Morgunblaðið - 30.04.2003, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 2003 37
innlit • eldhúsinnréttingar • pizzur • gott á grillið
eldhústæki • ostar • hönnun • ísskápar og eldavélarlif
u
n
Auglýsendur!
Meðal efnis í næsta
tölublaði Lifunar sem
fylgir Morgunblaðinu
miðvikudaginn
7. maí:
Hafið samband við auglýsingadeild Morgunblaðsins
í síma 569 1111 eða lifunaugl@mbl.is
ÞAÐ verður ljósara með hverjum degi að markmið Bandaríkjanna með
innrásinni Í Írak var að komast yfir olíulindir landsins og um leið að
tryggja stöðu sína í Mið-Austurlöndum þar sem eru 60% af þekktum olíu-
lindum heimsins.
Andstaða fólksins á þessu svæði gegn innrásinni er vegna
þess að það telur að olían í þeirra eigin höndum geti tryggt
fólkinu velsæld og réttlátt þjóðfélag.
Bandaríska heimsveldið óttast að þjóðir þessara svæða
fari að nýta auðlindir sínar fyrir eigin hag. Þetta hefur ver-
ið ótti Bandaríkjanna og fylgifiska þeirra í áratugi. Því
hafa þau beitt hinni gömlu aðferð heimsvaldasinna að deila
og drottna. Bandaríkin berjast fyrir því að þarna séu rík-
isstjórnir við völd sem eru handgengnar þeim sjálfum.
Stjórn Saddam Husseins var ein af þessum ríkisstjórnum sem Bandarík-
in töldu sér mjög handgengnar, allt fram til 1990. Þegar Bandaríkin hófu
sókn sína til að styrkja yfirráð sín yfir olíunni Í Mið-Austurlöndum kring-
um 1990 var ríkisstjórn Íraka ekki tilbúin til að feta þann stíg með Banda-
ríkjunum. Því féll hún í ónáð. Bandarísk stjórnvöld töldu hættu á að rík-
isstjórn Íraka gæti orðið forysturíki arabaheimsins í að nýta olíuna fyrir
eigin hag.
Friðarbarátta almennings í heiminum
Andstaða almennings í heiminum gegn innrásinni í Írak var skýr og ein-
læg. Það tókst að vísu ekki að koma í veg fyrir hana. En friðarhreyfingunni
tókst samt að senda sterk skilaboð til þeirra sem urðu fyrir árásinni. Þetta
væri ekki stríð fólks gegn fólki. Þetta væri stríð auðherra, herforingja og
ríkisstjórna sem vildu drottna yfir öðrum manneskjum, til að skara eld að
eigin köku. Friðarhreyfingunni tókst að koma því á framfæri að manneskj-
urnar í heiminum yrðu að ná samstöðu gegn þessum stríðsöflum. Henni
tókst líka að koma þeim skilaboðum til hermannanna sem sendir voru inn í
Írak til að drepa að þeir væru að vinna óþurftarverk, að mati alls almenn-
ings í heiminum.
Öllum heiminum stafar hætta af stríðsstefnunni
Sú hræðilega staðreynd blasir við að Bandaríkin muni halda áfram
stríðsstefnu sinni nema eitthvað mikið komi til. Hagsmunaaðilar knýja á
um að Bandaríkin neyti aflsmunar á hernaðarsviðinu og knýi fram fleiri
„sigra“.
Það sem getur komið í veg fyrir þessa þróun er að fólkið í heiminum, líka
í Bandaríkjunum, nái samstöðu um að hætta að bera vopn hvert á annað.
Hlutverk Íslendinga í friðarbaráttunni
Íslendingar geta stuðlað að friði í heiminum, með því að halda áfram
friðarbaráttunni, sem hófst hér í aðdraganda stríðsins. Með þvi að koma
upplýsingum til almennings og vinna þannig gegn áróðursfréttum stríðs-
vélarinnar.
Mikilvægasta framlag Íslands til friðarbaráttunnar í heiminum væri að
breyta utanríkisstefnu Íslands, hætta þeirri þjónustu við hagsmuni heims-
veldisins, sem hér hefur ríkt. Hefja að nýju á loft kröfuna um herinn burt.
Slík krafa mundi óma um allan heim og enduróma í alþjóðlegri baráttu fyr-
ir friði.
Berjumst fyrir friði
Eftir Ragnar Stefánsson
Höfundur er jarðskjálftafræðingur.
ÞAÐ hefur vart farið framhjá
nokkrum að kosningar til þings
standa fyrir dyrum og skal enn einu
sinni minnt á að það er mikilvægt
fyrir lýðræðið að
fólk nýti sér þennan
rétt. Jafnframt skal
minnt á að kosn-
ingar eru ekki bæði
upphaf og endir lýð-
ræðis því að með
misbeitingu á valdi
geta kjörnir fulltrúar skrumskælt
lýðræðið.
