Morgunblaðið - 01.05.2003, Blaðsíða 36

MENNTUN
36 FIMMTUDAGUR 1. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNFUNDURINN í Reykja-
víkurAkademíunni um vísindi og
vinnu var vel sóttur og spurðu
fundarmenn m.a. um eftirfarandi:
„Hvernig ætla stjórnmálamenn að
leysa vanda þeirra sem koma heim
úr doktorsnámi í hugvísindum á
næstu árum?“ „Hvernig verður
stutt við rannsóknir þar sem arður
er ekki í sjónmáli?“ „Verður launa-
sjóður fræðiritahöfunda efldur?
(6–8 höfundar fá árlega hálfsárs-
styrk). „Eru vísindarannsóknir at-
vinnugrein?“ „Hvers vegna er
minna fé veitt í þýðingarsjóð en áð-
ur?“ „Hvernig er hægt að bregðast
við gerólíkum aðstæðum fram-
haldsnema í raunvísindum sem oft
eru á launum og þeirra í hugvís-
indum sem berjast um styrki?“ „Er
vilji til að lækka kostnað vegna
bókakaupa?“
Hjálmar: Úrelt
flokkun vísinda
Fulltrúar stjórnmálaflokkanna
sögðu í upphafi nokkur orð um
þennan málaflokk og erindi Stein-
unnar Kristjánsdóttur og brugðust
svo síðar við fyrirspurnum.
Hjálmar Árnason, Framsókn-
arflokki, lagði áherslu á að atvinnu-
og menntastig þjóðarinnar hafi
verið að breytast undanfarið og að
hér væri um þróun að ræða. Hjálm-
ar sagði að flokkun vísinda í grunn-
rannsóknir og hagnýtar rannsóknir
væru úreltar, það væri gildismat í
þessari flokkun en í raun yrði þetta
tvennt ekki skilið að. Hann sagðist
vilja skapa aðstæður þar sem ein-
staklingar og fyrirtæki fengju
skattaafslátt vegna stuðnings við
rannsóknir.
Hann sagði að það ætti ekki að
vera markmið að koma á dokt-
orsnámi í öllum greinum, heldur
ættu Íslendingar áfram að sækja
ýmsa æðri menntun til erlendra há-
skóla. Hann sagðist telja að vísindin
væru atvinnugrein en þau legðu
jafnframt grunn að velferðarsam-
félaginu. Þau væru lykill að vel-
ferð.
Hjálmar sagðist styðja það að
skattur yrði felldur af bókum.
Kolbrún: Vantar fé, en
ekki nýtt skipulag
Kolbrún Halldórsdóttir, Vinstri
grænum, sagði ný lög um vísinda-
og tækniráð flækja myndina sem
fyrir var. Óþarfi hafi verið að
breyta skipulaginu, nóg hefði verið
að veita meira fé í þennan mála-
flokk. „Hug- og félagsvísindi hafa
búið við skarðan hlut, og vilji til að
leiðrétta það hefur ekki verið fyrir
hendi,“ sagði Kolbrún og að VG
vildu að vísindarannsóknir væru
hluti af velferðarkerfinu. Hún
sagðist vera rammaáætlunarmann-
eskja og vildi gera áætlun um fé til
rannsókna. Þessi áætlun ætti að
vera óháð því hver sæti í stól
menntamálaráðherra hverju sinni.
Henni þætti t.d. undarlegt að boða
bæði skattalækun og að efla sjóði
til rannsókna á næsta kjörtímabili.
Hún sagði að svelti háskólanna
teygði sig inn í raðir sjálfstætt
starfandi fræðimanna og því hefð-
um við verk að vinna.
Björn: Heildarmynd vísindanna
Björn Bjarnason, Sjálfstæð-
isflokki, sagði ósanngjarnt að segja
að einungis væru veittar 12,5 millj-
ónir til rannsókna, því þá gleymdist
að nefna t.d. Lýðveldissjóð og
Kristnihátíðarsjóð sem þýddi millj-
arð til viðbótar. Opinber framlög
væru einnig eyrnamerkt vísinda-
verkefnum á fjárlögum. Einnig
mætti nefna verkefni eins og ritun
kristnisögu og stjórnarráðsins og
launasjóð fræðirithöfunda. „Mik-
ilvægt er að skoða myndina í heild í
stað þess að nefna hluta hennar,“
sagði hann og að samkvæmt tölum
frá OECD væri Ísland í þriðja sæti í
rannsóknar- og menntamálum þeg-
ar framlög fyrirtækja og fleiri aðila
væru tekin með. Þetta væri gjör-
breytt staða frá því sem áður var.
