Morgunblaðið - 19.06.2003, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 19. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ÉR fer á eftir ræða Davíðs
Oddssonar forsætisráð-
herra, sem hann flutti á
dagskrá þjóðhátíðar á Aust-
urvelli í Reykjavík að
morgni þjóðhátíðardagsins.
Fyrirsögn og millifyr-
irsagnir eru blaðsins.
„Góðir Íslendingar.
Hinn tíunda maí síðastliðinn kváðu Íslend-
ingar upp úrskurð, sem væntanlega mun gilda til
næstu fjögurra ára, um hvaða einstaklingar skuli
skipa 63 sæti í virðulegum sal í hinu sögufræga
húsi hér sunnan við okkur. Það er ekki haft meira
fyrir nokkurri sætaskipan en þessari, enda varð-
ar hún miklu. Og réttum mánuði síðar hefur
stjórnarsáttmáli verið saminn og samþykktur og
Alþingi er orðið starfhæft á ný. Þótt allt sé þann-
ig dottið í dúnalogn undraskömmu eftir átökin
var töluvert spjallað og virðulegustu vöngum velt
dagana eftir kosningarnar svo sem eðlilegt er.
Þannig spurðu spekingar hver annan að því,
hvort þessi kosningabarátta hefði verið leiðinleg
eða skemmtileg. Því verður seint svarað fyrir
alla. Enda er spurningin ekki endilega sú þýðing-
armesta, þótt hún segi sína sögu af tíðarand-
anum, þar sem skemmtanagildi hluta er gjarnan
helsta mælistikan. Þýðingarmeira er, hvort kosn-
ingabaráttan hafi verið gagnleg fyrir kjósendur.
Veitti hún og þó sérstaklega kosningaúrslitin
heildstæða leiðsögn sem styðjast má við til næstu
fjögurra ára? Sumir hafa haldið því fram að með
þessum kosningum hafi verið send skýr skilaboð!
Var það svo? Voru stjórnmálamönnum send skýr
skilaboð í efnahagsmálum eða skatta- eða hús-
næðismálum? Umræða um sjávarútvegsmál var
fyrirferðarmikil í konsingabaráttunni, en getur
einhver haldið því fram í fullri alvöru að hún hafi
verið skýr eða skynsamleg? Sá flokkur sem eink-
um gerði þau mál að „heilagri baráttu gegn hand-
ónýtu fiskveiðistjórnarkerfi“ tvöfaldaði vissulega
fylgi sitt, en fékk þó einungis fjóra þingmenn og
er minnstur flokka á þingi. Hvaða skilaboð felast
í því? Spyr sá sem ekki veit. Um eitt verður þó
ekki deilt. Ríkisstjórnin hélt velli með afgerandi
hætti, þótt annar stjórnarflokkurinn tapaði
nokkru fylgi.“
Reynir á traust í löngu samstarfi
„Þau skilaboð voru að minnsta kosti sæmilega
skýr og hefur þegar verið tekið mið af þeim. Það
heyrir fremur til undantekninga að sama stjórn-
arsamstarf haldi áfram eftir kosningar. Þegar
núverandi stjórnarflokkar ákváðu að halda sam-
starfi sínu áfram eftir kosningarnar 1999 hafði
slíkt ekki gerst síðan í viðreisninni, sem svo var
kölluð. Flokkar, sem sameinast í ríkisstjórn eru
eftir sem áður pólitískir andstæðingar. Það reyn-
ir því mikið á traust og heilindi manna í löngu
samstarfi.
Það er óneitanlega nokkurt umhugsunarefni
hve málefnaumræðan var sundurleit og ómark-
viss í nýafstaðinni kosningabaráttu. Engum ein-
um flokki verður um það kennt. Fáeinum mán-
uðum fyrir kosningarnar reyndu flokkarnir að ná
samkomulagi um að draga úr auglýsingaflóði og
þeirri yfirborðsmennsku og skrumi sem slíku
fylgir. Slíkt samkomulag náðist ekki, hugsanlega
vegna þess, hve seint sú tilraun hófst. Er þýðing-
armikið að betur takist til næst og hugað verði að
þeirri skipan með góðum fyrirvara, enda eiga
kjósendur kröfu til þess að breyting verði á.
