Morgunblaðið - 02.05.2003, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 2. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Björn Jóhannsson var einn þeirra
manna sem setja svip á umhverfið
með sterkri nærveru og því skilur
brotthvarf hans eftir stórt skarð.
Þær eru ófáar minningarnar sem
koma upp í hugann þegar við rifjum
upp samverustundir fjölskyldunnar
á liðnum árum. Björn stendur okkur
fyrir hugskotssjónum glaður og reif-
ur í miðjum hópi ástvina, rökræð-
andi það sem efst er á baugi hverju
sinni og gjarnan með spaugsyrði á
vör.
Það reynist mörgum torvelt að
koma á miðjum aldri inn í fjölskyldu
þar sem sterkar hefðir ríkja. Björn
var hins vegar strax hluti tengdafjöl-
skyldunnar og oftar en ekki hrókur
alls fagnaðar. Hann var fljótur að til-
einka sér þær venjur sem giltu á
heimaslóðum Guðrúnar í Gnoðar-
voginum og hélt þær óspart í heiðri.
Þannig sá hann til þess að Vínar-
drengjakórinn hélt áfram að hljóma í
árlegum laufabrauðsbakstri fjöl-
skyldunnar þrátt fyrir að rispum á
plötunni fjölgaði ótæpilega með ár-
unum. Vissulega voru Björn og Guð-
rún ólík en engum duldist að milli
þeirra var sterkur samhljómur,
væntumþykja og virðing.
Þótt Björn hefði valið sér það lífs-
starf að miðla upplýsingum um at-
burði og fjalla um viðhorf annarra
fór því fjarri að hann sjálfur væri
skoðanalaus. Þvert á móti hafði hann
afdráttarlausar skoðanir á mönnum
og málefnum og hafði lag á að setja
þær fram svo að eftir var tekið. Hins
vegar varð þess aldrei vart að Björn
léti eigin viðhorf hafa áhrif á störf sín
í blaðamennskunni, enda var hann
fagmaður sem bar virðingu fyrir
starfinu og lesendum. Þó tók hann
sjálfan sig ekki of hátíðlega og kunni
að gantast þegar við átti. Hann gerði
aldrei lítið úr skoðunum annarra
þótt hann teldi sig reyndar vita bet-
ur af og til – og oft með réttu.
Þegar vora tók eyddi Björn hverri
lausri stund við garðrækt og sýndi
ótrúlega natni í því sem öðru sem
hann tók sér fyrir hendur. Þannig
ræktaði hann upp heilu breiðurnar
af blómlaukum og öðrum náttúrunn-
ar gersemum sem hann var sérlega
fús að deila með þeim sem ekki höfðu
jafnmikið lag á gróðurrækt, en þó
aldrei fyrr en sýnt var að ungviðið
hefði náð rótfestu og góðar líkur
væru á að það næði að blómgast og
dafna. Írisar og fleiri jurtir úr Máva-
hrauninu teygja nú blöðin sín móti
sólu í garðinum í Sæviðarsundi og
minna okkur á kæran mág og svila
sem við kveðjum með söknuði, hlý-
hug og virðingu.
Snæfríður og Gunnar.
Björn Jóhannsson mágur minn
kom inn í fjölskylduna með svipuð-
um hætti og lífsstíll hans var. Hann
fangaði augnablikið með stæl og var
sjaldnast miklu þar við að bæta.
Í þessum anda voru fyrstu kynni
okkar. Björn og Guðrún systir mín
höfðu um nokkra hríð verið að draga
sig saman en Björn hafði ekki verið
kynntur formlega fyrir fjölskyldunni
þrátt fyrir að henni væri vel kunnugt
um samdráttinn. Svo var það einu
sinni að ég var að skemmta mér í
Naustinu og stóð fyrir neðan stigann
að loftinu. Björn hafði verið við sömu
iðju á loftinu með kollegum sínum úr
blaðamannastétt en var á leið niður
stigann. Neðarlega í stiganum verð-
ur honum fótaskortur, hann hrasar
og skellur á bakið á mér. Ég leit upp,
þekkti hver þar er kominn og segi að
þetta sé ekki rétta aðferðin til að
„hitta“ menn – ef hann vilji slást eigi
hann að koma framan að manni.
Hann leit á tilvonandi mág sinn með
glampa í augum, glotti og benti á fé-
laga sinn og sagði „Lemdu heldur
þennan – hann er framsóknarmað-
ur“.