Björn nefndi einnig ný há-
skólalög og löggjöf um vísindi og
tækni, og hann varði rétt stjórn-
málamanna til að forgangsraða
verkefnum eins og gert var í Lýð-
veldissjóði og Kristnihátíðarsjóði.
Síðan væru til aðrir sjóðir þar sem
stjórnmálamenn koma hvergi
nærri. Hann sagði að það væri mik-
il samkeppni á sviði vísindanna því
vísindamenn starfa í alþjóðlegum
heimi rannsókna. Nýja löggjöfin
leiddi til þess að vísindin yrðu
meira á vettvangi stjórnmálanna,
en markmiðið með því væri að efla
vísindin sem atvinnugrein.
Hann nefndi að kostnað við bæk-
ur mætti minnka með því að lækka
virðisaukaskattinn í 7% á þær.
Hann nefndi einnig mikilvægi þess
að stjórnvöld hafa opnað aðgang að
rafrænum bókasöfnum og gagna-
bönkum.
Margrét: Efla nýsköpun
Margrét Sverrisdóttir, Frjáls-
lynda flokknum, sagði að sér kæmi
á óvart hvernig staðan væri í hug-
og félagsvísindum. Einnig hversu
mikil áhersla hjá yfirvöldum væri
lögð á arðbærar rannsóknir. „Það
er ekki hægt að nota sama mæli-
kvarða efnahags á allar rann-
sóknir,“ sagði hún.
Hún sagði brýnt að efla nýsköp-
un í rannsóknum, því það væri þar
sem menntun nyti sín best. Hún
sagðist aldrei lofa fjárframlögum,
en hún fyndi hjá sér sterka hvöt til
að veita þessum málum braut-
argengi, t.d. með því að efla sjóði.
Hún liti hiklaust á vísindi sem at-
vinnugrein, og nefndi að sér fyndist
þýðingasjóður mjög mikilvægur.
Össur: Að velja sjálf/ur
Össur Skarphéðinsson, Samfylk-
ingunni, lagði áherslu á gildi þess
að þætta saman raungreinar og
hugvísindi og sagði frá reynslu
sinni af því að leggja út frá sjón-
arhorni sagnfræði og náttúrufræði.
Þannig stæði náttúrufræðin í sínum
menningarlega jarðvegi.
Hann sagði að Samfylkingin væri
einbeittur Evrópuflokkur og að
margt gerðist þegar erlendir og
innlendir menningarstraumar
mættust.
Hann nefndi sérstaklega gildi
þess að sjálfstætt starfandi fræði-
menn gætu valið rannsóknarefni
sín sjálfir og að það væri frum-
kvæði þeirra sem skipti máli.
Hann sagði að meðal þess sem
Samfylkingin ætlaði að leggja til
væru fjárveitingar í starfs-
launasjóði fræðimanna, þar sem
m.a. fengist fé til að kosta rann-
sóknir sem enginn annar kostaði.
Össur sagði að hann liti vissulega
svo á að vísindi væru atvinnugrein;
vinna, iðja. Hann sagði að það
skipti verulegu máli að leggja
meira fé í þessa atvinnugrein og
lagði til starfslaunasjóð þar sem
fræðimenn kepptust um það fé sem
þar yrði. Einnig vildi hann sjá tölu-
vert mikla samkeppni milli háskóla.
Hann sagði að einnig örlitlar há-
skólastofnanir eins og Hólar í
Hjaltadal gætu með fyrsta flokks
starfi útskrifað framúrskarandi
doktora.
Vísindamenn á
alþjóðamarkaði
Morgunblaðið/Golli
Vísindarannsóknir eru mikilvæg atvinnugrein. Össur, Margrét, Björn, Kol-
brún og Hjálmar sögðu skoðanir sínar á stöðu rannsókna á Íslandi.
HVAÐA hlutverk ætlastjórnmálamenn fram-tíðarinnar ungu vísinda-fólki á sviði hug- og fé-
lagsvísinda? Hvers konar þjóðfélag
viljum við byggja?“ spurði Steinunn
Kristjánsdóttir fornleifafræðingur
og formaður stjórnar Reykjavík-
urAkademíunnar. Tilefnið var morg-
unfundur í gær með fulltrúum
stjórnmálaflokkanna um vísindi og
vinnu; stöðu rannsókna og atvinnu-
mála háskólamenntaðs fólks.
