Morgunblaðið - 11.04.2003, Blaðsíða 29

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. APRÍL 2003 29
SHMS - Leiðandi á heimsvísu í hótelstjórnun
Meðlimur í Sambandi hótelskóla í Sviss
Swiss Hotel Management School
“Caux-Palace”, 1824 Caux-Montreux (Switzerland)
SHMS, einn af stærstu og virtustu hótelstjórnunarskólunum í Sviss, býður þrjár
alþjóðlegar námsgráður í þriggja ára námi.
* Swiss Æðri diplóma í hótelstjórnun og ferðaþjónustu
* Bandaríkin AH og MA diplóma í hótelstjórnun
* Bretland BA gráða í hótel- og veitingastjórnun (Hospitality) / Ferðaþjónustu/
Umsjón viðburða og heilsulinda
Einnig í boði: Meistaragráða, MBA, framhaldsgráða, nám fyrir fólk með
starfsreynslu, sumarnám - möguleiki á mati úr öðrum skólum.
* Launaðar lærlingsstöður á hverju námsári
* Ráðningarþjónusta eftir námslok
* Frábær aðstaða á fyrrum 5* “Caux-Palace” hóteli.
Nánari upplýsingar fást hjá:
SMHS EUROPE, Rudolfplatz 6, 50674 Koeln, Þýskalandi,
sími: +49 - 221 - 258 5210,
fax +49 - 221 - 258 5211
NETFANG:
SHMSEUROPE@SHMS.COM
WWW.SHMS.COM
KATRÍN Jakobsdóttir íslensku-
fræðingur flutti erindið „Fokk þú og
þitt krú. Er þjóðlegt að rappa?“ á
umræðufundi
Hollvinafélags-
ins. Hún beindi
sjónum að rapp-
inu og benti á að
áhyggjur af ís-
lenskri tungu
virtust nánast
jafngamlar þjóð-
inni enda væri
manninum eðl-
islægt að hafa
stöðugar áhyggjur af því að missa
það sem hann ætti.
Katrín sagði m.a.: „Öll óttumst
við að deyja og missa lífið; nýbak-
aðir foreldrar læðast iðulega inn til
barna sinna og hlusta eftir því
hvort þau andi enn. Og eignirnar
þurfa ekki einu sinni að vera svo
verðmætar. Þegar maður kaupir
glænýjan bíl stendur maður sig að
því að gjóa augunum reglulega út
um gluggann til að gá hvort hann
sé ekki enn á planinu. Og eins er
það með tunguna. Þegar Íslend-
ingar áttuðu sig á því að tungumál
þeirra var ekki lengur hluti af sam-
norrænu máli heldur sérstakt og
einstakt fyrir þessa litlu eyju byrj-
uðu áhyggjurnar og enn höfum við
þær.“
Hún sagði að á 18. öld hefði
Eggert Ólafsson lýst áhyggjum sín-
um í kvæðinu Sótt og dauði ís-
lenskunnar“, hinnar afgömlu móð-
ur vorrar, í tveimur kvæðum
framsett en þar má finna þetta er-
indi:
Fengi eg ærlegt íslenskt mál,
eins tilreitt og súpukál,
vösk eg mundi verða í stað,
væri eg ekki dauð um það,
forlög banna, feigðin ef að fer
mér að.