Þegar Björn kom inn í fjölskyld-
una má segja að tvenns konar menn-
ingarheimar hafi mæst. Foreldrar
okkar systkina höfðu alist upp sín
mótunarár í dýpstu lægð heims-
kreppunnar þar sem auði var ákaf-
lega misskipt og tækifæri til að
brjótast úr fátækt voru sárafá og
hafði það mótað lífssýn föður míns.
Björn hafði á hinn bóginn brotist til
mennta úr sárri fátækt á áratugnum
eftir heimsstyrjöldina sem gerði Ís-
lendinga ríka. Mótunarár hans voru
þegar betri tímar voru í sjónmáli og
tengdu margir breytinguna auknu
lýð- og athafnafrelsi. Það fór því ekki
hjá því að oft sauð á keipum þegar
þeir tengdafeðgar ræddu um dæg-
urpólitík enda Víetnamstríðið og
kalda stríðið í algleymingi. Þrátt fyr-
ir mismunandi skoðanir virtu þeir
sjónarmið hvor annars en oft var
stutt í hótfyndnina. Til að mynda
þegar faðir minn hafði á orði að rétt-
ast væri að fá sér kafbát og skjóta
það hyski sem í allsnægtum sínum
réðist á vanþróaða þjóð í nafni frels-
isins og væri að sprengja hana aftur
á steinöld – þá pantaði Björn far með
kafbátnum svo hann gæti snúið
byssunum og skotið á Rússana sem
heftu tjáningarfrelsið sem væri
grundvöllur lýðræðisins og viðun-
andi lífsafkomu. Kafbátsferðin ógur-
lega var endurtekin eftir því sem ár-
in liðu, víða var komið við og byssum
og spjótum beint á ýmsa staði.
Þrátt fyrir sterkar skoðanir og oft
á tíðum afgerandi tjáningarmáta
mátti glöggt sjá að undir skelinni var
feiminn drengur. Þarna fór mikill til-
finningamaður sem mátti í raun ekk-
ert aumt sjá og ósjaldan mátti greina
þunga undiröldu. Það fer ekki hjá
því að þó að Björn hafi haft mikla un-
un af vinnunni var vinnudagurinn oft
ákaflega langur og erilsamur sem
hefur tekið til sín orku og hugarró.
Björn fann sína leið út úr þessari
spennu á fullorðinsaldri. Hann
hlýddi orðum Voltaire og fór að
rækta garðinn sinn í bókstaflegri
merkingu þess orðs. Höfum við
sjaldan séð aðra eins natni og um-
hyggju fyrir nýgræðingnum. Krók-
usar, tóbakshorn og aðrar jurtir litu
dagsins ljós í Mávahrauninu. Þau
döfnuðu þar vel enda var vel nostrað
og hlúð að. Eins þótti okkur merki-
legt að sjá til Björns á fyrstu árum
hans í Krókahrauninu þegar mikil
ormaplága gekk yfir. Í stað þess að
úða garðinn fletti Björn upp hverju
laufi í runnunum, til að ná til trjá-
maðkanna sem undu sig inn í laufið.
– Það var kallað í kerskni milli okkar
að hann væri að leita eftir pólitískum
andstæðingum sem leyndust þar.
Þegar hörmungaratburðir eins og
ótímabært fráfall verða fer ekki hjá
því að því sé velt fyrir sér hvernig
lífshlaupið hafi verið, hvort viðkom-
andi hafi notið lífsfyllingar og skilið
við sáttur. Starfsánægja og árangur
í starfi vegur næsta örugglega þungt
á hamingjuvoginni. Þar var styrkur
Björns mikill. Þau lóð vega þó þegar
upp er staðið trúlega minna en það
að hitta lífsförunaut sem maður virð-
ir, getur deilt með sorg og gleði og
haft við andlegt samneyti. Þessu
fylgir að geta tekist á um menn og
málefni á jafnréttisgrundvelli en
þegar gengið er til náða hafi báðir
aðilar sagt þá hluti sem þörf er á að
segja. Það hefur verið gæfa þeirra
hjóna að þróa með sér slíkt sam-
band. Síðast en ekki síst eru það
börnin sem líf foreldra snýst einatt
um. Björn varð þeirrar gæfu aðnjót-
andi að eignast fjögur mannvænleg
börn sem hann var ákaflega hreyk-
inn af. Þau hafa nú öll stofnað til fjöl-
skyldna og fáum duldist ánægja
hans með tengda- og barnabörnin.