Það er óhagganleg staðreynd að
völd geta spillt fólki, jafnvel ósköp
venjulegu fólki. Það þurfa ekki að
vera neinir skúrkar að eðlisfari og
þetta getur gerst hægt og sígandi
og stundum án þess að þeir sem
misnota vald sitt séu sér í raun
meðvitandi um það. Það er sem sagt
eitt af aðalatriðum í pólitík að fjalla
um það málefni. Það er nauðsyn að
minna kjörna fulltrúa á þessa
hættu, svo að þeir haldi vöku sinni
og okkur almenning svo að við veit-
um fulltrúum okkar verðugt aðhald.
Góðkunnur rithöfundur sinnti
þessari borgaralegu skyldu sinni af
dirfsku og með ágætum í grein um
hvernig forsætisráðherra misnotaði
vald sitt. Ráðherrann og/eða ráðu-
neyti hans kemur einnig við sögu í
ítarlegri úttekt Agnesar Bragadótt-
ur blaðamanns, sem birtist í Morg-
unblaðinu. Það voru niðurstöður
þriggja mánaða rannsókna á ýms-
um samskiptum í fjármálaheim-
inum. Hún minnist a.m.k. tvívegis á
sérkennileg afskipti forsætisráð-
herra og/eða forsætisráðuneytis í
ferli sem hún var að kanna, en gat
þess að hún hefði ekki getað fengið
þetta staðfest. Það getur reynst erf-
itt að sanna óeðlilega valdbeitingu
eða inngrip stjórnmálamanna að
tjaldabaki.
Aðeins einn frambjóðandi, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, hefur haft
dug og djörfung til að taka upp
löngu tímabæra umræðu um þá
hættu sem lýðræðinu er búin af
misnotkun valds og tekið forsætis-
ráðherra sem dæmi. Aðrir stjórn-
arandstæðingar hafa stungið höfð-
inu í sandinn eða tekið undir með
þeim kór sjálfstæðismanna sem af-
flytja Ingibjörgu Sólrúnu fyrir
hreinskiptni hennar og dirfsku og
tala um að hún sé að færa kosninga-
baráttuna frá málefnum og tala um
persónulegt skítkast, gott ef ekki
leðjuslag. Þetta er auðvitað al-
gjörlega fráleit málnotkun, þegar
stjórnmálamaður er gagnrýndur
fyrir pólitískar gerðir sínar er ekki
verið að vega að persónulegum hög-
um hans.
Við kynntumst hins vegar því
sem kalla má leðjuslag, þegar þeir
tókust á flokksbræðurnir Davíð
Oddsson og Hreinn Loftsson, og
báru í fjölmiðlum hvor á annan að
þeir væru ósannindamenn. Það var
dapurlegt að sjá forsætisráðherra
landsins bera af sér sakir í sjón-
varpinu og þar með saka Hrein
Loftsson um ósannindi. Hefði Ingi-
björg Sólrún haft hug á að nýta
þetta mál sér til framdráttar hefði
hún tæpast svarað eins og hún gerði
þegar hún var spurð álits, að hún
vildi ekki blanda sér í deilur þessara
tveggja sjálfstæðismanna sem hefðu
greinilega skynjað þennan fund á
mjög mismunandi máta.
Annað dæmi um misbeitingu
valds var þegar forsætisráðherra,
raunar ásamt Halldóri Ásgrímssyni,
gekk á svig við lög og þingsköp og
lýsti fyrir hönd þjóðarinnar yfir
stuðningi við stríðið í Írak án þess
að bera það undir utanrík-
ismálanefnd alþingis. Nýlega var
sýnd mynd í sjónvarpinu af barni
sem auk þess að hafa misst foreldra
sína hafði misst báða handleggi og
var með lífshættuleg brunasár.
Margfaldið þetta með nokkrum þús-
undum og þá hafið þið tölu þeirra
limlestu og munaðarlausu barna
sem verið er að gera okkur siðferði-
lega ábyrg fyrir. Ætlið þið að ljá
þessum mönnum atkvæði ykkar?
Enn eitt nýlegt en þó veigaminna
dæmi um um hæpna notkun valds
var það að forsætisráðherra gekk á
svig við vinnureglur og greip fram-
fyrir hendur Hafrannsóknastofn-
unar og raunar einnig flokksbróður
síns, Árna Mathiesen sjávarútvegs-
ráðherra, þegar hann tilkynnti á
kosningafundi aukningu þorskafla á
næsta veiðiári. Forstjóri Hafrann-
sóknastofnunar brást í fyrstu frekar
illa við og gat þess m.a. að ekki væri
búið að fullvinna skýrslur en dró
síðan í land. Það er eðlilegt, hafi
maður í huga þá skyndiákvörðun
Davíðs að leggja niður Þjóðhags-
stofnun þegar honum féll ekki ein-
hver spá þeirrar stofnunar.
Það er því þarft að Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir skyldi hafa dirfsku
og dug til að hreyfa við einu af þeim
grundvallaratriðum lýðræðis að
valdamenn verða að huga að því
hvernig þeir beita valdi sínu til að
skrumskæla ekki lýðræðið. Þeim
sem hafa lesið ræður hennar verður
ljóst að þær eru settar fram mál-
efnalega af þekkingu og rökvísi.
