Morgunblaðið - 08.07.2003, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BECHTEL er gríðarstórteinkafyrirtæki og á sér105 ára langa sögu, allantímann í eigu sömu fjöl-
skyldunnar. Nú er fjórða kynslóð
Bechtel-ættarinnar við völd þar
sem forstjórinn, Riley P. Bechtel, er
langafabarn stofnandans, Warrens
A. Bechtel. Riley tók við af föður
sínum, Stephen Bechtel Jr., sem
hafði verið við stjórnvölinn frá 1960.
Þeir feðgar eru í hópi 50 ríkustu
manna í Bandaríkjunum, sam-
kvæmt lista Forbes, og Riley var á
síðasta ári í 127. sæti yfir ríkustu
menn veraldar með 3,5 milljarða
Bandaríkjadala í árstekjur, eða
rúma 262 milljarða króna.
Fyrirtækið hefur komið að bygg-
ingu og hönnun margra heims-
þekktra mannvirkja, bæði eitt og
sér eða í samstarfi við aðra verktaka
og verkfræðistofur, en einnig tekið
þátt í umdeildum verkefnum. Ef
þekktu mannvirkin eru talin upp
fyrst skal nefna Hoover-stífluna í
Bandaríkjunum á fjórða áratug síð-
ustu aldar, göngin undir Ermar-
sund milli Englands og Frakklands,
borgina Jubail í Sádi-Arabíu og
flugvöllinn í Hong Kong. Standa
þessi mannvirki kannski upp úr
nærri 20 þúsund verkefnum í um
140 löndum í gegnum tíðina. Til
marks um umfangið er fyrirtækið
talið hafa reist um 350 efnaverk-
smiðjur og kjarnorkuver, 200 aðrar
verksmiðjur, tvö þúsund skrifstofu-
byggingar, 75 flugvelli, 80 hafnir,
lagt 27.000 km langa vegi og byggt
brýr og borað göng upp á alls um
125 kílómetra.
Bechtel er með höfuðstöðvar sín-
ar í San Francisco í Bandaríkjunum
og veitir um 47 þúsund manns at-
vinnu víða um heim. Nú er fyrirtæk-
ið með í gangi um eitt þúsund verk í
60 löndum heims. Ársveltan er í
kringum 13 milljarða Bandaríkja-
dala eða upp á nærri eina billjón ís-
lenskra króna!
Slökktu olíuelda í Kúveit og
„einkavæddu“ vatnið í Bólivíu
Í seinni tíð hefur Bechtel komist í
heimsfréttirnar fyrir umtöluð og
umdeild verk, fyrst eftir Persaflóa-
stríðið 1991 er það var fengið til að
slökkva olíueldana í Kúveit og nú
eftir seinna Persaflóastríðið að það
var fengið í uppbyggingarstarf í
Írak. Gagnrýnisraddir voru uppi
um að fyrirtækið hefði fengið verk-
efnin vegna tengsla við Repúblik-
anaflokkinn í Bandaríkjunum. Þau
tengsl eru vissulega til staðar þar
sem tveir fyrrum ráðherrar í rík-
isstjórn Ronalds Reagans störfuðu
um árabil hjá Bechtel og annar
þeirra, George Shultz, fv. utanrík-
isráðherra, situr í stjórn fyrirtæk-
isins í dag og er um leið formaður
ráðgjafarráðs nefndar um frelsun
Íraks. Hinn er Caspar Weinberger,
fv. varnarmálaráðherra, sem var
einn hæstráðenda hjá Bechtel áður
en hann varð ráðherra árið 1980.
