Morgunblaðið - 03.04.2003, Blaðsíða 38

Morgunblaðið/Árni Sæberg
Nemendur vel búnir spurningum. Lágmarksvirðing felst í því að leita álits þeirra sem málin varða.
UNGLINGAR koma gjarn-an auga á mótsagnir sembirtast í uppeldinu ogsamfélaginu. Ungt fólk
verður bæði sjálfráða og lögráða 18
ára en það má ekki fara í Ríkið og
kaupa sér rauðvín til að hafa með
matnum. Það er augljós mótsögn
sem erfitt er að skilja til botns, og
eitthvað sem er virkilega þess virði
að glíma við.
Nemendur í 10. bekk í Réttar-
holtsskóla í Reykjavík ákváðu með
Óðni Pétri Vigfússyni, kennara sín-
um í þjóðfélagsfræði, að gefa um-
ræðunni alvarlegan blæ með því að
halda málþing um efnið.
Málþing um réttindi og skyldur
unglinga var haldið í skólanum sl.
mánudag. Málþing trekkir, því sal-
urinn fylltist til að hlýða á 10 nem-
endur flytja mál sitt fyrir hönd hópa
sem höfðu undirbúið málið.
Völdum gestum var boðið að
hlýða á og bregðast við, það voru:
Þórhildur Líndal, umboðsmaður
barna, Stefán Jón Hafstein, formað-
ur fræðsluráðs í Reykjavík, Björn
Bjarnason, fyrrv. menntamálaráð-
herra og borgarfulltrúi, og Haraldur
Finnsson, skólastjóri skólans.
Vondur þrýstingur
foreldra
Eftir píanóleik Ragnheiðar Þor-
grímsdóttur hóf Einar Óskarsson
mál sitt á því að fjalla um sam-
ræmdu prófin. Hann sagði það vilja
brenna við að foreldrar þrýstu á
börnin sín að taka öll samræmdu
prófin, bæði þau sem eru skylda og
þau sem eru val. Þannig yrðu nem-
endurnir betur búnir til að taka
ákvarðanir um framhaldið og hefðu
ekki lokað neinum dyrum.
Á málþinginu kom fram að sam-
ræmdu prófin væru eins konar inn-
tökupróf í framhaldsskólana, en
deildir þeirra krefðust mismunandi
samræmdra prófa. Nemendur þurfa
því fljótlega í 10. bekk og í sumum
tilfellum í 8. bekk að ákveða hvað
þeir ætli að gera eftir skylduna:
Hvaða dyrum beri að halda opnum,
og hvaða dyrum sé í lagi að loka? Ef
nemandi velur hins vegar að taka
engin samræmd próf í 10. bekk eða
fellur í þeim getur hann farið á al-
menna braut í framhaldsskólum.
Velja of ung?
Einar ráðlagði foreldrum að
kynna sér málin betur, því inntöku-
skilyrði framhaldsskóla væru ekki
eins mikil og margir héldu. Einnig
gæti vinnuálag nemenda í skólanum
orðið of mikið í 10. bekk, jafnvel far-
ið yfir 40 stunda vinnuviku eins og
hjá fullorðnum. Þá ætti enn eftir að
sinna íþróttunum og tónlistinni eða
öðrum áhugamálum.
Einar vildi vekja fundamenn til
umhugsunar um samræmdu prófin,
t.a.m. þyrftu þeir sem ætla í þau öll
að taka sex próf á tíu dögum úr 3
ára námsefni. Hann velti einnig upp
nokkrum öðrum hlutum, m.a. þess-
ari hugmynd að börn velji sér braut
í lífinu í grunnskóla. Hann sagði að
kynslóð foreldra hans hefði t.d. ekki
þurft að velja sér slíka braut fyrr en
um miðbik menntaskólaáranna eða
þá bara eftir útskrift.
Þetta er góður punktur. Hvaðan
kemur þessi hugmynd um sérhæf-
ingu strax í grunnskóla? Er hún
fengin úr atvinnulífinu? Eða frá
óháðum akademískum mennta-
mönnum? „Samræmdu prófin eru
ekki allt sem þau virðast vera,“
sagði Einar að lokum.
Fatlaðir í auglýsingar!
Þórður Guðmundur Her-
mannsson rakti nokkra þætti í er-
indi sínu, t.d. jafnrétti, kynþáttahat-
ur, ímyndir og auglýsingar. Reglur
um útivistartíma barna og unglinga
geta hindrað ákveðin áhugamál að
mati Þórðar. En börn á aldrinum
13–16 ára mega ekki vera á al-
mannafæri eftir kl. 22 frá 1. sept til
1. maí nema í fylgd með fullorðnum.
Hann sagði að margir ættu sér
uppáhaldshljómsveit og vildu fara á
hljómleika með þeim, en mættu það
ef til vill ekki ef spilað væri til kl. 23.
Auglýsingar voru honum (og
hópnum sem hann flutti mál sitt fyr-
ir) einnig íhugunarefni og þær
ímyndir sem haldið væri t.d. að ung-
lingsstúlkum. Britney Spears og
Christina Aguilera væru sennilega
svolítið einhæfar: stór brjóst, gat í
naflanum, áberandi rass o.s.frv.
