Morgunblaðið - 15.04.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 15. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Utankjörfundaratkvæðagreiðsla vegna alþingiskosninganna
10. maí er hafin. Kosið er hjá sýslumönnum og hreppstjórum
um land allt, sendiráðum og mörgum ræðismönnum erlendis.
Í Reykjavík er kosið í Skógarhlíð 6, alla daga frá kl. 10-22.
Utankjörstaðaskrifstofan veitir allar upplýsingar og aðstoð við
kosningu utan kjörfundar. Einnig er hægt að nálgast upplýs-
ingar á heimasíðu Sjálfstæðisflokksins www.xd.is og á upplýs-
ingavef dómsmálaráðuneytisins www.kosningar2003.is.
Sjálfstæðisfólk! Látið okkur vita um
stuðningsmenn sem ekki verða heima á kjördag,
t.d. námsfólk erlendis.
Utankjörstaðaskrifstofa
Sjálfstæðisflokksins
Valhöll, Háaleitisbraut 1, 3. hæð,
105 Reykjavík – Símar 515 1735 og 515 1736
Bréfasími 515 1739 – Farsími 898 1720
Netfang: oskar@xd.is
ÍSLAND er með eitt ódýrasta vel-
ferðarkerfi sem þekkist meðal ríkra
þjóða heimsins. Þetta kom m.a. fram
í máli Stefáns Ólafssonar, prófessors
við Háskóla Íslands, á málþingi Al-
þýðusambands Íslands um velferð-
armál fyrir nokkru. Kerfið er ódýrt
fyrst og fremst vegna þess að trygg-
inga- og atvinnuleysisbætur eru lág-
ar og tekjutengingar víðtækar. Hinir
sameiginlegu sjóðir landsmanna
hagnast á þessari stefnu stjórnvalda.
Þetta bitnar hins vegar hart á þeim
sem síst skyldi, atvinnulausum og
þeim sem þurfa á treysta á trygg-
ingabætur til framfærslu vegna
veikinda eða slysa.
Í þessum hópi eru geðfatlaðir ein-
staklingar, fólk sem oft verður sjúkt
á það ungum aldri að lífeyriskerfi
landsmanna er því lokað. Trygginga-
bæturnar eru því það eina sem nokk-
ur hópur geðfatlaðra þarf að reiða
sig á, stundum alla ævi. Landsmenn
gera því miður ekki vel við þennan
hóp, hvort sem miðað er við lág-
marksframfærslu hér á landi eða í
samanburði við nágrannalönd okkar.
Við berum hér saman geðfatlaðan
einstakling sem býr einn í leiguhús-
næði, annars vegar á Íslandi og hins
vegar í Svíþjóð. Miðað er við að báðir
greiði 40 þúsund krónur fyrir litla
íbúð.
Ísland Svíþjóð
Til umráða eftir skatt 84.390 89.269
Húsnæðisbætur 11.000 33.192
Samtals 95.390 122.461
Af dæminu má sjá að ólíkt betur fer
um þann geðfatlaða í Svíþjóð en hér
á landi, a.m.k. hvað fjárhaginn varð-
ar. Mestu munar um húsnæðisbæt-
urnar og raunar má segja að þær
skipti sköpum. Þegar húsaleiga er
frádregin standa eftir 51.290 krónur
fyrir öryrkjann á Íslandi en 82.461
fyrir þann í Svíþjóð. Sá í Svíþjóð fær
að auki ókeypis strætisvagna- eða
sporvagnakort en öryrkinn á Íslandi
þarf að greiða nokkuð fyrir farið.
Heilbrigðisráðherra hefur boðað
hækkanir á grunnlífeyri um næstu
áramót, mest 20 þúsund fyrir 18 ára
og yngri. Slíkur einstaklingur myndi
hafa til ráðstöfunar um 63.000 á
mánuði, aðrir minna. Þótt hækkunin
sé talsverð mun enn muna mjög
miklu á því að vera fatlaður á Íslandi
eða í Svíþjóð.
Aðstandendur geðfatlaðra á Ís-
landi vita nokkur dæmi þess að geð-
fatlaðir hafa hrakist til annarra
landa, einkum Norðurlandanna,
bæði vegna úrræðaleysis í heilbrigð-
is- og félagsmálum og vegna bágrar
fjárhagsafkomu. Félagsleg tengsl
sem geðfatlaðir þarfnast svo sárlega
verða öllu minni í umhverfi þar sem
gamlir vinir og skyldmenni eru
fjarri. Það hljóta að vera sjálfsögð
mannréttindi veikra Íslendinga að
geta búið hér við sæmileg kjör og
góða velferðarþjónustu og notið
samvista við ættingja og vini.
