Morgunblaðið - 03.05.2003, Síða 37

„Síðasta rík-
isstjórn sem
hrökklaðist
frá vegna
óstjórnar í
efnahagsmálum var
undir forystu Sjálfstæð-
isflokksins.“
VÍSBENDINGAR sýna að rík-
isstjórnin gæti misst þingmeiri-
hluta sinn í kosningunum. Þessi
staða hefur orðið sjálfstæðis-
mönnum tilefni mikils hræðslu-
áróðurs. Forsætisráðherra hefur
fullyrt að efnahagsmál muni fara
úr böndunum og verðbólga verði
áður en varir komin í tveggja stafa
tölu ef mynduð verður ríkisstjórn
án þátttöku Sjálfstæðisflokksins.
Morgunblaðið fylgdi í kjölfarið og
síðan hefur þessi steinn verið
klappaður. M.a. var fullyrt í leiðara
blaðsins 14. apríl að ef ríkisstjórnin
missi meirihlutann komi upp svip-
uð staða og 1971 þegar stjórn
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks
féll og við tók sk. „vinstri stjórn“
þriggja flokka. Þessi málatilbún-
aður er með hreinum ólíkindum.
Sjálfstæðisflokkurinn
og óstöðugleikinn
Það væri kannski réttlætanlegt
að vísa alla leið aftur til 1971 ef þá
hefði verið mynduð síðasta þriggja
flokka vinstri- eða miðjustjórnin á
Íslandi. Því fer víðs fjarri. Hér sat
t.d. við völd slík stjórn þriggja og
síðan fjögurra flokka á árunum
1988–1991. Hún tók við eftir að
stjórn undir forystu Sjálfstæð-
isflokksins hafði hrökklast frá þar
sem hún réð ekki við stjórn efna-
hagsmála. Nýrri stjórn tókst aftur
á móti, í ábyrgri samvinnu við aðila
vinnumarkaðarins, að leggja grunn
að lágri verðbólgu og þeim efna-
hagslega stöðugleika sem við búum
enn að. Þetta dæmi hentar hins
vegar ekki Sjálfstæðisflokknum og
leiðarahöfundi Morgunblaðsins.
Árið 1974 var mynduð samstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks sem ríkti yfir meiri verð-
bólgu og efnahagslegum óstöð-
ugleika en stjórnin á undan.
Ástæðan var ekki bara stefna
stjórnarflokkanna, heldur ýmsar
ytri aðstæður, skipulagsbrestir í
hagkerfinu og skipulag fjármagns-
markaðar og peningamála.
Leiðarahöfundur Morgunblaðs-
ins viðurkennir að vísu að að-
stæður séu nú aðrar en 1971, sem
þær og eru. Allt skipulag fjár-
málakerfisins er nú annað og fjár-
magnshreyfingar á milli Íslands og
umheimsins eru óheftar, en hvort
tveggja fylgdi í kjölfar samnings-
ins um Evrópska efnahagssvæðið.
Þetta stuðlar að aga í hagstjórn,
eins og núverandi ríkisstjórn
kynntist rækilega þegar hún
stefndi stöðugleikanum í hættu á
árinu 2000.
Verðbólgumarkmið
Seðlabankans
Í gildi er afar mikilvæg löggjöf
um sjálfstæðan Seðlabanka og
samkomulag um 2,5% verðbólgu-
markmið. Samfylkingin talaði fyrir
þessari breytingu, en núverandi
forsætisráðherra var ekkert allt of
hrifinn til að byrja með, eins og vel
kom fram í umræðum hans og Jó-
hönnu Sigurðardóttur á Alþingi í
desember 1999. En hann sneri sem
betur fer við blaðinu og að lokum
náðist víðtæk sátt um málið á vor-
þingi 2001. Í umræðum um málið á
Alþingi lagði forsætisráðherra
áherslu á að verðbólga væri þegar
öllu er á botninn hvolft af peninga-
legum toga og því eðlilegt að setja
stefnunni í peningamálum verð-
bólgumarkmið.
Hvernig í ósköpunum á verð-
bólga að geta farið úr böndunum,
hvað þá farið í 50% eins og for-
sætisráðherra hefur haldið fram,
án þess að verðbólgumarkmið og
lög um sjálfstæðan Seðlabanka séu
tekin úr sambandi?
Það er kannski ekki hægt að
taka forsætisráðherrann alvarlega
í þeim kosningaham sem hann hef-
ur verið í að undanförnu, en eðli-
legt er að gera þá kröfu til Morg-
unblaðsins að það svari þessari
spurningu. Þeim til hægðarauka
get ég lýst því yfir hér að það
stendur ekki til af hálfu Samfylk-
ingarinnar að standa að breytingu
af þessu tagi.