En nýliðið vor er minnisstætt fyrir margt ann-
að en kosningaatið. Það var ekki vorhret á
glugga að þessu sinni og napur vindur með sitt
kvein lét ekki á sér kræla. Óvenjulega samfellt
blíðviðri, en án afturkipps og hrets, hefur glatt
gróður og menn. Er hrein unun að fylgjast með
fjörinu í gróðri og tilþrifum í trjám um þessar
mundir. Minnir helst á lýsingu Sturlu Þórð-
arsonar á árinu 1217, en þá „var ár mikið í land-
inu. Sumar það var svo gott að það var víða um
landið að aldinviðurinn bar tvennan ávöxt og úti-
fuglarnir urpu tvisvar“. Og það skemmtilega er,
að nú kemur blíðviðrið í góðan stað niður. Áhugi
og elja landsmanna við hvers konar rækt-
unarstörf við erfið skilyrði á undanförnum ára-
tugum hefur borið ríkulegan ávöxt. Þolgæði og
þrjóska hafa fengið umbun. Og þegar veröldin
lætur svo blítt sem þetta vor eru hvarvetna
myndarlegir gróðurreitir og garðar, skjólbelti og
skógarsvæði sem taka feginsamlega á móti. Vex
hugur þá vel gengur, og nú er upplagt að taka sér
tak og rækta, planta og hlúa að gróðri og nátt-
úru.“
Ríkar skyldur á þingmönnum
„En skrautbúin tré og skógarlundir gera
meira en að gleðja augað í góðsprettutíð. Þau
mega vera okkur til áminningar um aðra óskylda
þætti. Stæðileg tré með stolta krónu þrífast ekki
og dafna nema festing og rótarkerfi, sem þó eng-
inn sér, séu öflug og virk. Blöðin sem teygja sig
til himins og sækja afl sitt til sólarinnar eru önn-
ur forsenda fyrir vexti og viðgangi, en rót-
arkerfið hin. Sama á við um landið okkar og þjóð-
ina sem það byggir. Saga og sál, tunga og
tilfinning, en ekki síst áræði, fórnfýsi og and-
legur styrkur þeirra mörgu sem lögðu hönd á
plóg og efuðust aldrei er sú rót, sem hinn íslenski
stofn og hin veraldlega velgengni þjóðarinnar
hvílir á. Til þess er öllum hollt að hugsa einmitt á
þessum sérstaka degi, sem skipar sjálfstæðisbar-
áttunni, sem aldrei linnir, í sinn heiðurssess. Það
má vera að þeir 63 þingmenn, sem nú mynda Al-
þingi Íslendinga, hafi ekki fengið allt of skýr
skilaboð í nýliðnum kosningum. En það breytir
ekki því að verkefnin eru mörg og skyldurnar
ríkar, sem á þeim hvíla. Menn munu deila hart
um einstök mál og um forgang og áherslur. En
um hitt á helst ekki að deila, að þau verkefni sem
lúta að því að tryggja sjálfstæði og öryggi þjóð-
arinnar hljóta áfram að vera framarlega á dag-
skrá, ef ekki fremst þeirra allra.
Öll vitum við að sú þjóð, sem glatar frelsi sínu,
á ekki margra góðra kosta völ. Sem betur fer
komum við ekki um þessar mundir auga á neitt
eitt sem ógnar frelsi okkar eða tilveru. Það er
fagnaðarefni en gefur ekki rétt til að slaka á. Ör-
yggi okkar þarf að vera eins vel tryggt og verða
má, ella verður þjóðinni ekki fullkomlega rótt,
þrátt fyrir margvíslega velgengni. Við kaupum
okkur hvert og eitt ekki rándýrar brunatrygg-
ingar vegna þess að við búumst beinlínis við elds-
voða eða sjáum til brennuvarga í fjarskanum.