Við sjáum fyrir okkur þegar þar
að kemur – og ef leið okkar liggur í
átt til aldingarða Edens – að þar
mun standa grannur maður kvikur í
hreyfingum og með húfu með brúski
á kollinum. Hann er að bjástra við
vínviðarrunnana og opnar upp hvert
einasta lauf. Garðyrkjumaðurinn
mun taka vel á móti göngumóðum
gestum en vísa á veg til húsráðenda
sem meta munu hvort gestkomend-
ur fái inngöngu í hina eftirsóttu
garða – jafnframt segir garðyrkju-
maðurinn með glott á vör að hann
komi inn síðar þar sem hann þurfi að
leita að nokkrum framsóknarormum
og kommalúsum sem koma þurfi til
betri vegar. Hins vegar liggur kaf-
báturinn nú ónotaður í nausti.
Davíð og Helga.
Á fjölmennum fjölskyldusam-
kundum endurspeglast fjölbreyti-
leiki lífsins og mannfólksins í kyn-
slóðum, manngerðum, nærveru og
ásýnd.
Nærvera sumra er róleg og yfir-
veguð á meðan aðrir, á meðvitaðan
eða ómeðvitaðan hátt, soga til sín at-
hyglina og gerast gjarnan miðpunkt-
ur hennar. Björn var í hópi hinna síð-
arnefndu. Ávallt vel að sér í
málefnum líðandi stundar, hafði
skoðanir á mönnum og málefnum og
þeim skoðunum var hann óspar á að
deila með okkur hinum. Á stundum
hélt hann sig til hlés, mætti oft ró-
lega til leiks, en yfirleitt var þess
ekki lengi að bíða að hann tækist á
flug með gneistandi frásagnargáfu
og skemmtilegu skopskyni. Sagði
hann þá sögur úr samtíð og fortíð,
kryddaði og betrumbætti að eigin
geðþótta áður en hann sendi þær
með leikrænum tilburðum í loftið.
Reyndar var það svo að þau Guðrún
sögðu gjarnan sögurnar í samein-
ingu, ekki alltaf sammála um inni-
hald né endi, málefni né staðreyndir,
en ávallt tísti í þeim báðum yfir
hvors annars ágæti.
Það var föst hefð hér á árum áður
að rífast um stjórnmál fram eftir
nóttu á fjörugum kosningavökum.
Undanfarin ár ríkti sú hefð að kíkja
inn í laufabrauðsgerð til þeirra hjóna
á aðventunni, líkt og það var föst
hefð að hlusta á áramótaávarp og
skála fyrir nýju ári við Björn, við
undirspil flugelda í Laugarásnum,
og spjalla framundir morgun.
Trén fella lauf að hausti og það er
lífsins gangur að eldri kynslóðir falli
frá. Öllu sárara er að kveðja á ótíma-
bæran hátt, að því er manni virðist,
mann á besta aldri, ungan í anda og
atgervi.
Við þökkum þann hlýhug og vænt-
umþykju sem þú ávallt sýndir okkur
og þær góðu og litríku minningar
sem eftir sitja.
Fyrir hönd fjölskyldunnar,
Egill, Karl og Snæfríð Þorsteins.
✝ Björn Jóhannsson fæddist íHafnarfirði hinn 20. apríl 1935.
Hann lést á heimili sínu að morgni
miðvikudagsins 23. apríl síðastlið-
ins. Foreldrar hans voru hjónin Jó-
hann Kristinn Björnsson iðnverka-
maður, f. 15.6. 1916, d. 8.12. 1982,
og Kristrún Marta Kristjánsdóttir
húsfreyja, f. 1.1. 1915, d. 24.12.
1978. Systkini Björns eru Ólafur
Þórður verkamaður, f. 30.9. 1937,
maki Arnbjörg Sveinsdóttir bókari,
f. 4.5. 1934, og Sjöfn versl-
unarmaður, f. 8.4. 1947, maki Arn-
björn Leifsson aðstoðarvarðstjóri,
f. 1.6. 1944.
Björn kvæntist 1962 Valgerði
Ákadóttur píanókennara, f. 1.9.