Samfylkingin mun hafa forystu
um að varðveita stöðugleika í efna-
hagsmálum í hvaða ríkisstjórn sem
hún kann að taka þátt að afloknum
kosningum. Flokkarnir sem stóðu
að Samfylkingunni hafa á undan-
förnum áratugum lagt sum mikil-
vægustu lóðin á vogarskálar stöð-
ugleikans, svo sem í stjórninni
1988–1991 sem skapaði forsendur
fyrir þjóðarsáttarsamningunum
1990, en einnig að hluta til í ríkis-
stjórninni 1991–1995 sem kom
EES-samningnum í höfn. Síðasta
ríkisstjórn sem hrökklaðist frá
vegna óstjórnar í efnahagsmálum
var hins vegar undir forystu Sjálf-
stæðisflokksins. Það er vert að
muna þegar söguleg upprifjun fer
fram.
Núverandi ríkisstjórn stefndi
stöðugleikanum í stórhættu í
kringum árið 2000 og nú er það
Sjálfstæðisflokkurinn sem í að-
draganda kosninga boðar stefnu
sem mun valda hallarekstri í rík-
isfjármálum ef henni verður hrint í
framkvæmd.
Stjórnmál óttans
Það skiptir einnig máli í þessu
samhengi að á alþjóðlegum vett-
vangi eru jafnaðarmenn yfirleitt
ábyrgari í efnahagsmálum en
hægri menn. Íhaldsmenn í Bret-
landi misstu völdin m.a. sakir þess
að áhlaupið á breska pundið í sept-
ember 1992 sýndi að þeir réðu ekki
við að stýra efnahagsmálum. Jafn-
aðarmannastjórnir í Bretlandi og
Svíþjóð hafa eflt og varðveitt stöð-
ugleika. Í stjórnartíð Clintons fyrr-
verandi Bandaríkjaforseta var
fjárlagahalla snúið í afgang, en nú
eru hægri menn í Bandaríkjunum
og víðar tilbúnir í mikinn halla-
rekstur ríkissjóðs til að koma í
framkvæmd umfangsmiklum
skattalækkunum sem bitna á inn-
viðum samfélagsins.
Það skyldi því aldrei vera að
hinn raunverulegi ótti forsætisráð-
herrans og leiðarahöfundar Morg-
unblaðsins sé ekki sá, að ríkis-
stjórn undir forystu Samfylkingar
muni ógna stöðugleikanum, heldur
miklu frekar sá að hún muni varð-
veita hann og leggja þannig end-
anlega í gröfina goðsögnina um
það að Sjálfstæðisflokkurinn sé
helsti verndari ábyrgrar hag-
stjórnar hér á landi? Glundroða-
kenning Sjálfstæðisflokksins var
jarðsett eftir borgarstjórnarkosn-
ingarnar 1994 og nú óttast þeir að
eins fari fyrir kenningunni um
óábyrga hagstjórn eftir þessar
kosningar. Og hvað eiga þeir þá
eftir, hvernig eiga þeir þá að
hræða kjósendur til fylgilags við
sig?
Munnmæla-
sögur um
stöðugleikann
Eftir Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur
Höfundur skipar 5. sæti á lista
Samfylkingarinnar í Reykjavíkur-
kjördæmi norður.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2003 37
na þess
menn
best fyr-
meta ár-
mæli-
hefur
áls.
a hafi rit-
a á ís-
ar bók
rk segir
betur
á þing.
Gunnar
bók um
þeim.
slega
R-listans,
kki
víkur um
í aðstoð
kirkj-
veru-
g neyð-
1995.
æðingur
a, að
átækt-
aðeins
ðal barna.
dregið
runum
ng hér á
ið 4,2%
að koma
i
mæli-
an við
upi. Þeg-
er út-
stu verð-
mu
útgjöld ríkis og sveitarfélaga til menntamála 141
þúsund kr. á mann árið 2000. Árið 1990 voru út-
gjöld á mann 51 þúsund krónur á sama verðlagi.
Hækkunin á þessum tíu árum er 176%! Því fer víðs-
fjarri, að dregið hafi úr útgjöldum til menntamála
síðan árið 2000.
Árið 1999 var 14,5% af heildarútgjöldum hins op-
inbera hér á landi varið til menntamála og var Ís-
land næsthæst á þennan mælikvarða ásamt Dan-
mörku, þegar 21 Evrópuríki voru borin saman.
Meðaltal ríkja Evrópusambandsins var 11,2%. Í
þessum tölum er ekki að finna framlag ríkissjóðs til
Lánasjóðs íslenskra námsmanna, en árið 1992 var
honum bjargað frá gjaldþroti og hefur síðan verið
stórefldur.