Og áhyggjurnar héldu áfram,
sagði Katrín. „Þegar fyrsta hefti
Fjölnis kom út 1835 var fyrsta
greinin í blaðinu eftir Tómas Sæ-
mundsson og þar var meðal ann-
ars rætt um mikilvægi íslenskrar
tungu.“
Engin þjóð verður fyrri til en hún
talar mál út af fyrir sig, og deyi mál-
in, deyja líka þjóðirnar eða verða
að annarri þjóð; en það ber aldrei
við nema bágindi og eymd séu
komin á undan. Því hróðugri sem
Íslendingar mega vera að tala ein-
hvurja elstu tungu í öllum vest-
urhluta Norðurálfu er ásamt bók-
menntum Íslendinga og fornsögu
þeirra er undirstaða þeirra þjóð-
heiðurs …
Og enn hugsa Íslendingar um
tunguna „Í rappheiminum reka
menn öflugan áróður fyrir því að
kveða rímur á íslensku þó að þriðja
hvert orð sé kannski enska. Ís-
lenskan er ekki lengur bara tungu-
mál heldur menningarheimur og
þar gildir líka að rappa um íslensk
umfjöllunarefni, íslenskan veru-
leika og íslensk vandamál. Aðeins
þannig er hægt að kíp it ríl,“ sagði
Katrín og nefndi dæmi frá XXX
Rottweilerhundum: Við erum topp:
Ég er orðinn svo þreyttur á ís-
lenskum enskurappandi mönnum,
það er kominn tími til að þú sjáir
að þú átt aldrei eftir að verða fræg-
ur í útlöndum, þú talar um bíf en
þú gætir ekki einu sinni battlað
Greifana, þú ert eins og þú sért
með psoriasis því þú getur aldrei
meikað það, þú feikar það, eins og
Wu-Tang bolir í Jónas á milli, og
þegar þú rappar þá get ég bara
hugsað um að takturinn fer til spill-
is, ég tryllist. Að þið haldið að það
sé nóg að rappa um „kíp it ríl“, tón-
list er um hæfileika, en ekki
enskuslettur, lífs- og fatastíl!
Er þjóðlegt að rappa?
Katrín
EF ÞAÐ má læra að verðaíslenskur, hvað felst í þvínámi? Að tala íslensku, ogkunna helstu samskipta-
reglur, siði og venjur. Það þarf ekki
að vera margt til að vera íslenskur,
t.d. ekki að vera fæddur hér eða eiga
forfeður, eða vera norrænn í útliti.
Áherslan á mikilvægustu þættina er
mismunandi. Vigdís Finnbogadóttir
sagði, á umræðufundi Hollvinafélags
heimspekideildar Háskóla Íslands í
vikunni, að það að vera Íslendingur
væri að vera alþjóðlegur. Hún nefndi
einnig að hafa metnað fyrir land og
þjóð og að tungumálið væri límið sem
héldi öllu saman.
Blaðamaður fór á málþingið, hlust-
aði á nokkur erindi og umræður og
lagði höfuðið í bleyti. Framsögumenn
voru Ólafur Ragnarsson, formaður
Hollvinafélagsins. Guðmundur Hálf-
dánarson, prófessor í sagnfræði við
HÍ, Katrín Jakobsdóttir íslensku-
fræðingur, Toshiki Toma, prestur
innflytjenda, og Vigdís Finnboga-
dóttir, fyrrverandi forseti Íslands.
Fundarstjóri var Ingi Bogi Bogason,
cand. mag.
Í umræðunum kom m.a. fram það
viðhorf að einstakling geti skort öll
dæmigerð einkenni þess að vera ís-
lenskur, en samt talið sig vera ekta
Íslending. Þetta gerist t.d. hjá Íslend-
ingum sem búa erlendis lengi. Þeir
tileinka sér öll einkenni, venjur og
hugsun þjóðarinnar sem þeir búa
með, en telja „Íslendinginn“ vera
kjarnann í sál sinni.
Umræðan um hvað það sé að vera
Íslendingur er því nokkuð flókin og
þarf að gera greinarmun á hugtökum.
Það er t.d. sitthvað að vera íslenskur
og að vera Íslendingur. Toshiki Toma
hefur bent á að„Íslendingar borði SS
pylsur“ samkvæmt auglýsingum, en
það geti múslimar á Íslandi ekki gert
vegna þess að þeim er bannað í trúar-
reglum sínum að borða svínakjöt, og
skiptir bragðið þá engu máli.