Til viðbótar við hin bágari kjör ör-
yrkja á Íslandi bætist sívaxandi
lyfjakostnaður. Reglugerðir og flók-
ið fyrirkomulag á endurgreiðslum
eru þar að auki sumum geðfötluðum
ofviða þannig að þeir sækja ekki þær
endurgreiðslur sem þeir kynnu að
eiga rétt á. Dæmin eru því miður allt
of mörg þar sem geðfatlaðir veikjast
aftur vegna lyfjakostnaðar sem þeir
ráða ekki við og flókinna reglna. Það
er sárt til þess að vita að þau veikindi
hefði mátt fyrirbyggja með einföld-
um hætti, svo ekki sé talað um þann
óþarfa sjúkrahússkostnað sem þeim
fylgja.
Við trúum því að Íslendingar séu
almennt þeirrar skoðunar að hér eigi
að ríkja velferðarkerfi í samræmi við
það sem best gerist erlendis. Þjóðin
er meðal hinna ríkustu í heimi og
sem betur fer búa velflestir við góð
kjör. Því meiri ástæða er til þess að
tryggingakerfi okkar virki sem gott
velferðarkerfi en ekki ölmusukerfi
og fátækragildra. Aðstandendur
geðfatlaðra taka heilshugar undir
kröfur og hugmyndir Alþýðusam-
bands Íslands um Velferð fyrir alla
og fagna boðuðum hækkunum á líf-
eyri öryrkja. Um leið hvetjum við
alla til að sameinast um að hækka
þennan lífeyri þannig að allir fatlaðir
geti lifað mannsæmandi lífi, óháð
aldri.
Ölmusa eða
velferð?
Eftir Auði Styrkárs-
dóttur, Jónínu Kristínu
Helgadóttur og
sr. Sighvat Karlsson
Höfundar eru aðstandendur
geðfatlaðra.
„Dæmin eru
því miður
allt of mörg
þar sem
geðfatlaðir
veikjast aftur
vegna lyfjakostnaðar
sem þeir ráða ekki við
og flókinna reglna.“
Sighvatur
Karlsson
Jónína K.
Helgadóttir
Auður
Styrkársdóttir
FYRIR skömmu bárust fréttir af
því að á næstunni yrði hafin málsókn
á hendur íslenska ríkinu af hálfu tób-
aksframleiðanda nokkurs, með aðstoð
íslenskrar tóbaksbúðar. Ástæður
þessarar málshöfðunar eru, að sögn
kærenda, þær helstar að gildandi
auglýsingabann á tóbaki ásamt
reglum um afgreiðslu tóbaks og stað-
setningu þess í verslunum séu ekki í
samræmi við reglur Evrópusam-
bandsins um viðskiptafrelsi og valdi
því að illmögulegt sé að versla með
þessar vörur.
Um viðskiptareglur Evrópusam-
bandsins veit ég fátt og hætti mér
ekki út í rökræður um þær, en ég
spyr: Hvers vegna og fyrir hverja
hafa reglur um viðskiptafrelsi verið
settar? Ég hef þá trú að það hafi verið
hugsað og gert til þess að auka hag-
sæld okkar. Til að veita okkur tæki-
færi á að skapa okkur og börnum okk-
ar auðugra líf, réttlæti og jafnan rétt
til að velja og hafna, betri líðan, heil-
brigðara líf, meiri gleði og betri
heilsu. Ætli tóbaksreykingar hjálpi til
við slíka þróun? Ekki hafa mínar
reykingar gert það. Hef þó ekki slegið
slöku við þá iðju í rúm fimmtíu ár. Hef
dregið andann í gegnum tóbaksvön-
dul í tuttugu sinnum fjórar mínútur á
dag þennan tíma. 80 mínútur á dag,
20 sólarhringa á ári, 2,7 ár af þessari
hálfu öld. Ég legg það hvorki á hjarta
mitt né ykkar að reikna út hvað þetta
hefur kostað í útlögðu fé.
Yfirlýsing tóbakssölumannsins um
hve illmögulegt er að selja vöru sem
hvorki má sjást í versluninni né held-
ur segja frá „á prenti“ hvar fæst er að
vísu skiljanleg út frá hans mjög
þrönga sjónarmiði. En hvers vegna
og fyrir hverja ætti að fella úr gildi
þessar takmarkanir?
Við sem reykjum lendum sjaldnast
í vandræðum vegna þess að við vitum
ekki hvar tóbakið fæst. Við látum það
ekki aftra okkur frá að fá stautana
okkar að þeir sjást ekki í hillunum.