Fram kom í nýlegri grein Karls
Blöndal í Morgunblaðinu að Bechtel
hefði á árunum 1999–2002 greitt
fúlgu fjár í kosningasjóði repúblik-
ana, eða 1,3 milljónir dollara. Vitnað
var til ummæla Schultz í New York
Times sem sagði að Bechtel myndi
ekki hagnast sérstaklega á verkefn-
um í Írak. „En ef það er verk að
vinna er Bechtel vissulega fyrirtæki
sem gæti gert það. En enginn lítur á
þetta sem eitthvað, sem hægt er að
hagnast á,“ sagði Schultz við dálka-
höfundinn Bob Herbert, sem einnig
benti á í blaði sínu að varaforstjóri
Bechtel, Jack Sheehan, sem áður
var foringi landgönguliða banda-
ríska sjóhersins, ætti sæti í svo-
nefndri varnarmálanefnd varnar-
málaráðuneytisins.
Fleiri nafntogaðir embættismenn
í Bandaríkjunum hafa tengst fyrir-
tækinu í gegnum tíðina því yfirmað-
ur bandarísku leyniþjónustunnar
CIA á árunum 1961–1965, John
McCone, var áður háttsettur stjórn-
andi hjá Bechtel. Og til vitnis um
hve fyrirtækið hefur starfað náið
með bandarískum stjórnvöldum þá
var þáverandi forseti Bechtel í Evr-
ópu um borð í flugvél sem fórst í
Króatíu árið 1996 með Ron Brown,
viðskiptaráðherra Bandaríkjanna,
og fleiri bandaríska embættismenn
og forstjóra innanborðs. Var Brown
þá ásamt fylgdarliði að vinna að
uppbyggingu í gömlu ríkjum Júgó-
slavíu með þátttöku bandarískra
fyrirtækja.
Forráðamenn Bechtel hafa ávallt
neitað ásökunum um spillingu eða
óeðlileg tengsl við stjórnvöld í Hvíta
húsinu en fyrirtækið sat einnig und-
ir ámæli fyrir þátttöku í einkavæð-
ingu vatnslinda í borginni Cocha-
bamba í Bólivíu fyrir fáum árum.
Var Bechtel einkum gagnrýnt af
heimamönnum fyrir að hafa hækk-
að vatnsgjald í borginni og haft uppi
harðar aðgerðir gegn þeim fjöl-
skyldum sem ekki greiddu gjaldið.
Eftir gífurlega hörð mótmæli borg-
arbúa, sem stofnuðu sérstök samtök
gegn einkavæðingunni, sögðu
stjórnvöld í Bólivíu upp samningi
við Bechtel. Fyrirtækið sætti sig
ekki við þau málalok og höfðaði mál
gegn ríkisstjórn Bólivíu í lok árs
2001 þar sem farið var fram á rúma
tvo milljarða króna í skaðabætur.
Egill Ólafsson, blaðamaður
Morgunblaðsins, hitti skósmið frá
Bólivíu að máli í Jóhannesarborg í
S-Afríku fyrir tæpu ári þar sem þeir
voru viðstaddir leiðtogafund Sam-
einuðu þjóðanna um sjálfbæra þró-
un. Skósmiðurinn, Oscar Olivera að
nafni, flutti erindi á fundi andstæð-
inga alþjóðavæðingar þar sem hann
lýsti því hvernig einkavæðing
vatnslindanna fór fram. Hélt hann
því raunar fram að Bechtel hefði
tekið þátt í því að reyna að einka-
væða rigninguna því stjórnvöld
hefðu sett ný ákvæði í lögin um að
ekki mætti safna rigningarvatni!
Bechtel er ekki að tengjast Ís-
landi í fyrsta sinn því það vann á sín-
um tíma hagkvæmniathugun fyrir
Atlantsál-hópinn svonefn
ráðgerði álver á Keilisnesi
15 árum. Komst Bechtel þ
kynni við íslenskar verkfræ
Fyrstu niðurstöður Becht
að bygging álvers væri óh
ari en áður hafði verið tali
urðu niðurstöðurnar jákv
viðræður Atlantsál-fyrir
Alumax, Gränges og Hoog
íslensk stjórnvöld komust
áður en áformunum var
frest árið 1991.