L
a
i
s
n
a
e
t
b
G
a
s
a
v
A
þ
á
l
v
u
r
h
h
k
þ
u
þ
ö
u
l
h
s
ö
Ræða Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
Öryggi okkar þ
vera eins v
tryggt og verð
Davíð Oddsson forsætisráðherra flytur hátíðarræðu
VIÐRÆÐUR UM VARNARMÁL
Davíð Oddsson forsætisráðherragerði stöðuna í öryggismálumþjóðarinnar að umtalsefni í 17.
júní-ræðu sinni í fyrradag og sagði þá
m.a.:
„Viðsjár í okkar heimshluta hafa
minnkað sem betur fer en þó er ekkert
ríki á þessum slóðum, sem treystir sér
til að vera án raunverulegra varna ...“
Þetta er rétt ábending hjá forsætis-
ráðherra. Það er ekkert ríki í okkar
heimshluta, sem hefur treyst sér til að
draga verulega úr varnarviðbúnaði sín-
um. Hvers vegna skyldi það vera? Það
er að sjálfsögðu vegna þess, að ná-
grannaríki okkar gera sér glögga grein
fyrir því, að að þeim steðja ýmsar
hættur. Norðmenn hafa fengið beina
hótun frá talsmanni helztu hryðju-
verkasamtaka heims.
Í Morgunblaðinu í dag er skýrt frá
því, að þær viðræður um varnarmál,
sem Davíð Oddsson greindi frá í ræðu
sinni á þjóðhátíðardaginn að mundu
hefjast innan tíðar munu hefjast á
mánudaginn kemur hér á Íslandi. Þessi
ákvörðun er tekin í beinu framhaldi af
bréfaskiptum forseta Bandaríkjanna
og forsætisráðherra Íslands. Þessar
viðræður fara augljóslega fram á þeim
grundvelli, sem lagður var með þeim
bréfaskiptum. Eftir að bréf Banda-
ríkjaforseta hafði verið afhent íslenzk-
um stjórnvöldum skiptir það eitt máli
hvað í því stendur en ekki hvað tals-
menn einstakra ráðuneyta kunna að
segja í persónulegum samtölum.
Grundvöllur þeirra viðræðna, sem hefj-
ast á mánudag eru bréfaskipti æðstu
pólitískra leiðtoga þessara tveggja
ríkja.
Gera má ráð fyrir að í viðræðunum
verði lagt mat á þær hættur, sem að
Íslandi steðja.
Það er rétt að ógnin úr austri er
ekki sú sama og var á árum kalda
stríðsins. Engu að síður verða Banda-
ríkjamenn að svara því hvers vegna
þeir telja nauðsynlegt að fylgjast með
rússneskum kafbátum í Norður-Atl-
antshafi frá Íslandi úr því þeir telja
Rússa vinaþjóð en á hinn bóginn þurfi
ekki að fylgjast með flugferðum þeirra.
Sjálfir hafa Bandaríkjamenn lagt
áherzlu á, að mesta ógnin sem steðji að
þjóðum heims sé annars vegar sú, að
einræðisríki komi sér upp gereyðing-
arvopnum og hins vegar að hryðju-
verkasamtök geti látið til sín taka hvar
sem er og hvenær sem er. Það má t.d.
gera ráð fyrir að Norðmenn hafi gert
sérstakar ráðstafanir eftir að þeir
fengu beina hótun frá helztu hryðju-
verkasamtökum heims.
Hver eru rökin fyrir því, að Íslend-
ingum stafi ekki ógn af hryðjuverka-
mönnum úr því aðrar þjóðir með
Bandaríkjamenn í fararbroddi telja að
sú hætta sé sú mesta, sem þær þjóðir
standa frammi fyrir?
Við Íslendingar munum að sjálf-
sögðu í þessum viðræðum hlusta á rök
Bandaríkjamanna. En við ætlumst til í
ljósi sex áratuga náins samstarfs um
öryggismál, að þeir hlusti líka á okkar
sjónarmið.
SKREF Í FRIÐARÁTT?
Þær eru orðnar margar tilraunirnarsem hafa verið gerðar til að koma á
friði milli Ísraela og Palestínumanna.
Sumar þessara tilrauna hafa skilað mikl-
um árangri, líkt og Óslóarsamkomulagið
er dæmi um, þótt allur sá árangur hafi
ekki reynst varanlegur. Þá virtist sam-
komulag um endanlega lausn á deilunni
vera í augsýn í lok ársins 2000. Nokkrum
mánuðum síðar blossuðu deilur upp á
nýjan leik og draumurinn um friðarsam-
komulag reyndist hafa verið tálsýn ein.
