Morgunblaðið - 03.05.2003, Page 43

Morgunblaðið - 03.05.2003, Page 43
Sjá töflu 1 Þrátt fyrir að þessi fyrirtæki tapi öllum bókfærðum aflaheimild- um sínum verða þau samt með eig- ið fé upp á fjóra og fimm milljarða króna. Langtímaskuldir þeirra að frádreginni verðbréfaeign er þeim heldur enginn fjötur um fót, um óverulega fjárhæð er að ræða hjá Granda en um 3 milljarðar hjá Samherja. Grandi hf. í Reykjavík er afar vel rekið fyrirtæki, sem tveir prófessorar við Háskólann, þeir Árni Vilhjálmsson og Ágúst Einarsson, hafa átt mikinn þátt í að byggja upp sem stjórnarmenn og hluthafar, þótt Ágúst hafi reyndar selt hlut sinn fyrir nokkr- um mánuðum. Árið 1995 vakti það mikla athygli þegar Árni Vil- hjálmsson, stjórnarformaður, lýsti sig fylgjandi hóflegri gjaldtöku af kvóta. Grandi keypti inn mjög lít- inn varanlegan kvóta þangað til í fyrra. Samherji hf. er nánast jafngam- alt fyrirtæki og kvótakerfið en samt hefur það þó ekki truflað ótrúlegan vöxt og uppgang Sam- herja. Ekki er hægt að setja stærsta kvótahafann í þennan flokk, en það er Brim, sem er hluti af Eimskipa- félagi Íslands. Eimskip á 11,4% heildarkvótans, er með hann bók- færðan á hvorki meira né minna en 13,4 milljarða króna, en eigið fé er 26 milljarðar. Missir kvótans myndi því setja efnahag Eimskipa- félagsins í algjört uppnám, þótt ekki yrði nein hætta á gjaldþroti. Félagið er eitt fjölmennasta al- menningshlutafélag landsins með 18.000 hluthafa auk þess sem líf- eyrissjóðir eiga í því stóra hluti. Þeir sem riða til falls Það er athyglisvert að skoða þann flokk fyrirtækja í Kauphöll- inni sem færu verst út úr fyrning- arleiðinni. Þetta eru fyrirtæki á Húsavík, Þórshöfn, Vestfjörðum, í Vestmannaeyjum, á Vopnafirði og Grundarfirði. Rekstur þessara fyrirtækja gekk í heildina vel á síðasta ári og eru öll í sókn við núverandi aðstæður. En þau eru með miklar eign- færðar veiðiheimildir og yrðu flest ólánshæf í bankakerfinu. Með því að bera fyrirtækin í þessari töflu saman við hina sterku sést strax að þau ættu enga möguleika á að keppa við þá um aflaheimildir á nýju lágu verði né leigja eða kaupa af ríkinu. Helsta spurningin væri hversu mikla ölmusu þau þyrftu til að forðast rekstrarstöðvun og jafn- vel gjaldþrot. Sjá töflu 2 Það er auðvitað mest sláandi að samanlagt yrði eigið fé þessara fyrirtækja neikvætt ef veiðiheim- ildir þeirra yrðu verðlausar. Því má einnig bæta við að samanlagðar langtímaskuldir þessara fyrirtækja eru u.þ.b. 12 milljarðar króna, sem mjög erfitt yrði að greiða af. Verðbólga og minni kaupmáttur launa Það er með ólíkindum að þeir sem vilja kollvarpa núverandi fisk- veiðistjórnunarkerfi geri sér ekki grein fyrir afleiðingum tillagna sinna sem ættu að sjást alveg skýrt af þessum dæmum. Þeir ríku verða ríkari en hinir veikari ná engan veginn að verja sig. Hugmyndir hafa verið uppi, a.m.k. meðal Sam- fylkingarinnar, um að hægt sé að leysa vandann með því að fella gengi krónunnar um leið og kerf- inu er breytt. Íslenskur almenn- ingur nýtur nú góðs af sterkri krónu í formi stöðugs vöruverðs og ódýrra ferðalaga til útlanda. Út- flutningsgreinar, sérstaklega sjáv- arútvegurinn, bera hallann af sterku krónunni. Ef það þarf að fella gengið í stíl gömlu kreppuúr- ræðanna þá er það alveg ljóst að ís- lenskur almenningur mun borga brúsann af duttlungum stjórnmála- mannanna í formi verðbólgu og lægri kaupmáttar. Höfundur er formaður Varðar – Fulltrúaráðs Sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík og stjórnarformaður nokkurra fyrirtækja á fjár- málamarkaði. skollaeyrum við kalli tímans. – Há- skóli Íslands mótaði skýra stefnu á síðasta ári um uppbyggingu sína til ársins 2005 sem var rækilega kynnt stjórnvöldum og almenningi (sjá heimasíðu Háskólans http:// www.hi.is). Til að hrinda stefnumál- um sínum í framkvæmd þarfnast Há- skóli Íslands stuðnings íslenskra stjórnvalda. Ein augljós afleiðing hinnar