Morgunblaðið - 06.06.2003, Blaðsíða 12

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
12 FÖSTUDAGUR 6. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SENDINEFND Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins telur aðlögun efnahagslífsins
hafa heppnast vel hér á landi en bend-
ir um leið á ýmis atriði sem sérstak-
lega þurfi að gæta að á komandi ár-
um. Meðal þessara atriða eru miklar
erlendar skuldir þjóðarbúsins, hætta
á þenslu vegna stóriðjuframkvæmda
og áframhaldandi markaðsvæðing og
styrking stofnana og regluverks, sér-
staklega í ríkisfjármálum. Þá segir
sendinefndin að slaki ætti að hverfa
snemma á næsta ári og að þegar litið
sé fram á veg muni Seðlabankinn
þurfa að hækka vexti vegna væntan-
legrar uppsveiflu í hagkerfinu.
Huga þarf að skuldastöðu
þjóðarbúsins
Sendinefndin var stödd hér á landi
í tvær vikur, en slíkar heimsóknir eru
árlegur viðburður í nánast öllum 184
aðildarríkjum Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins. Í áliti sínu segir sendinefnd-
in að framvinda efnahagsmála und-
anfarið ár staðfesti að ójafnvægi sem
myndast hafi í uppsveiflunni í þjóð-
arbúskapnum í lok síðasta áratugar
sé að baki. Nýtt hagvaxtarskeið virð-
ist vera framundan eftir minniháttar
samdrátt. Stjórnvöld eigi hrós skilið
fyrir vel heppnaða aðlögun efnhags-
lífsins, sem sé ekki síst að þakka
framsýnni hagstjórn yfir nokkurra
ára skeið sem hafi miðað að stöðug-
leika og ýtt undir hagvöxt.
Sveigjanleiki í efnahagslífinu sé að
þakka kerfisbreytingum frá því
snemma á síðasta áratug. Meðal já-
kvæðra breytinga er nefnt aukið
frelsi á fjármagnsmarkaði og í fjár-
magnshreyfingum, bætt staða ríkis-
fjármála, einkavæðing og aukið sjálf-
stæði Seðlabankans ásamt því að
tekið hafi verið upp verðbólgumark-
mið. Auk þess er frumkvæði og fyr-
irbyggjandi eftirlit hins nýlega stofn-
aða Fjármálaeftirlits talið hafa átt
mikilvægan þátt í að vinna bug á veik-
leikum á fjármálamarkaði á árunum
2000 og 2001.
Í álitinu segir að stjórnvöld þurfi
sérstaklega að huga að skuldastöðu
þjóðarbúsins við útlönd. Ofþensla síð-
ustu ára hafi leitt til mikillar erlendr-
ar skuldasöfnunar og hreinar skuldir
hafi um síðustu áramót numið 80% af
vergri landsframleiðslu, einkum
vegna skuldsetningar einkageirans.
Þetta sé hæsta hlutfall meðal þróaðra
ríkja. Sendinefndin telur að stefna
beri að því að auka þjóðhagslegan
sparnað og minnka skuldir jafnt og
þétt.
Aðhald verði aukið
í ríkisfjármálum
Í álitinu er einnig varað við því að
væntanlegar stóriðjuframkvæmdir
muni auka þrýsting á takmarkaðar
auðlindir, um leið og þær auki hag-
vöxt og stöðugleika vegna aukinnar
fjölbreytni í útflutningsatvinnuveg-
um. Sendinefndin telur nauðsynlegt
fyrir stjórnvöld að koma í veg fyrir of-
hitnun og of mikla hækkun raun-
gengis krónunnar. Til að ná þessu
fram þurfi að hemja eftirspurn, eink-
um með aðhaldi í ríkisfjármálum, en
þannig sé hægt að draga úr annars
nauðsynlegri hækkun vaxta og létta
þrýstingi af gengi krónunnar. Bent er
á að þrátt fyrir að staða ríkisfjármála
sé í meginatriðum góð og skuldir hins
opinbera litlar hafi halli á hinu op-
inbera aukist greinilega á síðustu ár-
um, bæði vegna óhagstæðra efna-
hagsskilyrða og útgjaldaauka
umfram áform og eru launagreiðslur í
heilbrigðis- og menntamálum sér-
staklega nefndar til sögunnar.
Sendinefndin hvetur til þess að
stjórnvöld setji sér metnaðarfull
markmið í ríkisfjármálum til nokk-
urra ára og fagnar varfærnislegum
áformum um skattalækkanir í stefnu-
yfirlýsingu nýrrar ríkisstjórnar.
Lögð er áhersla á að ríkisútgjöld
verði lækkuð áður en skattar verði
lækkaðir.
Til að efla aðhald í ríkisfjármálum
og auka gagnsæi, eru stjórnvöld
hvött til að miða fjárlagagerð við
nokkur ár í senn. Ýmis þróuð hag-
kerfi, þar með talið á Norðurlöndum,
hafi beitt slíkum aðferðum með góð-
um árangri.