Við erum heldur ekki upp á auglýs-
ingarnar komin. Við erum heldur ekki
sá markhópur sem væntanlegir aug-
lýsendur vilja ná til. Fíknin sér til
þess að við erum öruggir kúnnar
þeirra verslana sem best liggja við,
þar sem við eigum leið um. Flest höf-
um við séð þessar tóbaksauglýsingar
sem birtast í erlendum blöðum, þar
sem gefið er í skyn að hetjurnar og
átrúnaðargoðin okkar eigi árangur
sinn, fegurð og glæsileika því að
þakka að þau noti rétta tegund af tób-
aki. Lágkúrulegt en virkar.
En okkur reykingafólkinu fækkar
og fækkar ört. Sum okkar ná að hætta
sem betur fer, en aðrir halda áfram
þar til þeir hafa reykt undan sér fæt-
urna og komast ekki lengur í búð til
að ná sér í tóbak, eða komast ekki
nema armlengd frá súrefniskútnum
vegna mæði. Ná því jafnvel ekki að
kveðja framleiðandann og sölumann-
inn, og þakka þeim fyrir viðskiptin. Já
og frelsið.
En þarna liggur hundurinn graf-
inn. Það vantar nýliðun í hóp við-
skiptavinanna, og þegar það kvisast
nú út líka að stöðugt fækki þeim ung-
mennum sem hefja reykingar er ekki
nema von að framleiðendur og sölu-
menn verði uggandi um sinn hag.
Verði sárir út af því að frá þeim eru
tekin sóknarfærin. Tálbeiturnar til að
ná til unga fólksins. Til að afla nýliða í
viðskiptavinahópinn í stað þeirra sem
falla frá, af eðlilegum ástæðum, og
þeirra sem tóbaksnotkunin drepur.
Okkur fer nú að verða ljóst hvers
vegna og fyrir hverja okkar ágætu
takmarkandi viðskiptareglur er best
að hafa eins og þær eru. En hafa regl-
ur Evrópusambandsins um viðskipta-
frelsið þá aldrei verið hugsaðar fyrir
okkur, fjöldann, þjóðina?
Þetta frelsi sem okkur finnst jú öll-
um að við þurfum að hafa til að ákveða
sjálf hvort við viljum tilheyra hópnum
sem reykir, eða hinum sem ekki reyk-
ir. Mikið rétt, það eru í flestum til-
fellum eðlileg mannréttindi að hver
og einn eigi sjálfur þetta val fyrir sig.
Ég vil þó minna á, að þegar við not-
um þennan rétt, frelsið til að velja
okkur lífsstíl, reyklausan eða með
tóbaksreyk, erum við í flestum tilfell-
um að velja fyrir alla ævina. Valið er
fyrir mörg okkar óafturkræft. Síðar á
lífsleiðinni rekum við okkur á það að
með þessu vali hafa mörg okkar tak-
markað möguleikana til að velja okk-
ur störf og vinnustaði. Jafnvel sam-
komustaði til að skemmta okkur á í
hópi þess fólks sem við gjarnan viljum
eiga samleið með. Þeim störfum,
vinnustöðum og samkomusölum
fjölgar stöðugt þar sem tóbaksreyk er
hafnað.
Mín niðurstaða er því sú, að við
skulum halda frelsi einstaklinganna
til að velja milli þess að reykja eða
reykja ekki, og réttinum til þess að
hafa aðgengi að tóbakinu í verslunum,
með þeim takmörkunum sem nú eru í
gildi. En vona um leið að þessi ófögn-
uður eldist af þjóðinni. Að fleiri og
fleiri velji sér reyklaust líf.
Höfnum því frelsi tóbaksframleið-
andans og sölumanna hans til að hefja
sókn í sölumálum með auglýsingum
og annarri kynningarstarfsemi, með
æskuna sem markhóp.
Hvers vegna
og fyrir hverja?
Eftir Jökul
Guðmundsson
„Höfnum því
frelsi tób-
aksframleið-
andans og
sölumanna
hans til að hefja sókn í
sölumálum með auglýs-
ingum og annarri kynn-
ingarstarfsemi.“
Höfundur er atvinnulaus vélvirki.
ÞORSTEINN Sigurlaugsson er
einn af þeim fjölmörgu sem halda því
fram að Kárahnjúkavirkjun komi ekki
nokkurn tíma til með að skila arði. Þor-
steinn er lærður maður hvað stærð-
fræði áhrærir og hann styður mál sitt
sterkum rökum, meðal annars sækir
hann tölur í skýrslur sem Landsvirkj-
un lét vinna á sínum tíma. Önnur stað-
reynd er, að það hefur ekki nokkur
maður fært fyrir því rök að umrædd
virkjun verði nokkuð annað en baggi á
þjóð vorri um ókomin ár. Enginn hefur
sýnt með óyggjandi hætti að virkjunin
sú arna muni bera arð.