Miðað við heildarútgjöld Íslendinga til fræðslu-
mála, þá eru aðeins fjórar þjóðir í öllum heiminum,
sem verja meiru til menntamála af vergri lands-
framleiðslu en við, þær eru Kanadamenn, Danir,
Svíar og Bandaríkjamenn.
Ef litið er til útgjalda til rannsókna og þróunar á
Íslandi náðu þau að mati Rannsóknarráðs Íslands
3,01% af vergri landsframleiðslu árið 2001. Ísland
er samkvæmt því í þriðja sæti OECD-ríkjanna, auð-
ugustu ríkja heims, í þessu efni. Aðeins Svíar og
Finnar eru fyrir ofan okkur.
Í ljósi þessa má spyrja: Er það vanþekking eða
vísvitandi ósannindi, þegar Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir segir í Morgunblaðsgrein 1. maí: „Það segir
sína sögu um stöðu menntamála á Íslandi að þegar
kemur að opinberum framlögum erum við einungis í
14. sæti af 29 á lista OECD.“
x x x
Að ræða jafnfréttismál á þeirri forsendu, að höf-
uðmáli skipti, hve margar konur skipi stjórn-
unarstöður innan ríkiskerfisins eða stjórnarráðsins,
er til marks um gamaldags skammsýni. Er það ein-
ungis gert til að draga athygli frá róttækum breyt-
ingum í jafnréttismálum undanfarin ár með nýjum
lögum um fæðingarorlof karla og kvenna og stór-
sókn kvenna innan menntakerfisins. Hvort tveggja
á eftir að ráða meiru um þróun jafnréttismála en
þjark um hlutfallslega skiptingu fólks í stjórn-
unarstöðum.
Hitt er einnig til lítils að láta eins og það sé aðför
að launajafnrétti karla og kvenna að launakönnun
hafi ekki verið gerð meðal starfsmanna ríkisins. Þar
er vísað til bókana við gerð kjarsamninga árið 1997,
þegar svigrúm var skapað fyrir stjórnendur rík-
isstofnana til að gera samninga við starfsmenn sína.
Með nokkrum samningum fylgdi bókun um að áhrif
nýja launakerfisins yrðu könnuð með tilliti til launa-
munar kynjanna. Segir sína sögu um þörfina á slíkri
launakönnun hjá ríkinu, að í kjarasamningum árið
2001 eru bókanir um hana ekki endurteknar. Ef
framkvæmd kjarasamninganna frá árinu 1997 hefðu
knúið á um þessa launakönnun hefði málinu verið
fylgt eftir af þunga við gerð kjarasamninga árið
2001.
Ekkert bendir til þess, að launamunur karla og
kvenna sé meiri hjá ríkinu en annars staðar.
Vinstri/grænir tala um að konur séu með 59% af
launum karla og Samfylkingin segir, að launamunur
milli kynja sé 15%, konum í óhag. Í launakönnun
meðal einstaklinga á vinnumarkaði og í sveitar-
stjórnum, sem nefnd á vegum forsætisráðuneytisins
um efnahagsleg völd kvenna gerði í september
2002, kom hins vegar í ljós, að munurinn á launum
kynjanna er 7 til 11%. Launakönnun hjá Reykjavík-
urborg á síðasta ári sýndi 7% launamun þar.
x x x
Í greinaflokki um póstmódernisma, sem Kristján
Kristjánsson, prófessor við Háskólann á Akureyri,
ritaði í Lesbók Morgunblaðsins haustið 1997 og
kom út í bók hans, Mannkostum, haustið 2002, segir
hann tíðandarann ekki lengur runninn undan rifjum
vísindamanna og heimspekinga heldur nýs afls,
kjaftastéttanna, það er þáttastjórnenda, félags-
vísindamanna, listrýna, dálkahöfunda og menning-
arvita af ýmsu tagi, sem móti fjölmiðlaumræðuna.
Undanfarið hefur meira verið rætt um skoð-
anakannanir en nokkru sinni fyrr í sögu íslenskra
kosninga. Þær eru fóður í óteljandi fréttir og um-
ræðuþætti. Kannanirnar mæla þó aðeins hug fólks
en skipta engu um hag þess í bráð og lengd.
Við ferðumst í þessum tíðaranda og verðum að
gæta þess að glata ekki þeim vörðum, sem eru
hlaðnar úr staðreyndum – að elta ekki villuljós.
, menntun og jafnrétti
bjorn@centrum.is
Hvorki Seðlabankinn né fjár-
neytið hafa treyst sér til að
a langtímaáhrif breytt sam-
nahagslífsins – þar sem þunga-
erlendri eign vegur sífellt
nahagsstarfseminni – hefði á
kapinn í heild og þá sér-
tekjustreymi í opinbera sjóði.
ernig vildum við nota
ákvæða hagsveiflu?