Með hliðsjón af vexti útgjalda rík-
isins umfram áform á síðustu árum
og þörf á áframhaldandi aðhaldi telur
sendinefndin gagnlegt að auka hlut
einkaaðila við að veita almannaþjón-
ustu og efla tengsl milli þjónustu-
gjalda, sem mætti tekjutengja, og
raunverulegs kostnaðar við þjón-
ustuna þar sem kostnaði hætti til að
fara úr böndum. Heilbrigðis- og
menntageirinn eru sérstaklega
nefndir í þessu sambandi, auk þess
sem lægri styrkir til landbúnaðar
myndu draga úr þrýstingi á fjárlög.
Í álitinu segir einnig að áframhald-
andi markaðsvæðing og styrking
stofnana og regluverks, sérstaklega í
ríkisfjármálum, sé forsenda fyrir því
að hægt verði að grípa ný hagvaxt-
artækifæri og auka enn aðlögunar-
hæfni og sveigjanleika íslenska hag-
kerfisins.
Slakinn ætti að
hverfa á næsta ári
Sendinefndin telur að slaki í nýt-
ingu framleiðsluþátta ætti að hverfa
snemma á næsta ári og að hagvöxtur
muni fara vaxandi, en áætlað sé að
hann verði 21⁄4% á þessu ári. Þó séu til
skamms tíma áhættuþættir sem haft
geti neikvæð áhrif á hagvöxt, svo sem
að hagvöxtur erlendis, einkum í Evr-
ópu, verði hægari en spáð sé.
Fram kemur að verði aðhalds gætt
í ríkisfjármálum ætti lítils háttar
styrking raungengis, sem að hluta
virðist þegar komin fram, að duga til
mótvægis við væntanlega eftirspurn-
araukningu. Um leið gætu vergar er-
lendar skuldir lækkað niður fyrir
100% af vergri landsframleiðslu árið
2008, en þær hafi um síðustu áramót
verið 130% landsframleiðslunnar. Að-
aláhættan verði áfram fólgin í ofhitn-
un og versnandi samkeppnishæfni við
útlönd, einkum ef eignaverð hækki
óhóflega eða óraunhæfar væntingar
myndist um auknar tekjur.
Varað við útlánaaukningu
Íbúðalánasjóðs
Sendinefnd Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins telur að Seðlabankinn hafi
beitt vöxtum sínum lipurlega við að
ná verðbólgunni undir verðbólgu-
markmiðið og lýst er stuðningi við þá
tiltölulega hlutlausu peningamála-
stefnu sem nú sé rekin. Hún samrým-
ist þensluáhrifum vaxandi innlendrar
eftirspurnar og aðhaldsáhrifum
styrkingar krónunnar. Landsfram-
leiðsla sé líklega undir getu, saman-
ber tímabundinn vöxt atvinnuleysis,
en aukning í smásölu, veltu kredit-
kortafyrirtækja og fleiri þátta bendi
til þess að neysla muni vaxa í ár.
Í álitinu segir að þegar litið sé fram
á veg þurfi Seðlabankinn að hækka
vexti vegna væntanlegrar uppsveiflu
í hagkerfinu og vaxtastefnan þurfi að
vera aðhaldssöm næstu misseri. Þó
hvíli það aðallega á ríkisfjármálum og
annarri stefnu stjórnvalda að við-
halda jafnvægi í þjóðarbúskapnum
meðan á stóriðjuframkvæmdum
stendur. Í þessu sambandi varar
sendinefndin við hugmyndum um út-
lánaaukningu Íbúðalánasjóðs sem
gæti grafið undan lausafjárstýringu
Seðlabankans, valdið hærri raunvöxt-
um og raungengi og hækkað íbúða-
verð ef henni verði ekki haldið innan
strangra marka.
Í álitinu er bent á að Íbúðalána-
sjóður sé undanþeginn varúðar-
reglum sem gildi á öðrum sviðum
fjármálastarfsemi, svo sem um eig-
infjárhlutfall, útlánaafskriftir og
fleira. Sendinefndin leggur til að
starfsemi Íbúðalánasjóðs sæti við-
miðum sem byggist á almennum var-
úðarreglum um starfsemi fjármála-
stofnana. Lagt er til að stjórnvöld
íhugi að færa meginhluta íbúðalána í
áföngum yfir í bankakerfið þannig að
á endanum sinni Íbúðalánasjóður ein-
ungis félagslegum íbúðalánum.
Bent er á að bankar hafi á síðustu
árum bætt eiginfjárstöðu sína, en að
sparisjóðirnir eigi við rammari reip
að draga en viðskiptabankarnir, enda
hlutfall vanskila og afskrifta af heild-
arúlánum hærra hjá þeim. Í álitinu
segir að rétt sé að fylgjast gaumgæfi-
lega með starfsemi þeirra sparisjóða
sem slakast standa til að tryggja að
þeir bæti bæði stjórnun og fjárhags-
lega stöðu sína, þrátt fyrir að rekstur
þeirra hafi hverfandi kerfislæga þýð-
ingu.