Nú hefur iðnaðarráðherra sagst
efast um að Landsvirkjun hafi í
hyggju að fara í framkvæmdir við
Kárahnjúka, án þess að menn hafi
fært fyrir því rök að þær fram-
kvæmdir muni gefa okkur góðan
gróða. Og um leið og sú fróma frú læt-
ur þau orð falla hrjóta af vörum henn-
ar setningar sem gefa efanum vængi.
Okkar ágæta Valgerður lét þess
nefnilega getið í Kastljóssþætti nú í
sumar, að þeir sem að málinu koma
líti á Landsvirkjun sem tæki til orku-
fölunar. Ráðherra veit semsagt að
Landsvirkjun er ekkert annað en
tæki til að afla orku. Hvíta lygin kom
ekki fram, því Valgerður vill ekki
segja okkur, að það gildir einu hvort
Landsvirkjun fær síðan nóg af krón-
um fyrir þessa orku. Landsvirkjun er
rekin á lánum – fyrirtækið nærist á
framkvæmdum, því ekki getur það
nærst á orkusölu til stóriðju, þar eð
orkan er nánast gefin.
Iðnaðarráðherra ætti að vita að hér
er ekkert verið að reyna að fara að
einhverjum leikreglum sem endilega
þurfa að standast. Og þrátt fyrir afar
einkennilega framkomu annað veifið,
og þrátt fyrir að Valgerður iðnaðar-
ráðherra láti út úr sér fara furðuleg
orð endrum og sinnum, þá veit þessi
fína frú að Landsvirkjun er fyrirtæki
sem háð er því að fá að láni fjármagn
til framkvæmda. Fyrirtækið verður
að fá pening til að eyða í framkvæmd-
ir og þetta merkilega fyrirtæki verður
aldrei sett á hausinn, þar verða menn
aldrei reknir fyrir bruðl, þeir verða
ekki einu sinni dregnir til ábyrgðar
þótt allt fari á versta veg. Samtrygg-
ingin er nefnilega slík og svo eru öll
lán sem Landsvirkjun tekur ríkis-
tryggð – skattgreiðendur borga það
sem borga skal.
Það er látið í það skína að fram-
kvæmdum þeim sem Landsvirkjun er
að ýta af stað um þessar mundir sé
ætlað að gefa þjóðinni arð. En þar eð
menn veigra sér við að færa sönnur á
slíkar fullyrðingar, t.d. með því að
upplýsa um verð orkunnar til kaup-
andans, verður vart sagt að boðskap-
urinn geti talist trúverðugur.
Frú Valgerður fullyrðir að fyrirhug-
uð framkvæmd eigi eftir að verða mik-
ill fengur fyrir íslenskt atvinnulíf, hún
fullyrðir að mengun þeirra Alcoam-
anna verði minni en sú sem Hydro-
bræður ætluðu að láta okkur í té. Val-
gerður nefnir líka að Norsk Hydro hafi
ekki hætt við verkið vegna þess að það
hafi verið svo bagalegur kostur, hún
segir að þeir hafi þurft að sinna öðrum
verkefnum. En orðin þau arna sýna
okkur sem viljum vita, að einhver til-
slökun hlýtur að hafa átt sér stað síðan
þeir norsku komu að máli – verðið á
raforkunni verður ekki þungt í skauti.
Valgerður segir náttúrulega að verk-
efnið hafi náð slíkum þroska þegar Al-
kóaliðið mætti á staðinn, að fyrir þeim
vaki ekkert annað en bretta upp erm-
ar, setja Landsvirkjun í það að byggja
við Kárahnjúka og byrja svo einhvern
tíma í náinni framtíð að semja við
stjórnvöld um áframhald.
Okkar ágæta Valgerður Sverris-
dóttir fullyrðir að Kárahnjúkavirkjun
og álver við Reyðarfjörð komi til með
að skila arði. Hún talar jafnvel um að
allt þetta brambolt verði okkur til
góða. En um leið og hún segir þetta
segir hún að ekki sé búið að semja um
raforkuverð eða annað sem tengist
þessu máli. Og ekki tekur hún þar tillit
til þess að náttúruperlum er fórnað á
altari auðvalds.
Kannski veit ráðherra eitthvað sem
við hin vitum ekki, þegar hún heldur
því fram að Kárahnjúkavirkjun eigi eft-
ir að færa okkur gull og græna skóga.
Hún ætlar að minnsta kosti að fara í
fylkingarbrjósti og verður væntanlega
studd ríkisstjórn og meirihluta Alþing-
is þegar hersingin tekur heil og óskipt á
sig þá skóggangssök að fórna náttúru-
perlum Íslands á altari auðhringa.
Gull og grænir skógar
Eftir Kristján
Hreinsson
„… ekki
nokkur mað-
ur hefur fært
fyrir því rök
að umrædd
virkjun verði nokkuð
annað en baggi á þjóð
vorri um ókomin ár.“
Höfundur er skáld.