1942, þau eiga tvö börn, þau eru:
Jóhann Áki markaðsstjóri, f. 21.4.
1962, maki Dagmar Gunnarsdóttir
geislafræðingur, f. 28.1. 1963, börn
þeirra eru Magnea Hrönn, f. 3.10.
Menntaskólanum á Akureyri árið
1956. Hann stundaði nám í heim-
speki við Háskóla Íslands og nám í
ensku, sagnfræði og heimspeki við
háskólann í Edinborg á árunum
1957 og 1958. Björn varð fram-
kvæmdastjóri Alþýðublaðsins árið
1958 og var blaðamaður á Alþýðu-
blaðinu frá 1958 til 1962. Hann var
ritstjóri dagblaðsins Myndar á
árinu 1962 og hóf sama ár störf á
Morgunblaðinu, þar sem hann
starfaði æ síðan. Björn var blaða-
maður á Morgunblaðinu á árunum
1962–1967 er hann tók við starfi
fréttastjóra blaðsins og var frétta-
stjóri til ársins 1981 er hann varð
fulltrúi ritstjóra Morgunblaðsins og
gegndi hann því starfi til dauða-
dags.
Björn tók að sér ýmis félags- og
trúnaðarstörf, átti m.a. sæti í stjórn
Blaðamannafélags Íslands á ár-
unum 1960–63 og um skeið í stjórn
Varðbergs, félags áhugamanna um
vestræna samvinnu. Björn var um
árabil ritstjóri hins íslenska hluta
Nordisk Kontakt, rits Norð-
urlandaráðs um stjórnmál, þingmál
og norræn málefni, frá árinu 1965
og ritstjóri íslenska kaflans í Árbók
Bókaútgáfunnar Þjóðsögu frá 1966.
Hann var fréttaritari fyrir frétta-
stofuna Associated Press frá 1964
til 1982 og var fréttaritari dag-
blaðsins Politiken í Kaupmanna-
höfn frá 1966 til 1975, og einnig
dagblaðsins Helsingin Sanomat í
Finnlandi og Dimmalætting í Fær-
eyjum um hríð. Björn skrifaði
greinar fyrir blöð og tímarit í ýms-
um löndum, t.d. Nordisk Tidskrift
og nú síðast fyrir tímarit norrænu
félaganna í Finnlandi. Hann var
einnig einn af umsjónarmönnum
þáttarins Efst á baugi í Rík-
isútvarpinu á árunum 1961 til 1970.
Björn sat í Íslenskri málnefnd.
Útför Björns verður gerð frá Frí-
kirkjunni í Hafnarfirði í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
1984 (úr fyrri sambúð), Björn Áki,
f. 15.5. 1989, og Helga Guðrún, f.
7.12. 1995; og Kristrún Helga tón-
listarkennari, f. 29.12. 1963, maki
Snorri Már Snorrason hönnuður,
f. 4.10. 1964, börn þeirra eru Val-
geir Hrafn, f. 7.8. 1988, og Auður
Birna, f. 1.2. 1990. Björn og Val-
gerður slitu samvistir.
Árið 1973 kvæntist Björn eft-
irlifandi eiginkonu sinni, Guðrúnu
Egilson, íslenskukennara og rit-
höfundi, f. 14.7. 1945, þau eiga tvö
börn, þau eru: Snædís Huld sam-
eindalíffræðingur, f. 15.6. 1973,
maki Ægir Þór Þórsson sameinda-
líffræðingur, f. 25.2. 1970; og Þor-
steinn Brynjar stjórnmálafræð-
ingur, f. 8.10. 1976, maki Friðsemd
Dröfn Guðjónsdóttir nemi, f. 8.12.
1977, sonur þeirra er Davíð Freyr,
f. 13.3. 2002.
Björn lauk stúdentsprófi frá
Björn Jóhannsson
Fréttastjórinn Björn Jóhannsson gefur fyrirmæli um hvernig taka eigi á
fréttum. Freysteinn Jóhannsson hlustar á.
Í mörg ár sá Björn Jóhannsson um ritstjórn íslenska kaflans í Árbókinni,
sem Hafsteinn Guðmundsson í Þjóðsögu gaf út. Hér eru þeir ásamt Gísla
Ólafssyni, sem var ritstjóri íslensku Árbókarinnar.
Árbókin
Fréttastjórinn að störfum