æmt athugun Þjóðhagsstofn-
miðaðist við rekstur Reyð-
ði þjóðarframleiðsla aukist um
% vegna rekstrar álvers. Sam-
hugun Þorsteins Siglaugssonar
gs myndu áhrifin af álveri Al-
a ekki nema meiru en 2,3 millj-
óna, eða um 0,6% af þjóðar-
ið 2001. Þetta samsvarar
i tveggja stórra fyrirtækja í
rði. Þá má ekki gleyma að hin
hrif hyrfu algerlega og yrðu
ikvæð færi stofnkostnaður
mdanna fram úr áætlun.
það að líta að stóriðjustefnan
með að bitna á öðrum atvinnu-
dregur úr mætti hans til frek-
ggingar og atvinnusköpunar. Á
undanförnum árum höfum við þó notið
góðs af hagsveiflu í heiminum og vona
ég að okkur takist að hlú að innlendri
uppbygginu þrátt fyrir þær skorður sem
ríkisstjórnin hefur reist. Í því samhengi
er eðlilegt að stjórnmálaflokkarnir kynni
hvernig þeir myndu nýta það svigrúm
sem þannig skapaðist.
VG vill meiri velferð
Í Vinstrihreyfingunni – grænu fram-
boði höfum við sett fram tillögur um úr-
bætur fyrir barnafólk, við viljum t.d.
gjaldfrían leikskóla, við viljum bæta kjör
öryrkja, aldraðra, við viljum framfarir í
skólamálum, við viljum stuðla að vísinda-
rannsóknum, styðja nýsköpun í atvinnu-
lífinu og þannig mætti áfram telja. Allt
þetta kostar peninga. Þess vegna viljum
við ekki rýra tekjur ríkissjóðs. Við vilj-
um hins vegar breytta forgangsröðun á
ráðstöfun almannafjár, við viljum ekki
milljarð í sendiráð eða þrjú hundruð
milljónir í hergagnaflutninga fyrir Nató.
Ofar öllu öðru viljum við nýta allan þann
efnahagsbata sem okkur áskotnast til
styrkingar velferðarkerfinu. Þess vegna
segjum við: Flytjum byrðarnar til innan
skattkerfisins en rýrum ekki tekjur rík-
issjóðs eins og lýðskrumsflokkarnir
bjóða hver í kapp við annan.
Sjálfstæðisflokkurinn sker niður
Landspítala og lyfjaútgjöld
Niðurskurður Sjálfstæðisflokksins
þýðir ígildi alls rekstrarkostnaðar Land-
spítalans og alls lyfjakostnaðar ríkisins.
Hvað þýðir þetta? Eiga hinir sjúku að
borga öll lyfin? Eiga sjúklingarnir að
greiða aðgangseyri að sjúkrarúmum?
Davíð og Geir verða að svara þessu. Og
nú er Halldór byrjaður að spyrja líka
um þetta. Hann er búinn að átta sig á
frumhlaupi sínu og minnugur þess að
hann hangir nú á húsveggjum um allan
bæ sem ímynd trausts og stöðugleika
flöktir hann inn á nýja braut og segir á
baksíðu Morgunblaðsins að Sjálfstæð-
isflokkurinn sé óábyrgur og að hann sé
búinn að láta sínar tillögur í skoðun hjá
Seðlabanka. Ekki voru menn svona auð-
mjúkir í febrúar og mars.
Samfylking gáir til veðurs
Samfylkingin er óþægilega næm á
veðrabrigðin og hagar seglum eftir vindi.
Ekki höfðu ríkisstjórnarflokkarnir fyrr
lýst yfir vilja til skattalækkana en Sam-
fylkingin hafði svipuð gylliboð uppi.
Einn daginn er Samfylkingin félags-
hyggjuflokkur, þann næsta er hún
skattalækkunarflokkur. Hún kemur jafn-
an færandi hendi, annaðhvort með
skattalækkunum eða með auknum út-
gjöldum, boðið er upp á allt í senn, á öll-
um sviðum er lofað glampandi sól. Svona
er veruleikinn bara í auglýsingum, svona
er sýndarveruleikinn, hannaður af aug-
lýsingastofum. En hann dugir lands-
mönnum bara fram í miðjan maí – þang-
að til búið er að kjósa.
VG vísi veginn
Vinstrihreyfingin – grænt framboð er
eini stjórnmálaflokkurinn sem kemur
fram af festu og ábyrgð. Hann er sá
flokkur sem menn mega vita að lofar
ekki upp í ermina en hann stendur hins
vegar við fyrirheit sín. Allir vita að þeg-
ar VG vill velferðarstjórn eru það ekki
bara orðin tóm.
sókn og
tæðisflokkur
framboð er eini stjórn-
r fram af festu og
sem menn mega vita
en hann stendur hins
Höfundur er þingmaður VG.