Vegir og rannsóknir
Þar var leitað eftir stefnu stjórn-
málaflokkanna varðandi málaflokk-
inn. Ýmsum spurningum var velt
upp, s.s. hvort hægt sé að hafa at-
vinnu af rannsóknum a Íslandi,
hvaða leiðir stjórnmálamenn sjái
færar til að draga úr atvinnuleysi
meðal háskólamenntaðra, hvernig
efla megi vísindastarf þeirra og
hvort litið sé á vísindi sem velferð-
armál eða leið til atvinnusköpunar.
Kristín Ástgeirsdóttir var fundar-
stjóri og taldist henni til að af 3.800
atvinnulausum á höfuðborgarsvæð-
inu væru um 350–400 af þeim há-
skólamennað fólk.
Spurt var um sýn yfirvalda og
nefnt að á sama tíma og Rannsókna-
miðstöð Íslands úthluti 12,5 milljón-
um í ný verkefni á sviði hugvísinda
leggi yfirvöld í landinu í fram-
kvæmdir, fjárfestingar og umsvif
sem nema rúmum 315 milljörðum
króna á næstu 5 árum, samkvæmt
tölum frá Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands. Á lista Hagfræðistofnunar
eru Kárahnjúkavirkjun, Álver Alcoa,
Norðlingaölduveita, Stækkun Norð-
uráls, Orkuveita Reykjavíkur, Hita-
veita Suðurnesja, Fáskrúðsfjarðar-
göng, Búðahálsvirkjun, samgöngu-
átak ríkisstjórnarinnar, menningar-
hús, flýtiframkvæmdir Orkuveit-
unnar og Vegagerðar, Hótelbygg-
ingar í Reykjavík, hugsanleg
bygging Tónlistarhúss, uppbygging
Skuggahverfis og verksmiðja í
Helguvík.
Steinunn Kristjánsdóttir flutti er-
indi við upphaf fundarins og sagði að
ekki hefði nóg verið rætt um mögu-
leika á því að nýta þá þekkingu sem
menntafólk hefur aflað sér með námi
sínu. Hinsvegar væri mikið rætt um
gildi menntunar. „Hvaða tækifæri
hefur sá hópur sem aflað hefur sér
menntunar, oft með miklum tilkostn-
aði, til að nýta þann auð og kraft sem
felst í vísindastarfi?“
Nefna má að núna stunda um 12
þúsund nemendur nám við háskóla
hérlendis og áætla má að um 1.200
nemendur leggi stund á framhalds-
nám eftir fyrstu háskólagráðu bæði
hérlendis sem og í háskólum erlend-
is. Nemendum í framhaldsnámi við
Háskóla Íslands hefur til að mynda
fjölgað úr 16 árið 1990 í 913 árið
2002.
Skilningsleysi stjórnvalda
Steinunn nefndi í máli sínu nokkr-
ar vörður í þróun háskólamenntunar
hérlendis á undanförnum áratugum,
eins og opnun og fjölgun deilda í Há-
skóla Íslands upp úr 1970, lög um
Lánasjóð íslenskra námsmanna
1980, stofnun Rannsóknarráðs Ís-
lands 1994 og stofnun Reykjavík-
urAkademíunnar 1997. „Í dag vinna
hér innanhúss [JL-húsið] að jafnaði
80 einstaklingar að fræðastörfum
einkum og sér í lagi á sviði hug- og
félagsvísinda. Að auki tengjast RA
rúmlega 300 fræðimenn sem eru við
störf hjá fyrirtækjum og stofnunum
hér á landi og erlendis,“ sagði hún og
spurði: „Hvað hefur verið gert á allra
síðustu árum til þess að efla rann-
Vísindi og vinna/Á sama tíma og Rannsóknamiðstöð Íslands úthlutar 12,5 milljónum í ný verkefni á sviði hugvís-
inda leggja yfirvöld drög að framkvæmdum og fjárfestingum sem nema rúmum 315 milljörðum króna. Gunnar
Hersveinn sat fund í ReykjavíkurAkademíunni með fulltrúum stjórnmálaflokkanna – um vísindi og vinnu.
Alltof fáir
styrkir til
fræðimanna
Morgunblaðið/Golli
„Hvaða hlutverk ætla stjórnmálamenn framtíðarinnar ungu vísindafólki á sviði hug- og félagsvísinda?“ spurði
Steinunn Kristjánsdóttir sem greinir skilningsleysi stjórnvalda á mikilvægi vísindastarfs.
 Atvinnuleysi hefur aukist hvað
mest hjá háskólagengnu fólki.
 Stjórnmálamenn hafa rétt til að
forgangsraða í vísindum.
Gestir á morgunfundinum …