Morgunblaðið - 06.06.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. JÚNÍ 2003 29
ngarinnar – græns framboðs, um stöðu
samstarfsins. „Ég hef lengi haft þá til-
gu að þeir [Bandaríkjamenn] teldu
að vera hér með umtalsverðan fastan
að, vildu auðvitað halda hér aðstöðu og
and héldist á þeirra áhrifasvæði, ef svo
orði komast. En það á ekkert að koma
um á óvart að þeir vilji draga hér úr um-
sínum og draga úr kostnaði við rekstur
rinnar. Mér finnst sjálfgefið að Íslend-
horfist í augu við það og gangi til þessara
na með því hugarfari að þetta snúist um
ernig þessar breytingar verða en ekki að
að koma í veg fyrir þær. Breytingarnar
álfu sér jákvæðar.“
ðandi atvinnumál á Suðurnesjum í
um við varnarliðið sagði Steingrímur að
ætti að biðja um erlendan her í landinu
gu til þess að halda uppi atvinnu á ein-
m svæðum. „Að sjálfsögðu á ekki að
byggðarlögin eftir án alls stuðnings. En
eðlilegt að það sé uppi á borðum í þess-
ræðum hvernig þetta gerist með tilliti til
uhagsmuna einstakra byggðarlaga. Þá
ð muna að fara eftir umhverfismálunum
ru.“ Þá sagði Steingrímur að inn í við-
nar ætti að koma hvernig Íslendingar
nýtt sér þá aðstöðu sem herinn hefði
upp á Suðurnesjum þegar herinn drægi
seglin. „Þá opnast væntanlega aðgang-
ur að margvíslegri aðstöðu sem gæti komið til
greina að reyna að nýta.“
Viðræður gætu leitt til breytinga
Guðmundur Árni Stefánsson, þingmaður
Samfylkingarinnar og nefndarmaður utanrík-
ismálanefndar, sagði að málefni varnarsam-
starfsins væri klárlega á viðkvæmu stigi. Hann
sagði margt hanga á spýtunni. Stjórnarand-
staðan hafi gagnrýnt að bókun um framkvæmd
varnarsamsamstarfsins hafi löngu runnið út.
„Það er mikilvægt að festa málið strax,“
sagði Guðmundur Árni. „Viðræðurnar gætu
leitt til breytinga en menn renna dálítið blint í
sjóinn. Afstaða Bandaríkjamanna um að gera
hér breytingar hefur legið fyrir árum saman.
Samfylkingin styður ríkisstjórnina í því að
litlar breytingar verði gerðar á varnarviðbún-
aði Keflavíkurvallar. Afstaða Samfylkingar-
innar til þessa máls er klár og skýr, við viljum
koma að þessum viðræðum, með þeim hætti að
okkur verði haldið upplýstum um gang þeirra
og það verði tiltölulega pólitískt breiður bak-
grunnur sem standi að baki íslenskum hags-
munum í þessum efnum.“
Guðmundur Árni sagði það myndi hafa mjög
mikil áhrif á atvinnulíf á Suðurnesjum ef nið-
urskurður á varnarstarfinu gerðist mjög hratt
en vildi ekki tjá sig um efni bréfs forsetans þar
sem það væri trúnaðarmál á þessu stigi.
viðkvæmu stigi“
Bókun við varnarsamninginn frá 1994
MEÐ tilliti til breytinga sem orðið höfðu á sviði
öryggismála í Evrópu og á Norður-Atlantshafi vegna
loka kalda stríðsins áttu ríkisstjórnir Bandaríkjanna og
Íslands viðræður um hvaða varnarstyrkur í Keflavík
væri hæfilegur til varnar Íslandi. Komist var að eft-
irfarandi samkomulagi árið 1994:
„1. Bandaríkin staðfesta á ný skuldbindingar sínar
samkvæmt tvíhliða varnarsamningnum frá 1951.
2. Ísland staðfestir að bandarískt herlið og herlið
bandamanna skuli áfram vera í Keflavíkurstöðinni.
3. Fyrir hönd Atlantshafsbandalagsins og í samræmi
við það sem þau hafa tekist á hendur samkvæmt Norð-
ur-Atlantshafssamningnum, árétta Bandaríkin skuld-
bindingar sínar um að gera ráðstafanir til varnar Ís-
landi með þeim skilmálum sem kveðið er á um í
Norður-Atlantshafssamningnum og í tvíhliða varn-
arsamningnum frá 1951.