auknu eftirspurnar eftir háskólanámi er vaxandi kostnaður við rekstur Há- skóla Íslands og annarra skóla á há- skólastigi. Meðal annars hefur fjölg- un nemenda í Háskóla Íslands þegar skapað húsnæðisvanda sem afar brýnt er að leysa svo áfram sé unnt að bjóða nemendum skólans upp á aðstöðu sem er í samræmi við það sem almennt gerist í sambærilegum háskólum erlendis. Spurningar Miklu skiptir að við Íslendingar vinnum saman að því að byggja upp öflugt háskólakerfi sem þjónar þörf- um okkar á sem hagkvæmastan og árangursríkastan hátt. Til að svo megi verða þurfum við að svara ýms- um spurningum um málefni háskól- anna. Svörin við þeim munu gefa okk- ur forsendur til að taka skynsamlegar ákvarðanir um upp- byggingu íslenska háskólakerfisins. Meðal mikilvægra spurninga eru eft- irfarandi: (1) Er aukin sókn í háskóla- nám eðlileg og æskileg þróun eða veldur hún kostnaði sem skilar ekki þeim ávinningi sem vonast er eftir? (2) Á ríkið að bera meginkostnaðinn við rekstur háskóla, bæði þeirra sem eru sjálfseignarstofnanir og hinna sem eru í eigu ríkisins? (3) Eiga ein- staklingar og fyrirtæki, sem hags- muna hafa að gæta, að leggja aukið fé beint til skólanna? (4) Að hve miklu leyti eru það háskólarnir sjálfir, vinnumarkaðurinn eða stjórnvöld sem ákveða (eða eiga að ákveða) hvar áherslur eru lagðar í kennslu og rannsóknum? (5) Á hvaða sviðum há- skólastarfsemi getum við Íslendingar vænst þess að ná árangri sem skiptir máli ekki aðeins fyrir okkur sjálf heldur heimsbyggðina? (6) Hvernig má best tryggja að háskólarnir veiti góða kennslu og stundi árangursrík- ar rannsóknir? HVER verða brýnustu verkefni nýrrar ríkisstjórnar Íslands vorið 2003? Vafalaust að undirbúa fjárlög fyrir árið 2004. Hvaða mál verða þar efst á baugi og mikilvægust? Ég spái að það verði ekki síst nauðsyn þess að auka fjárframlög til háskóla. Nú í að- draganda kosninga hafa þessi mál ekki verið dregin fram í dagsljósið sem skyldi. Í þessari grein vil ég vekja athygli á nokkrum mikilvægum staðreyndum sem nauðsynlegt er að hafa í huga þegar um mál þessi er fjallað. Ör fjölgun nemenda í HÍ Fleiri sækja í háskólanám en gert hefur verið ráð fyrir í fjárlögum ís- lenska ríkisins að undanförnu. (Nú eru skráðir nemendur í Háskóla Ís- lands um 8.000, en það samsvarar um 5.000 nemendum í fullu námi, það er virkum nemendum.) Háskóli Íslands hefur ítrekað bent á þetta í viðræðum við stjórnvöld og fyrir skömmu und- irrituðu menntamálaráðherra og rektor viðauka við kennslusamning Háskóla Íslands og ríkisins þar sem fyrirsjáanleg fjölgun á þessu ári er að mestu viðurkennd. Hins vegar var fjöldi virkra nemenda í Háskóla Ís- lands á síðasta ári 4.667, en skólinn hefur aðeins fengið greitt fyrir 4.400 virka nemendur. Afleiðing þessa er að Háskóli Íslands var í fyrsta sinn um árabil rekinn með halla á árinu 2002 og var hann yfir 200 milljónir króna. Verði árlegur vöxtur næstu tíu ár sá sami og hann hefur verið að með- altali síðastliðin fimm ár yrðu skráðir nemendur í Háskóla Íslands 19.200 á árinu 2013 og þá yrðu nemendur á háskólastigi á Íslandi 33.700. Í meðfylgjandi töflu er sýnd þróun fjölda virkra nemenda á síðustu árum og spá um þróun þeirra á næstu árum miðað við þrjú síðustu ár. Hvers vegna sækir fólk meira til háskólanna? Sókn í háskólanám er ekki aðeins að aukast á Íslandi, heldur hvarvetna í heiminum. Ég fjallaði um þetta í síð- ustu brautskráningarræðu í febrúar sl. og nefndi þá meðal annars nokkrar ástæður þess að fólk leitar sífellt meira í háskóla: (1) Með háskólanámi tryggir fólk betur stöðu sína og möguleika í þjóðfélaginu. (2) Fyrir- tæki og stofnanir gera sífellt meiri kröfur um háskólamenntun á æ fleiri sviðum í framleiðslu og viðskiptum, þjónustu og stjórnsýslu. (3) Fjöldi fólks streymir líka til háskólanna vegna þess að það veit eða telur sig vita að ekkert sé líklegra til að veita því meiri lífsfyllingu en einmitt