Það gæti því reynst varasamt að binda
of miklar vonir við fund George W. Bush
Bandaríkjaforseta með þeim Ariel Shar-
on, forsætisráðherra Ísraels, og Mah-
mud Abbas, forsætisráðherra Palest-
ínumanna, í Jórdaníu fyrr í mánuðinum.
Þær tvær vikur sem liðnar eru frá því
fundurinn var haldinn hafa einkennst af
gagnkvæmum blóðsúthellingum og
ásökunum og ekki hefur enn tekist að ná
samkomulagi um vopnahlé fyrir fyrir-
hugaða heimsókn Colins Powells, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, til Mið-
Austurlanda í vikulok.
Þrennt vekur hins vegar upp vonir um
að sögulegt tækifæri kunni þrátt fyrir
allt enn að vera til staðar.
Í fyrsta lagi er ljóst að Ariel Sharon,
forsætisráðherra Ísraels, er alvara þeg-
ar hann segist vilja ná varanlegri lausn á
deilum Ísraela og Palestínumanna.
Sharon hefur um áratugaskeið verið
helsti leiðtogi þeirra afla í Ísrael er vilja
ekkert gefa eftir í togstreitunni við Pal-
estínumenn. Hann hefur verið einn
harðasti stuðningsmaður landnemanna
svokölluðu og í stjórnartíð sinni hefur
hann beitt hernum óspart á hernumdu
svæðunum. Þá má ekki gleyma því að
heimsókn Sharons á Musterishæðina
fyrir rúmum tveimur árum var ein
helsta kveikjan að því að Palestínumenn
risu upp á nýjan leik í virkri andspyrnu
gegn hernámsliðinu. Nú virðist Sharon
hafa snúið við blaðinu, að minnsta kosti
að einhverju leyti. Þannig hefur hann
skipað hernum að hefja niðurrif ólög-
legra útvarðastöðva landnema á svæð-
um Palestínumanna. Harðlínustefna
hans hefur enda ekki orðið til að auka ör-
yggi ísraelskra borgara heldur þvert á
móti.
Staða Sharons í ísraelskum stjórn-
málum veitir honum pólitískt afl til að
gera málamiðlanir sem aðrir stjórn-
málamenn myndu ekki treysta sér til.
Hann hefur nú lýst því yfir opinberlega
að það sé óbærileg staða fyrir Ísraela að
ætla sér að stjórna örlögum Palestínu-
manna.
Þá var skipan Abbas í stöðu forsætis-
ráðherra mikilvægt skref í átt að sam-
komulagi. Ísraelum mun aldrei takast að
ráða niðurlögum Hamas. Palestínumenn
verða sjálfir að taka á harðlínumönnum í
sínum röðum og sýna að þeim er full al-
vara er þeir segjast vilja friðsamlega
sambúð með Ísraelum. Þeir verða hins
vegar að fá til þess nauðsynlegt svig-
rúm. Ísraelar hefðu líklega aldrei treyst
sér til að veita Yasser Arafat slíkt svig-
rúm. Vonandi fær Abbas að sýna hvað í
honum býr.
Í þriðja lagi hafa Bandaríkin nú á nýj-
an leik skuldbundið sig til finna lausn á
deilunni. Það hefur alltaf legið fyrir að
án þátttöku þeirra verður ekki hægt að
ná neinni viðunandi lausn. Jafnt meðal
Palestínumanna sem Ísraela eru til öfl
sem vilja enga lausn sem tryggir tilvist
og sambúð tveggja ríkja. Draumurinn
um Stór-Ísrael annars vegar og tortím-
ingu Ísraelsríkis hins vegar hefur um
áratugaskeið eitrað sambúð þessara
þjóða. Einungis Bandaríkin hafa afl og
burði til að draga þessar þjóðir út úr
vítahring gagnkvæmrar tortímingar.
Það hefur margsinnis verið reynt áð-
ur með takmörkuðum árangri. Harð-
línuöfl á báða bóga munu sem fyrr reyna
að koma í veg fyrir að sáttaumleitanir
beri ávöxt. Þau öfl hafa hins vegar ekk-
ert fram að færa annað en áframhald-
andi ofbeldi og dauða saklausra borgara.