Jóhannes Nordal, fv. seð
stjóri, var formaður ísle
samninganefndarinnar á
árum. Hann segist aðeins
reynslu af samskiptum við
sínum tíma, þó að þau hafi
ið mikil og náin. Hér sé þek
og fjárhagslega sterkt fy
ferðinni. Það hafi á þess
verið í miklu samstarfi vi
tækið Alumax, sem síðar s
ist Alcoa. Því hafi það ek
sér á óvart að Alcoa hafi va
tel. Þó að fyrirtækið hafi áð
við sögu stóriðjumála á Ís
einhverjar framkvæmdir
að verða að veruleika hjá þ
Hoover-stíflan í Bandaríkjunum er líklega eitt þekktasta mannv
Bandaríska fyrirtækið
Bechtel, sem mun
hanna og reisa álver Al-
coa í Reyðarfirði ásamt
íslenskri verkfræði-
samsteypu, hefur víða
komið við sögu und-
anfarin 105 ár og er
ekki í fyrsta sinn að
tengjast Íslandi. Björn
Jóhann Björnsson
viðaði að sér ýmsum
fróðleik um fyrirtækið.
Warren Bechtel stofnaði fy
árið 1898 í tengslum við lag
járnbrauta í Bandaríkjunu
Caspar
Weinberg
Warren A.
Bechtel
Stephen
Bechtel Jr.
Stephen
Bechtel
George
Schultz
Riley P.
Bechtel
Öflugt og umt
fyrirtæki á heim
ÖRYGGISRÁÐIÐ, MÁLEFNI
OG ÞRÓUNARSAMVINNA
Ísland hefur ákveðið að sækjast eftirsæti í Öryggisráði Sameinuðu þjóð-anna árin 2009–2010. Þetta er liður
í viðleitni íslenzkra stjórnvalda til að
taka virkari þátt í alþjóðlegu samstarfi
og axla þar meiri ábyrgð. Ísland þarf nú
að sýna meira frumkvæði en áður til að
tryggja hagsmuni sína í alþjóðlegu sam-
starfi; annars vegar hefur dregið úr
hernaðarlegu mikilvægu landsins og
þeim beinu og óbeinu áhrifum, sem því
fylgdu, hins vegar gerir umheimurinn nú
meiri kröfur til okkar en þegar við vor-
um fátækt, nýfrjálst ríki. Íslendingar
eru í hópi ríkustu þjóða heims og verða
að axla byrðar í alþjóðlegu samstarfi í
samræmi við það.
Í samantekt Davíðs Loga Sigurðsson-
ar blaðamanns í sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins kemur fram að utanríkis-
ráðuneytið telji að leggja verði áherzlu á
að auka framlag Íslands til þróunarað-
stoðar, eigi hið lága núverandi framlag
ekki að skaða kosningabaráttu landsins
vegna kjörs til öryggisráðsins. Ísland
leggur nú af mörkum um 0,13% af þjóð-
arframleiðslu til aðstoðar við fátækustu
ríki heims. Sambærilegt hlutfall í hinum
norrænu ríkjunum er upp undir 1% og í
Evrópusambandsríkjunum er lágmarks-
framlagið 0,3% af þjóðarframleiðslu.
Í ljósi þess hversu þungt atkvæði þró-
unarríkjanna vega á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna er rökrétt að gera þarna
bragarbót á. Staðreyndin er líka sú að æ
fleiri líta á þróunarsamvinnu sem fram-
lag til þess að tryggja stöðugleika og ör-
yggi í heiminum. Ríki, sem vill láta taka
sig alvarlega í öryggismálum, verður að
sýna að það hafi áhuga á því að láta gott
af sér leiða í þróunarmálum.