Toma leggur áherslu á spurn-
inguna: „Hver er ég og hverju tilheyri
ég?“ Innflytjendur ættu að geta fyrr
eða síðar svarað spurningunni svona:
„Ég er íslenskur og tilheyri íslensku
samfélagi.“ Innflytjendur hafa aftur á
móti ef til vill enga þörf til að segja:
„Ég er Íslendingur“, þeir hafa miklu
meiri áhuga á að vera áfram Kínverji,
Bandaríkjamaður eða Indverji, ná-
kvæmlega eins og Íslendingur sem
býr í Danmörku; hann getur verið
danskur í hugsun og hegðun, en vill
ekki vera Dani. Toshiki sagði að hon-
um væri sama hvort hann væri kall-
aður t.d. japanskur íslenskur maður.
Hann vill fyrst og fremst skilgreina
sig sem manneskju og ekki láta rík-
isfang spila of stóra rullu í sjálfs-
myndinni.
Skilgreiningar valda aðskilnaði
Toshiki Toma sagði m.a. á fundin-
um frá framtíðarsýn sinni, hann var-
aði við aðskilnaðarstefnunni sem fæl-
ist í skilgreiningum á þjóðum og
sagði:
„Næstu hundrað ár verða, að mínu
mati, að byggjast frekar á hugmynd
hvítasunnunnar. Það er dagurinn
þegar fólk byrjar að tala og heyra
mörg ókunnug tungumál í Nýja
testamentinu. Þar er það táknað sem
andstæða aðskilnaðarhugmyndar.
Það er hugmynd um blöndun og
gagnkvæma aðlögun og von um upp-
byggingu jákvæðrar fjölbreytni. Ég
kalla þetta t.d. „sambúðarstefnu“.
Tveir eða fleiri ókunnugir mætast
þar, og lyfta tilveru sinni á hærra
plan, með því að gera hið óþekkta
þekkt. Ef mannkynið á að þroskast á
einhvern hátt tel ég að það hljóti að
vera á þennan hátt. Samfélag mann-
kyns hefur þróaðst og breyst í sam-
hengi við rými á jörðinni. Ennþá hef-
ur mannkynið þó ekki náð að þróa þá
dýpt sem þarf til sameiginlegrar til-
vistar á jörðinni.“
Hann telur að virk samskipti við
aðra jarðarbúa eigi að teljast til
sjálfsmyndar hverrar og einnar þjóð-
ar á jörðinni, ekki síst til sjálfsmynd-
ar Íslendinga, á 21. öld.
Endurskoðun hugmynda
Ólafur Ragnarsson nefndi þetta at-
riði einnig: „En hvað sem öllum skil-
greiningum líður er kjarni málsins, að
við erum umfram allt einstaklingar,
fólk úr ýmsum áttum, sem í samein-
ingu myndar íslenskt samfélag, hvort
sem við lítum á okkur sem Reykvík-
inga, Íslendinga, Evrópumenn eða
jarðarbúa.“
Ólafur velti annars fyrir sér tveim-
ur hliðum þjóðernis; annars vegar
borgaralegu og tilfinningalegu. Hann
sagði ástæðu umræðunnar vera að
stjórn Hollvinafélags heimspekideild-
ar Háskóla Íslands vildi spyrja þess-
arar spurningar „Hvað er að vera Ís-
lendingur?“ í ljósi breyttra aðstæðna
í þjóðfélaginu – spyrja hvernig greina
eigi íslenskt þjóðerni og hvort hægt
sé að koma málum þannig, að skil-
greiningin geti jafnt átt við gamla rót-
gróna landsmenn og nýja íbúa sem
upprunnir eru annars staðar í veröld-
inni. „Er þá ef til vill ástæða til að
endurskoða viðtekna skilgreiningu á
því hvað er að vera Íslendingur við
nýjar aðstæður?“ spurði hann.
Þarf að lesa Njálu á íslensku?
Guðmundur Hálfdánarson ræddi
m.a. um íslenskuna, en „sú hugmynd
er nefnilega mjög gömul í landinu að
íslenskan sé á vissan hátt alveg ein-
stakt tungumál, sem gefi henni – og
þá um leið þeim sem hana tala – mjög
sérstaka stöðu í samfélagi þjóðanna“.
Sérstaða íslenskunnar tengdist mjög
sterkt einangrun landsins, og töldu
nokkrir fyrri tíma menn að í þessari
einangrun og stöðnun tungumálsins
væri styrkurinn fólginn.