Hvatt til afnáms styrkja
og kvóta í landbúnaði
Þá hvetur sendinefnd Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins til að stjórnvöld
setji sér metnaðarfull markmið um
aukið viðskiptafrelsi. Ísland viðhafi
mestu hindranir sem þekkist meðal
þróaðra ríkja í viðskiptum með land-
búnaðarafurðir og þetta sé á kostnað
neytenda. Skref hafi verið stigin í
frjálsræðisátt varðandi viðskipti með
landbúnaðarvörur, teknar hafi verið
upp beingreiðslur til bænda í stað
framleiðslustyrkja og teknar hafi ver-
ið upp niðurgreiðslur í stað árstíða-
bundinna tolla á innfluttar landbún-
aðarafurðir, sem leitt hafi til lægra
útsöluverðs. Sendinefndin hvetur til
þess að bæði framleiðslustyrkir og
innflutningskvótar verði lagðir af og
þess í stað verði bændur tímabundið
styrktir með beingreiðslum.
Álit sendinefndar
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
Varað við
skuldastöðu
þjóðarbúsins
Morgunblaðið/Kristinn
Sendinefnd Alþjóðagjaldeyrissjóðsins varar í nýju áliti sínu við hugmyndum um útlánaaukningu Íbúðalánasjóðs
og leggur til að stjórnvöld hugi að því að flytja meginhluta íbúðalána í áföngum yfir í bankakerfið.
Kerfisbreytingar og aðlögun efna-
hagslífsins hafa gengið vel en ýmislegt
má enn færa til betri vegar
SEÐLABANKI Evrópu lækkaði í
gær vexti sína um 0,5%, niður í
2,0%. Seðlabanki Svíþjóðar lækk-
aði vexti sína einnig um 0,5%, nið-
ur í 3,0%, en Englandsbanki hélt
vöxtum sínum óbreyttum í 3,75%.
Willem F. Duisenberg, banka-
stjóri Seðlabanka Evrópu, segir
ákvörðunina tekna vegna þess að
útlit fyrir stöðugt verðlag hafi
batnað mikið frá því vextir voru
síðast lækkaðir í mars á þessu ári.
Hann segir að hagvöxtur á evru-
svæðinu verði líklega mjög lítill á
fyrri hluta þessa árs og nú sé gert
ráð fyrir minni hagvexti á þessu
ári og því næsta en væntingar hafi
verið um áður.
Vaxtalækkunin í Evrópu kom
ekki á óvart, því margir sérfræð-
ingar á fjármálamarkaði höfðu
spáð því að vextir yrðu lækkaðir á
vaxtaákvörðunarfundi bankans í
gær. Financial Times segir að sér-
fræðingar á fjármálamarkaði hafi
fagnað vaxtalækkuninni, en hefur
eftir hagfræðingi hjá HSBC-bank-
anum að hann hefði viljað sjá
meiri lækkun og fyrr. Bankinn
spái því að vextir verði lækkaðir
áfram og að þeir verði komnir nið-
ur í 1,25% snemma á næsta ári.
Vaxtamunurinn hefur litlu
breytt um hækkun gengis
Birgir Ísleifur Gunnarsson, for-
maður bankastjórnar Seðlabanka
Íslands, segist í fljótu bragði ekki
sjá að vaxtalækkunin á evrusvæð-
inu muni hafa áhrif á vaxtaákvarð-
anir hér á landi. „Það sem þeir eru
að glíma við í Evrópu er alveg
þveröfugt við það sem við sjáum
fram á að við þurfum að glíma
við,“ segir Birgir Ísleifur og bend-
ir á að stöðnun ríki í efnahagslíf-
inu þar og að jafnvel sé talað um
hættu á verðhjöðnun í Þýskalandi.
Þar sé því verið að reyna að koma
hjólum efnahagslífsins í gang. Hér
sé meiri hætta á að hjólin snúist of
hratt en of hægt.
Spurður um áhrifin af vaxtamun
milli Íslands og evrusvæðisins
segir Birgir Ísleifur að það eigi
eftir að koma í ljós hvernig þetta
muni skila sér inn í vaxtamuninn.
Hann segir einnig að vaxtamun-
urinn milli Íslands og annarra
landa hafi ekki gegnt stóru hlut-
verki í hækkun gengis krónunnar
nú. Þar hafi aðallega verið um það
að ræða að spákaupmenn hafi
horft til væntanlegs aukins inn-
streymis gjaldeyris vegna stór-
iðjuframkvæmdanna og hafi verið
að veðja á gengishækkun af þeim
sökum.
Vextir á evrusvæðinu
lækkaðir um 0,5%
Seðlabankastjóri telur vaxtalækk-
unina ekki hafa áhrif á vexti hér
BIRGIR Ísleifur Gunnarsson, formaður
bankastjórnar Seðlabankans, segist í
flestu vera sammála niðurstöðum sendi-
nefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. „Við
erum mjög ánægð með skýrsluna að
þessu sinni. Hún staðfestir það sem við
höfum verið að segja um þróunina að
undanförnu og styður okkar stefnu eins
og hún hefur verið og eins og hún er í
peningamálum,“ segir Birgir
Ísleifur Gunnarsson.
Álitið styður peninga-
stefnu Seðlabankans