góð menntun sem eykur víðsýni, skilning á heiminum og kunnáttu til ýmissa verka. (4) Stjórnvöld víða um heim hafa hvatt til aukins háskólanáms til að skapa skilyrði fyrir meiri hagsæld og öflugri uppbyggingu ríkja sinna. Umræðan í Evrópu Í sambandi við vaxandi áhuga stjórnvalda á að efla háskóla má geta þess að Evrópusambandið gaf nýlega út skýrslu um „Hlutverk háskóla í þekkingarsamfélagi Evrópu“. Næsta haust mun Evrópusambandið síðan taka stefnumótandi ákvarðanir í þessum mikilvæga málaflokki. Tilefni skýrslunnar er sú sannfæring fram- kvæmdastjórnar Evrópusambands- ins að grundvallarforsenda þekking- arsamfélags og hagkerfis Evrópu sé að háskólarnir stóreflist og vinni saman að sköpun og miðlun fræði- legrar og tæknilegrar þekkingar. Hér er tekið mið af þeim árangri sem náðst hefur í Bandaríkjunum fyrir til- styrk öflugra háskóla sem talið er að hafi gefið þeim forskot í efnahagslegu og tæknilegu tilliti umfram önnur ríki veraldar. Vísindagarðar og þekkingarsamfélag Háskólamenntaðir starfsmenn á vinnumarkaði á Íslandi voru 25.800 á árinu 2001, sem var 16% af vinnuafl- inu, og er hlutfallið mun lægra en í löndum Evrópusambandsins. Miðað við áætlaða fjölgun nemenda í skólum á háskólastigi á næstu árum má ætla að á árinu 2013 verði háskólamennt- aðir starfsmenn á vinnumarkaði 41.300 eða 23% af vinnuaflinu. Mun hlutfall þeirra þá verða svipað og það er nú að meðaltali í Evrópu. Verði þessum aukna fjölda háskólamennt- aðra Íslendinga skapaður verðugur starfsvettvangur verða miklir mögu- leikar á að styrkja verulega uppbygg- ingu þekkingarsamfélags á Íslandi. Það er ekki sjálfgefið að þessi stóri hópur vel menntaðra Íslendinga setj- ist að á Íslandi. Háskóli Íslands vill leggja sitt af mörkum til að svo verði og hefur í því skyni undirbúið upp- byggingu Vísindagarða í Vatnsmýr- inni, þar sem fyrirtæki og stofnanir sem byggja starfsemi sína á þekk- ingu og tækni munu fá aðstöðu á besta stað í Reykjavík í nágrenni við Háskóla Íslands. Reynsla annarra þjóða sýnir að vísindagarðar gegna viðamiklu hlutverki við uppbyggingu þekkingarsamfélags og eru aflstöðv- ar nýsköpunar og þróunar. Hér þurfa fyrirtæki og stjórnvöld að leggjast á eitt til að skapa með Háskóla Íslands öflugustu miðstöð þekkingariðnaðar og þekkingarsköpunar í landinu. Enn hefur Háskólinn ekki fengið leyfi stjórnvalda til þess að stofna hlutafélag um uppbyggingu og rekst- ur vísindagarðanna og virðist vera takmarkaður áhugi á að styðja Há- skólann í þeirri viðleitni að skapa menntuðum Íslendingum tækifæri til að vinna við einstakar starfsaðstæður í framtíðinni. Að svara kalli tímans Aukin sókn í háskólanám hefur ýmsar afleiðingar sem stjórnvöld hljóta óhjákvæmilega að bregðast við með því að móta strax stefnu til nokk- urra ára um uppbyggingu íslenskra háskóla. Að öðrum kosti skella þau Eftir Pál Skúlason „Fleiri sækja í há- skólanám en gert hef- ur verið ráð fyrir í fjárlögum íslenska ríkisins að undanförnu.“ Höfundur er rektor Háskóla Íslands. AUKIN SÓKN Í HÁSKÓLANÁM OG VÖXTUR HÁSKÓLA ÍSLANDS SKOÐUN MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2003 43 Virkir nemendur 1998–2002 og spá um fjölgun þeirra 2003– 2005 Ár 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Virkir nemendur 3885 3921 4175 4330 4667 5161 5522 6000 Hátíðarfatnaður íslenskra karlmanna Hátíðarfatnaður íslenskra karlmanna hefur notið mikilla vinsælda frá því farið var að framleiða hann. Færst hefur í vöxt að íslenskir karlmenn óski að klæðast búningnum á tyllidögum, svo sem við útskriftir, giftingar, á 17. júní, við opinberar athafnir hérlendis og erlendis og við öll önnur hátíðleg tækifæri. Herradeild Laugavegi, sími 511 1718. Herradeild Kringlunni, sími 568 9017. P ó st se n d u m Hátíðarföt með vesti 100% ull skyrta, klútur og næla kr. 36.900 Allar stærðir til 46— 64 98—114 25— 28

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.