Hann spurði hvers vegna svona fáar
týpur birtust í auglýsingum. Hvers
vegna eru ekki líka offitusjúklingar
og þroskaheftir í auglýsingum hjá
t.d. Sautján?
Strákar þurfa aðra skólun
Þórhildur Vala Þorgilsdóttir flutti
stutta hugleiðingu um þá tilhneig-
ingu að láta skutla sér og að taka
aldrei strætó. Hún ræddi almenn-
ingssamgöngur og gjaldskrána, og
var niðurstaða hennar að lækka
bæri gjöld, því það ylli meiri notkun
og strætóbílstjórarnir yrðu glaðari.
„Hvað gæti verið betra?“ spurði
hún.
Viktor Alex Ragnarsson kom inn
á vonlaus skólahúsgögn, þar sem
nemendur sætu frá 1. bekk til 10.
bekkjar við borð og stóla sem
stækkuðu ekki með þeim. Það væri
afleitt.
Strákar í skóla var annað um-
ræðuefni hjá honum. „Skólinn í dag
er leiðinlegur, strákar fá ekki að
njóta sín,“ sagði hann og vísaði í
lærðar greinar um að strákar þyrftu
öðruvísu skólun en stúlkur. Einnig
kvartaði hann yfir skorti á karl-
mannlegum fyrirmyndum og sagði
að þeir ætluðu ekki að verða „blíð-
lyndir þjónustuaðilar“ eins og það
var orðað í einhverri grein, þar sem
jafnframt stóð að flokka mætti
stráka í tvo flokka: mjúku og blíðu
týpurnar og skaðræðisgripina.
Mótsagnir aldurs og réttinda
Eyjólfur Óli Eyjólfsson fjallaði
um ósamræmið í lögum sem kveða á
um lögræði og áfengiskaup. „Hvar
er samhengið og réttlætið?“ spurði
hann. Lögráða maður má kjósa,
gifta sig, eignast barn, vinna, kaupa,
eyða, taka lán, en hann má ekki
koma við í Ríkinu að loknum vinnu-
Þórður fjallaði um auglýsingar í erindi sínu, sem sýna of fáar týpur fólks.
Sjálfræði unglinga
eða hálfræði
Unglingar hafa
komið auga á
mótsagnir í
réttindum sínum
Fólk má giftast
átján ára og taka
lán en ekki kaupa
bjór með matnum
Unglingar/ Málþing um réttindi og skyldur unglinga var haldið í Rétt-
arholtsskóla. Gunnar Hersveinn sat þingið og festi skarpar athuga-
semdir á blað um mótsagnir í lögum og reglum sem varða ungt fólk.
MENNTUN
38 FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
E
ru aðeins þau stríð
sem háð eru í beinni
sjónvarpsútsend-
ingu raunveruleg?
Eru átök sem háð
eru utan sjónarsviðs fjölmiðlanna –
utan við vitundarheim flestra á
Vesturlöndum – ekki raunveruleg,
því enginn veit af þeim?
Það er ekki út í hött að spyrja
svona því nú hefur um tveggja
vikna skeið verið háð stríð í Írak,
nánast í beinni útsendingu, þannig
að það hefur ekki farið framhjá
neinum. Á sama tíma – eins og The
Economist bendir á sl. föstudag –
hefur geisað borgarastríð í Lýð-
veldinu Kongó (sem vonandi sér
nú fyrir endann á); þar hafa hugs-
anlega fallið í valinn 3,5 milljónir
manna síðan
1998. Hver
fylgist með
því?
Wesley
Clark, fyrr-
verandi yfir-
maður herafla NATO í Evrópu,
gerir hlutverk fjölmiðlanna í nú-
tímahernaði að umtalsefni í bók
sem hann hefur skrifað: Waging
Modern War. Bosnia, Kosovo and
the Future of Combat (2001). Seg-
ir hann þar að ráða hafi mátt af
Kosovo-stríðinu 1999 að í framtíð-
inni yrðu hernaðarleiðtogar að una
því að mun betur verði fylgst með
framgangi stríða í gegnum fjöl-
miðlana.
Eiga ummæli Clarks mæta vel
við þá gagnrýni sem gætt hefur á
hernaðaráætlanir Bandaríkja-
stjórnar í Írak, eftir að ljóst varð
að skjótur sigur myndi ekki vinn-
ast á Íraksher. Óraunhæfar vænt-
ingar eru e.t.v. óhjákvæmilegur
fylgifiskur nútímastríðanna, sem
háð eru í beinni útsendingu.