Guðmundur sagði að óhætt væri að
fullyrða að þjóðin væri ekki lengur
einangruð og að erlend menningar-
áhrif streymdu um landið eftir ótelj-
andi leiðum. „…íslenskan lifir góðu
lífi. Sjálfsmynd Íslendinga getur aftir
á móti tæpast hverfst lengur um
hreina og óbreytanlega tungu, eða
órofa tengsl við fortíðina, vegna þess
að slík einkenni sameina Íslendinga
ekki lengur á sama hátt og áður.“
„Það er því hægt að vera Íslend-
ingur,“ sagði Guðmundur, „án þess að
kunna að beygja orðin kýr eða faðir
eftir kúnstarinnar reglum, eða að lesa
Njáls sögu hikstalaust á frummál-
inu.“ Hann sagði að sjálfsmynd Ís-
lendinga hefði tekið stakkaskiptum á
síðustu áratugum vegna þess að
tengslin við fortíðina og landið eru allt
önnur nú í iðnvæddu þéttbýlissam-
félagi en þau voru í sveitasamfélagi
fyrri tíma.
Tungan og fjölmenningin
Vigdís Finnbogadóttir ræddi
nokkra þætti þess að vera Íslending-
ur í fjölmenningarsamfélagi. Hún
sagði: „Í því fjölmenningarþjóðfélagi
sem við nú í æ auknum mæli verðum
að horfast í augu við tel ég brýnustu
þörfina að setja tungumál heima-
manna í öndvegi og gera allt sem unnt
er til að styðja aðkomna í að læra ís-
lensku, sem á heima hér og við teljum
enn sem komið er til allrar hamingju
sjálfsagt að nota í daglegum tjáskipt-
um.“
Hún lagði svo sérstaka áherslu á ís-
lenskuna með því að segja að íslensk-
an sé sterkasti og merkasti þátturinn
í því að vera Íslendingur. „Lífið fer nú
einu sinni fram hér á íslensku. Og ég
lít á íslenskuna sem sameiningartákn
okkar, hana verðum við að varðveita.“
Vigdís sagðist vilja fá umræðu um
fjölþjóðasamfélagið og stefnu þess.
Mjög mikilvægt væri t.d. að yngsta
kynslóð innflytjenda; börnin, ung-
lingarnir, finni sig heima með sama
rétt og þeir sem fyrir eru, og taki full-
an þátt í samfélaginu.
Niðurstaðan á umræðufundinum
varað vinna þyrfti gegn dulinni að-
skilnaðarstefnu sem fælist t.d. í skil-
greiningum á hópum, og að þróa
þyrfti sambúðarstefnu í samfélagi
sem væri núþegar fjölmenningarlegt.
„Ég held að virk samskipti við aðra
jarðarbúa eigi að teljast til sjálfs-
myndar hverrar og einnar þjóðar á
jörðinni, ekki síst til sjálfsmyndar Ís-
lendinga, á 21.öld,“ sagði t.d. Toshiki
Toma. Ef svo er, þá er það að vera Ís-
lendingur, að vera alþjóðlegur.
Að læra
að vera
íslenskur
Morgunblaðið/Golli
„Ef einhver spyr mig hvort mig langi til að kallast „japanskur íslenskur maður“ mun ég svara: mér er sama,“
sagði Toshiki Toma. Guðmundur Hálfdánarson, til hægri, var einnig einn framsögumanna á málþinginu.

Íslendingur án þess að kunna að
beygja orðin kýr eða faðir

Íslenskur maður er bæði þjóðlegur
og alþjóðlegur
guhe@mbl.is
Fjölþjóðasamfélagið/Nám er af ýmsum toga. Í einni grein nýrra laga um útlendinga er vísað til þess að þeir sem
sækja eftir búsetuleyfi skuli geta vottað að þeir hafi sótt 150 tíma í íslenskunámi. Gunnar Hersveinn sat umræðufund um
spurninguna: „Hvað er að vera Íslendingur?“ Það er a.m.k. svolítið annað en að vera íslenskur eða þjóðlegur.