endanleg mörk um-
ræddra mannvirkja, ráðstafanir til að draga úr
óæskilegum áhrifum þeirra á vistkerfi Þjórsárvera
og hugsanlega endurskoðun á vatnsborðshæð
miðlunarlónsins. „Nefndin skal og gera tillögur til
stjórnar Landsvirkjunar og Umhverfisstofnunar
um nauðsynlegar rannsóknir í þessu sambandi og
skal Landsvirkjun kosta þær að svo miklu leyti
sem hlutaðeigandi rannsóknaráætlun hlýtur sam-
þykki stjórnar Landsvirkjunar og Umhverfisstofn-
unar,“ segir einnig í auglýsingunni.
Samkomulagið um Þjórsárver
„ÉG ætla hvorki
að lýsa harmi né
ánægju með úr-
skurð ráðherra
vegna ýmissa
óvissuþátta, en tel
samt mjög já-
kvætt að frið-
landsmörkin skuli
virt,“ segir Már
Haraldsson, oddviti Skeiða- og Gnúp-
verjahrepps. „Ég vona að með þessu
hafi tónninn verið gefinn með því að
friðlandsmörk verði í framtíðinni
virt.“
Hann segir mikla óvissu ríkja um
útfærslu og framkvæmd m.a. í
tengslum við set- og veitulónið upp
við Þjórsárjökul og þeirri óvissu þurfi
að eyða. „Í úrskurði Skipulagsstofn-
unar frá síðastliðnu sumri var gert
ráð fyrir að eyða setmyndun með
dælingu en nú virðist aurskolun vera
uppi á tengingnum en þá er spurning
hvar aurinn eigi eftir að setjast til á
endanum. Eins þarf að vita hversu
miklu vatni verður veitt úr setlóninu
austur í Kvíslaveitu. Það skiptir máli
upp á friðlandið að tryggja rennsli
þangað, enda um sjálfa lífæðina í frið-
landinu að ræða. Svo er nú mikilvæg
spurning sem snýr að Landsvirkjun
en hún þarf að svara því eftir hve
miklu er að slægjast við breyttar að-
stæður. Hagkvæmnin hlýtur að
skerðast verulega og orkugetan
minnka svo ekki sé minnst á hugs-
anlega aukinn rekstrarkostnað.“
Már Haraldsson
Jákvætt að
friðlandsmörk-
in skuli virt
 Stífla í Þjórsá á móts við Norð-
lingaöldu. Líkleg staðsetning um 2
km neðan ármóta við Svartá.
 Veitulón ofan stíflu, að mestu í
farvegi Þjórsár, með lækkaðri lón-
hæð.
 Veitumannvirki, s.s. dælustöð,
skurðir, jarðgöng, frá áðurnefndu
veitulóni yfir á vatnasvið Þórisvatns.
 Setlón í farvegi Vesturkvíslar,
vestan núverandi Þjórsárlóns, ásamt
veitu frá Litlu-Arnarfellskvísl til set-
lónsins.
 Veituskurður frá áðurnefndu set-
lóni til Þjórsárlóns.
 Ýmsar smærri framkvæmdir, t.d.
vegir, slóðir, jarðefnanámur og
haugsvæði.
Tillaga um nýja
framkvæmd
1. Sérstök nefnd, Þjórsárveranefnd, er Nátt-
úruvernd ríkisins, nú Umhverfisstofnun, til
ráðuneytis um málefni friðlandsins.
2. Mannvirkjager ð, jarðrask og aðrar breyt-
ingar á landi, svo og breytingar á rennsli
vatna og vatnsborðshæð, eru óheimilar nema
til komi leyfi Umhverfisstofnunar.
3. Óheimilt er að skaða gróður og trufla
dýralíf, svo og að hrófla við jarðmyndunum,
gæsaréttum og öðrum minjum.
4. Umferð ökutækja er óheimil utan merktra
ökuslóða.
5. Á tímabilinu 1. maí til 10. júní er umferð
um varplönd heiðargæsar bönnuð.
6. Ríðandi mönnum er heimil för um svæðið
á hefðbundnum leiðum.
7. Flug neðan 3.000 feta hæðar yfir friðland-
inu utan jökuls er óheimilt á tímabilinu 10.
maí til 10. ágúst.
8. Ekki er haggað hefðbundnum rétti bænda
til umferðar vegna nytja og leita á svæðinu.
9. Notkun skotvopna er óheimil á friðland-
inu.
Úr reglum
friðlandsins
„ÞAÐ er jákvætt
út af fyrir sig að
lónið skuli fara út
úr friðlandinu, en
svo er annað mál
hvort Lands-
virkjun sé sátt við
það vegna hag-
kvæmnissjón-
armiða,“ segir
Jónas Jónsson, oddviti Ásahrepps.
„Það koma ábyggilega styttri göng
í gegnum Holtamannaafrétt og eitt-
hvað af opnum skurðum sem koma í
staðinn sem er afskaplega slæmt.“
Hann segir það þá koma sér á
óvart hvað gert sé ráð fyrir mikilli
minnkun lónsins í úrskurði ráðherra
og segir lónið geta verið stærra þótt
það væri fært út úr friðlandinu. „En
það er kannski ekki aðalatriðið. Það
munar miklu að garðurinn skuli vera
færður niður um níu metra. Ég taldi
575 metra lónshæð viðunandi hæð
gagnvart umhverfisáhrifum og er
ekki fyllilega sáttur við 566 metra
lónshæð því það eru margir óvissu-
þættir varðandi það hvernig vatnið
verður tekið í gegnum afréttinn, í
göngum eða skurðum. En heiðagæsin
fer vel út úr þessu og vonandi eru
unnendur hennar ánægðir.“
Jónas Jónsson
Hefur áhyggj-
ur af opnum
skurðum