Clark segir í bók sinni: „Huga
verður sérstaklega að þætti fjöl-
miðlanna í átökum framtíðar. Ef
um er að ræða sérstakar aðgerðir,
sem standa stutt og eru litlar að
umfangi, þá er hugsanlega hægt að
halda þeim leyndum ef vel er að
málum staðið. En þegar um er að
ræða langvinnar hernaðaraðgerðir
þá skiptir sköpum að tryggja
stuðning almennings. Slíkan
stuðning er aðeins hægt að tryggja
ef menn sætta sig við þær hömlur
sem skoðanir almennings setja að-
gerðunum, rétt eins og átti við um
aðgerðirnar í Kosovo.“
Hvað þetta varðar þá er eins og
ráðamenn í Bandaríkjunum hafi
tekið Clark á orðinu í undirbúningi
fyrir átökin í Írak. Í öllu falli er að
þeirra frumkvæði komin ný vídd í
fréttamennsku af vígvellinum með
svokallaðri „bólfestublaða-
mennsku“ [e. embedded journ-
alists]. Þetta felur í sér að frétta-
menn séu sem límdir á tilteknar
herdeildir, njóti verndar þeirra,
jafnframt sem greint er sér-
staklega frá atburðum er viðkom-
andi herdeild lendir í.
Hér verða orð kanadíska fræði-
mannsins Michaels Ignatieffs
minnisstæð en hann segir á einum
stað í snjallri bók sinni, Virtual
War. Kosovo and Beyond (2000):
„Þegar stríð er orðið að íþrótta-
viðburði [e. spectator sport] eru
fjölmiðlarnir sá vettvangur
átakanna sem mestu skiptir.“
Nefnir Ignatieff sem dæmi að ef
vilji Bandaríkjamanna til að taka
þátt í friðargæslu í Sómalíu gat
orðið að engu við sýningu sjón-
varpsmynda þar sem lík eins
bandarísks hermanns var dregið
um götur Mogadishu, þá skipti
sköpum að koma í veg fyrir að slík-
ar myndir komist í sjónvarpið
(kannski var Clark að vísa til þessa
atburðar í tilvitnuðum texta hér að
ofan, aðgerðin í Mogadishu átti jú
að vera „lítil“ og „leynileg“).
Fjölmiðlarnir eru því meginvett-
vangur nútímastríðanna, þessara
„sýndarstríða“. Efast einhver um
þetta, sem undanfarna daga hefur
fylgst með fréttum af stríðinu í
Írak? Það er allavega ljóst að
þessa dagana heyja Írakar og
Bandaríkjamenn hatrammt áróð-
ursstríð, samhliða átökunum á víg-
vellinum sjálfum. Báðir aðilar vilja
vinna almenning í löndum heims á
sitt band.
Ignatieff er að því leyti til sam-
mála Clark að ekki sé hægt að
heyja nútímastríð án þess að huga
að návist fjölmiðlanna (t.d. hegði
menn sér öðruvísi á vígvellinum
með myndavél nálæga, en ef hún
væri víðs fjarri). Ráðamenn geti
ekki sent her sinn til bardaga í
fjarlægu landi nema almenningur
styðji þá ákvörðun; það muni al-
menningur hins vegar ekki gera til
lengdar ef myndir taka að berast
af hrikalegum drápum á óbreytt-
um borgurum, eða myndum af því
hvar nágranninn úr næsta húsi
(sbr. myndir af fimm bandarískum
stríðsföngum sem íraska sjón-
varpið sýndi fyrir rúmri viku) er
auðmýktur eða drepinn.
Almennt talað vekur umfjöllun
Ignatieffs í Virtual War um „sýnd-
arstríð“ nútímans mann til um-
hugsunar um breytinguna sem
varð með beinum útsendingum
CNN frá Persaflóastríðinu 1991:
þannig hafa útsendingar af stríð-
inu í Kosovo og nú aftur í Írak vak-
ið þessa tilfinningu um að verið sé
að fylgjast með tölvuleik – eða
íþróttakappleik. Beinar útsend-
ingar af loftárásum bandamanna á
Bagdad virka þannig oft býsna
óraunverulegar; a.m.k. í þeim
skilningi að áhorfandinn sér aðeins
blossana í fjarlægð, hann sér
sjaldnast áhrif sprengnanna á þá
sem fá þær í hausinn.
Við sjáum sjaldnast dauðann
sjálfan, sem auðvitað er óumflýj-
anlegur á jörðu niðri. Það er dauð-
inn sem gerir stríð raunverulegt,
eins og Ignatieff bendir réttilega á.
Þess vegna er stríð fyrir okkur,
sem sitjum heima í stofu, nánast
óraunverulegt – hluti af sjónvarps-
neyslunni – sprengjurnar eru ekki
að falla á okkur.
Klínískar lýsingar herfræðinga
CNN (Wesley Clark er nú í hópi
þeirra) á tilteknum orrustum í
Írak auka enn á þessa ónæmis-
tilfinningu. Líka þegar íslenskir
stjórnmálamenn eru teknir að
kýta þannig um málið í Silfri Egils
að halda mætti að um hvert annað
íslenskt dægurmál væri að ræða.
Allt er þetta til marks um það
lykilhlutverk sem fjölmiðlar leika í
„nútímaátökum“. Til góðs eða ills?
Dæmi hver fyrir sig.
Sýndar-
stríð og
önnur stríð
Þegar stríð er orðið að íþróttaviðburði
[e. spectator sport] eru fjölmiðlarnir sá
vettvangur átakanna sem mestu skiptir.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
Michael Ignatieff, 2000