Gefum Davíð Oddssyni langþráð frí,
og kjósum Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur. Það geta þeir Reykvík-
ingar gert sem kjósa í Norður-
kjördæmi og aðrir sem kjósa Sam-
fylkinguna hvar sem er á landinu.
Það ætti ekki að vera erfitt val þeg-
ar haft er í huga það einvalalið sem
Samfylkingin teflir fram í öllum
kjördæmum. Með öflugum stuðn-
ingi við Samfylkinguna getum við
brotið blað í sögunni með því að
velja fyrstu konuna til að gegna
embætti forsætisráðherra. Samfylk-
ingin er í raun eini flokkurinn sem
getur velt Sjálfstæðisflokknum úr
sessi.
Lýðræði og valdbeiting
Eftir Guðmund Georgsson
Höfundur er læknir,
prófessor emeritus.
RÍKISSTJÓRN Davíðs Odds-
sonar steig mikilvægt skref til að
jafna rétt kynjanna með setningu
laga um fæðingar- og
foreldraorlof árið
2000. Markmið lag-
anna er að tryggja
barni samvistir við
báða foreldra og
gera konum og körl-
um kleift að sam-
ræma fjölskyldu- og atvinnulíf.
Öll fjölskyldan nýtur góðs af
Fæðingarorlofslögin eru eitt
mesta framfaraskref sem stigið hef-
ur verið fyrir fjölskyldurnar í land-
inu. Lögin stuðla að jafnrétti
kynjanna á vinnumarkaði. Eftir gild-
istöku þeirra setja atvinnurekendur
ekki fyrir sig hvort ráða skuli karl
eða konu í starf vegna þess að jafn-
miklar líkur eru á að báðir foreldrar
fari í orlof vegna fæðingar barns.
Staða kvenna á vinnumarkaði hefur
stórbatnað í kjölfar laganna og má
vænta að lögin til lengri tíma muni
draga úr launamun kynjanna.
Karlar öðluðust með tilkomu lag-
anna jafnan rétt á við konur til að fá
að vera heima með börnum sínum.
Reynslan sýnir að karlar vilja vera
heima þegar nýr einstaklingur kem-
ur í heiminn og njóta samvista við
hann. Fyrir gildistöku laganna áttu
þeir ekki jafnmikla möguleika og
konurnar á að vera heima með börn-
um sínum. Samkvæmt tölum frá
Tryggingastofnun ríkisins nýttu sér
tæp 80% feðra árið 2002 sinn kyn-
bundna rétt til fæðingarorlofs. Tölu-
verður hluti þeirra nýtti sér einnig
hluta af sameiginlegum rétti foreldra
eða 13,2% árið 2002. Tölurnar sýna
okkur að karlar eru ánægðir og njóta
samvista fjölskyldunnar.
Börnin njóta best allra lengra fæð-
ingarorlofs foreldra. Nýfæddir ein-
staklingar fá að njóta samvista við
báða foreldra sína fyrstu mánuðina.
Fjölskyldan nýtur þess að eiga sam-
verustundir og aðlagast breyttu fjöl-
skyldumynstri.
Aftur á vinnumarkað
Þegar að því kemur að foreldrar
snúa aftur til vinnu bjóða lögin upp á
ýmsa möguleika. Í lögunum má finna
grein um tilhögun fæðingarorlofsins
þar sem fram kemur að foreldrar
geta ráðið því hvernig þeir taka orlof
sitt í samráði við vinnuveitanda, allt
eftir því hvernig þeim hentar. Í
mörgum tilfellum fara feður í orlof
þegar barnið er nýfætt og síðan aftur
þegar móðirin byrjar aftur að vinna
að loknu orlofi. Barnið nýtur þess að
fá að vera heima í öruggu skjóli
heimilisins lengur en ella. Einnig
eiga foreldrar þess kost að taka or-
lofið samhliða minnkuðu starfshlut-
falli.
Í kjölfar laganna hefur viðhorfið í
þjóðfélaginu til fjölskyldunnar
breyst. Nú þykir eðlilegt að sjá karla
með barnavagna í göngutúr á
miðjum vinnudegi. Atvinnurekendur
sjá hag sinn í að gera starfsmönnum
sínum auðveldara að samræma fjöl-
skyldu- og atvinnulíf. Í dag þykir
sjálfsagt að feður sinni börnum sín-
um jafnt sem mæður.
Fjölskylduvænt umhverfi
Sjálfstæðisflokkurinn hefur sýnt
það í verki að hann ber hag fjölskyld-
unnar fyrir brjósti. Hann gerir sér
grein fyrir mikilvægi þess að skapa
þurfi umhverfi þar sem fjölskyldan
geti blómstrað. Ég treysti Sjálfstæð-
isflokknum best allra til að skapa að-
stæður fyrir mig til að leyfa mér að
nýta menntun mína um leið og ég get
sinnt fjölskyldu minni af kostgæfni.
Framfaraskref
fyrir fjölskylduna
Eftir Rúnu Malmquist
Höfundur er viðskiptafræðingur
og form. Hvatar, félags sjálfstæð-
iskvenna í Rvík.