4. Íslendingar munu til varnar landinu, og með tilliti
til varna þess svæðis sem Norður-Atlantshafssamning-
urinn tekur til, veita þá aðstöðu á Íslandi sem sam-
komulag verður um að nauðsynleg sé samkvæmt hinum
tvíhliða varnarsamningi frá 1951.
5. Bæði ríkin staðfesta nauðsyn þess að þau hafi náið
samráð sín á milli um málefni er öryggi varða, bæði tví-
hliða og innan Atlantshafsbandalagsins, eftir því sem
Bandaríkin og Atlantshafsbandalagið laga sig að nýjum
aðstæðum á sviði öryggismála að kalda stríðinu loknu.
6. Ríkisstjórnir Íslands og Bandaríkjanna eru þeirr-
ar skoðunar að þróun mála á alþjóðavettvangi geri
þeim kleift að takast á hendur aðlögun í herafla til að
sinna sameiginlegum skyldum sínum á sviði öryggis- og
varnarmála. Í samræmi við skuldbindingar Bandaríkj-
anna gagnvart Íslandi samkvæmt 3. lið hér að ofan hafa
Ísland og Bandaríkin komist að samkomulagi um:
– að fækka orrustuþotum, en viðhalda að minnsta
kosti fjórum í því skyni að tryggja áfram virkar loft-
varnir á Íslandi,
– að í Keflavík verði áfram haft skipulag og aðstaða
til að halda úti orrustuflugvélum,
– að leitar- og björgunarflugsveitinni verði haldið,
– að flotaflugstöðin verði starfrækt áfram,
– að íslenska ratsjárkerfinu verði haldið við,
– að heræfingum „Norður-Víkingur“, sem fara fram
annað hvert ár, verði haldið áfram,
– að tvær smærri deildir flotans hætti starfsemi,
samkvæmt nánari ákvörðun beggja ríkisstjórna.
7. Báðir aðilar samþykkja að gera það sem í þeirra
valdi stendur til að draga úr kostnaði við rekstur Kefla-
víkurstöðvarinnar.
8. Ríkin tvö munu efna að nýju til samráðs í því skyni
að endurskoða ákvæði samkomulags þessa og komast
að sameiginlegri niðurstöðu um þau í lok tveggja ára
tímabils frá og með 1. janúar 1994. Fyrir lok þessa
tímabils munu ríkin tvö takast á hendur viðræður til að
kanna möguleika á að Ísland axli aukna ábyrgð á sviði
þyrlubjörgunarstarfa.“
ngar meira, ný tækni kostar heilmikið
ð sem Bandaríkjamenn eru að tala um
eytingar.“
dór sagði að efni bréfsins yrði rætt á
nni og farið yrði yfir þær breytingar sem
væru þar til.
n sagði að stefnt væri að því að svara
u í næstu viku. „Í framhaldi af því munu
r samtöl eiga sér stað. Það fer eftir því
g við svörum bréfinu. En þessar viðræð-
nu fara fram bæði á forsendum Banda-
anna og Íslendinga. Varnarsamningur-
r tvíhliða. Í honum eru tvíhliða
indingar, allar slíkar viðræður þurfa að
agnkvæmar og með gagnkvæmri virð-
yrir skoðunum hvors annars.“ Halldór
að hann myndi örugglega eiga einhver
ipti út af þessu máli við Colin Powell, ut-
sráðherra Bandaríkjanna. „En þau við-
sem eiga sér stað núna eru á vettvangi
a Bandaríkjanna og forsætisráðherra og
hann sem mun svara þessu bréfi.“
rnvöld tilbúin að ræða breytingar
dór sagði íslensk stjórnvöld tilbúin að
breytingar á varnarsamstarfinu. „En við
teljum hins vegar að það sé nauðsynlegt að hér
séu loftvarnir og þær loftvarnir sem eru hér í
dag eru algjör lágmarksviðbúnaður. Verða
þessar flugvélar hér eða ekki? Þær voru miklu
fleiri á sínum tíma. Það tókst samkomulag um
það að skera niður í þetta lágmark, þannig að
næsta stig, ef einhver breyting á að verða í
sambandi við flugvélarnar, er um það að ræða
hvort þær verði hér eða ekki.“
Halldór sagði að málið snerist ekki um pen-
inga á þessu stigi. „Þetta snýst um pólitísk
samskipti landanna, um öruggar varnir fyrir
Ísland og öruggar varnir á Norður-Atlantshaf-
inu og í gegnum þetta þurfum við að fara.“
Halldór sagði málið heldur ekki snúast um
atvinnumál á Suðurnesjum. „Þetta er öryggis-
og varnarmál. En að sjálfsögðu hefur sá við-
búnaður sem er hér á landi áhrif á mannafla-
þörfina. En þetta er fyrst og fremst öryggis-
og varnarmál en ekki atvinnumál. Á það vil ég
leggja áherslu. Það hefur aldrei verið markmið
í sjálfu sér að það væri erlendur her hér á
landi. Markmiðið hefur ávallt verið að tryggja
öruggar varnir Íslands og Atlantshafsbanda-
lagsins, varnir á Norður-Atlantshafi en ekki að
hér væri erlendur her.“
t í utanríkismálanefnd Alþingis
rsendum beggja
Morgunblaðið/Sverrir
th Jones, aðstoðarráðherra í bandaríska utanríkismálaráðuneytinu, James Irvin
n, sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi, og Ian Brzezinski, varaaðstoðarráðherra í
íska varnarmálaráðuneytinu, ganga á fundinn í Ráðherrabústaðnum í gær.
ÍSLAND og Bandaríkin undirrituðu 9. apríl 1996 nýja
bókun um framkvæmd varnarsamningsins. Hún var
ekki birt opinberlega á íslenzku, en helztu efnisatriði
hennar eru eftirfarandi, eins og þau birtust í Morgun-
blaðinu 10. apríl 1996:
Bandaríkin ítreka skyldur sínar samkvæmt varn-
arsamningnum frá 1951 og bæði ríkin árétta áfram-
haldandi náið samráð í varnar- og öryggismálum, bæði
tvíhliða og innan NATO. Þá eru bæði ríkin sammála
um að fyrra samkomulag ríkjanna um framkvæmd
varnarsamningsins frá 1994 hafi reynzt vel. Ísland
áréttar að varnarlið frá Bandaríkjunum og öðrum að-
ildarríkjum NATO skuli vera áfram í Keflavíkurstöð-
inni og Bandaríkin, fyrir hönd NATO og samkvæmt
varnarsamningnum, ítreka að þau muni áfram annast
varnir landsins.
Fram kemur að Ísland muni áfram sjá fyrir þeirri
aðstöðu, sem báðir aðilar telji nauðsynlega, til varna Ís-
lands og Norður-Atlantshafssvæðisins.
Í bókuninni er fjallað um þann varnarviðbúnað, sem
verður hér á landi næstu fimm árin. Helztu atriðin eru
þessi:
a. Loftvarnir verði tryggðar með því að aldrei verði
færri en fjórar orrustuþotur staðsettar á Íslandi.
b. Bæði ríki munu áfram gera sitt bezta til að bæta
aðstöðu flugvéla varnarliðsins til æfingaflugs, bæði
flugs yfir land og lágflugs.
c. Aðstöðu fyrir orrustuþotur í Keflavíkurstöðinni
verður viðhaldið.
d. Þyrlubjörgunarsveit varnarliðsins verður starf-
rækt áfram.
e. Áfram verða kannaðir möguleikar á að Ísland axli
aukna ábyrgð í björgunarstörfum.
f. Flotaflugstöðin á Keflavíkurflugvelli verður starf-
rækt áfram.
g. Loftvarnakerfi Íslands verður starfrækt áfram,
þar á meðal ratsjárstöðvar.
h. Heræfingin Norðurvíkingur verður áfram haldin á
tveggja ára fresti.
Ítrekað er að ríkisstjórnir beggja ríkja muni halda
áfram að reyna að lækka kostnað við rekstur varn-
arstöðvarinnar. Kostnaðarlækkunarnefnd háttsettra
embættismanna verður því starfrækt áfram.
Samkomulagið gildir til fimm ára frá og með 9. apríl
1996. Að fjórum árum liðnum getur hvor ríkisstjórn um
sig farið fram á endurskoðun þess. Ríkin munu leitast
við að hefja viðræður innan fjögurra mánaða frá því að
annað hvort ríkið eða bæði setja fram ósk þar um.
Meginatriði bókunar frá 1996
VARNARSAMNINGUR MILLI
ÍSLANDS OG BANDARÍKJANNA
Á GRUNDVELLI NORÐUR-
ATLANTSHAFSSAMNINGSINS
HÉR fer á eftir meginmál varnarsamnings Íslands og Bandaríkjanna frá 5. maí 1951.
„Þar sem Íslendingar geta ekki sjálfir varið land sitt, en reynslan hefur sýnt að varnarleysi lands stofnar öryggi
þess sjálfs og friðsamra nágranna þess í voða, og þar sem tvísýnt er um alþjóðamál, hefur Norður-Atlantshafs-
bandalagið farið þess á leit við Ísland og Bandaríkin að þau geri ráðstafanir til að látin verði í té aðstaða á Íslandi til
varnar landinu og þar með einnig til varnar svæði því sem Norður-Atlantshafssamningurinn tekur til með sameigin-
lega viðleitni aðila Norður-Atlantshafssamningsins til að varðveita frið og öryggi á því svæði fyrir augum. Samn-
ingur sá, sem hér fer á eftir, hefur verið gerður samkvæmt þessum tilmælum.
1. gr. Bandaríkin munu fyrir hönd Norður-Atlantshafsbandalagsins og samkvæmt skuldbindingum þeim, sem þau
hafa tekist á hendur með Norður-Atlantshafssamningnum, gera ráðstafanir til varnar Íslandi með þeim skil-
yrðum, sem greinir í samningi þessum. Í þessu skyni og með varnir á svæði því sem Norður-Atlantshafs-
samningurinn tekur til fyrir augum lætur Ísland í té þá aðstöðu í landinu sem báðir aðilar eru ásáttir um að
sé nauðsynleg.
2. gr. Ísland mun afla heimildar á landsvæðum og gera aðrar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að í té verði látin
aðstaða sú sem veitt er með samningi þessum og ber Bandaríkjunum eigi skylda til að greiða Íslandi, ís-
lenskum þegnum eða öðrum mönnum gjald fyrir það.
3. gr. Það skal vera háð samþykki Íslands, hverrar þjóðar menn eru í varnarliðinu, svo og með hverjum hætti það
tekur við og hagnýtir þá aðstöðu á Íslandi sem veitt er með samningi þessum.
4. gr. Það skal háð samþykki íslensku ríkisstjórnarinnar hversu margir menn hafa setu á Íslandi samkvæmt samn-
ingi þessum.
5. gr. Bandaríkin skulu framkvæma skyldur sínar samkvæmt samningi þessum þannig að stuðlað sé svo sem frek-
ast má verða að öryggi íslensku þjóðarinnar og skal ávallt haft í huga hve fámennir Íslendingar eru, svo og
það að þeir hafa ekki öldum saman vanist vopnaburði. Ekkert ákvæði þessa samnings skal skýrt þannig að
það raski úrslitayfirráðum Íslands yfir íslenskum málefnum.
6. gr. Samningur sá, er gerður var hinn 7. október 1946 milli Íslands og Bandaríkjanna um bráðabirgðaafnot af
Keflavíkurflugvelli, fellur úr gildi við gildistöku samnings þessa og mun Ísland þá taka í sínar hendur stjórn
og ábyrgð á almennri flugstarfsemi á Keflavíkurflugvelli. Ísland og Bandaríkin munu koma sér saman um
viðeigandi ráðstafanir varðandi skipulag á rekstri flugvallarins til þess að samræma starfsemi þar því að
hann er jafnframt notaður í þágu varnar Íslands.
7. gr. Hvor ríkisstjórnin getur, hvenær sem er, að undanfarinni tilkynningu til hinnar ríkisstjórnarinnar, farið þess
á leit við ráð Norður-Atlantshafsbandalagsins að það endurskoði hvort lengur þurfi á að halda framan-
greindri aðstöðu og geri tillögur til beggja ríkisstjórnanna um það hvort samningur þessi skuli gilda áfram.
Ef slík málaleitan um endurskoðun leiðir ekki til þess að ríkisstjórnirnar verði ásáttar innan sex mánaða, frá
því að málaleitunin var borin fram, getur hvor ríkisstjórnin hvenær sem er eftir það sagt samningnum upp
og skal hann þá falla úr gildi tólf mánuðum síðar. Hvenær sem atburðir þeir verða, sem 5. og 6. gr. Norður-
Atlantshafssamningsins tekur til, skal aðstaða sú, sem veitt er með samningi þessum, látin í té á sama hátt.
Meðan aðstaðan er eigi notuð til hernaðarþarfa mun Ísland annaðhvort sjálft sjá um nauðsynlegt viðhald á
mannvirkjum og útbúnaði eða heimila Bandaríkjunum að annast það.
8. gr. Samningur þessi er gerður á íslensku og á ensku og eru báðir textar jafngildir. Hann gengur í gildi er hann
hefur verið undirritaður af réttum yfirvöldum Íslands og Bandaríkjanna og ríkisstjórn Íslands hefur afhent
ríkisstjórn Bandaríkja Ameríku tilkynningu um að samningurinn hafi verið fullgiltur af Íslands hálfu.“