Áherzlan á þróunarmálin tengist öðr-
um þætti, sem var til umfjöllunar í
sunnudagsblaði Morgunblaðsins; á
hvaða málefni Ísland eigi að leggja
áherzlu í kosningabaráttu sinni innan
SÞ. Í skýrslu utanríkisráðuneytisins um
málið er ekki talið tímabært að ákveða
það, en David M. Malone, fyrrverandi
varafastafulltrúi Kanada hjá SÞ, bendir
á að mikilvægt sé að huga að þessum
þætti í tíma, vilji Ísland setja mark sitt á
starf ráðsins.
Ýmsir hafa orðið til að benda á þörfina
á málefnalegum undirbúningi fyrir
framboð til öryggisráðsins. Þannig benti
Björn Bjarnason, nýskipaður dóms-
málaráðherra, á það í grein hér í blaðinu
í október sl. að Ísland yrði að láta til sín
taka í fleiri málaflokkum á vettvangi SÞ
en til þessa. „Ef litið er á málaskrá ör-
yggisráðsins, snerta um 70% viðfangs-
efna þess Afríku. Virkari þátttaka Ís-
lendinga í starfi SÞ krefst því til dæmis
meiri þekkingar á málefnum Afríku. Ör-
yggisráðið fjallar einnig um friðargæslu
og beitingu hervalds í nafni SÞ. Fulltrú-
ar innan þess eru lítils megnugir ráði
ríkin, sem að baki þeim standa, ekki yfir
þekkingu og reynslu á þessum sviðum,“
sagði í grein Björns.
Þórunn Sveinbjarnardóttir, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, vakti máls á þess-
um þætti undirbúningsins í ræðu sem
hún flutti á fundi Samtaka um vestræna
samvinnu í marz sl.: „Önnur lönd munu
að öllum líkindum spyrja um framlög til
þróunarsamvinnu, um umhverfisvernd,
um aðstoð við flóttamenn, um viðhorf til
frjálsrar verslunar og WTO, um at-
kvæðagreiðslur á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna og framlög til stofnana
þeirra.“
Á ýmsum sviðum blasir það við að
kostnaður okkar af því að vera sjálfstætt
ríki, sem vill gera sig gildandi á alþjóð-
legum vettvangi, fer vaxandi. Þetta á við
um kostnað vegna þróunarsamvinnu;
framlög til fátækari ríkja ESB vegna
EES-samningsins; fjárveitingar til okk-
ar eigin varnar- og öryggismála; framlög
til friðargæzlu og kostnað við eflingu ut-
anríkisþjónustunnar, fjölgun sendiráða
og uppbyggingu reynslu og þekkingar á
hinum ýmsu sviðum alþjóðlegs sam-
starfs. Þótt alltaf beri að gæta ýtrustu
hagkvæmni, eru þetta byrðar sem við
verðum að vera reiðubúin að axla.
FRIÐUR Í LÍBERÍU?
Ákvörðun Charles Taylors, forsetaLíberíu, um að þiggja boð Níger-
íustjórnar um útlegð er mikilvægur
áfangi ef takast á að binda enda á borg-
arastríðið í Líberíu. Taylor hefur frá
upphafi gegnt lykilhlutverki í borgara-
stríðinu sem hófst á níunda áratug síð-
ustu aldar og staðið hefur nær sam-
fleytt síðan.
Með samstilltu átaki Sameinuðu
þjóðanna og ríkja í Vestur-Afríku hefur
tekist að koma á friði í Sierra Leone. Ef
sá árangur á að verða varanlegur verð-
ur jafnframt að stilla til friðar í Líberíu.
Brotthvarf Taylors skiptir þar miklu
máli en er þó enginn trygging fyrir því
að átökum linni. Þeir leiðtogar upp-
reisnarmanna, sem eru líklegir til að
sækjast eftir völdum, eru litlu skárri
kostur en Taylor. Ef ekki næst að
tryggja stöðugleika er hætta á að átökin
í Líberíu haldi áfram að smita út frá sér
líkt og þau hafa gert til þessa, til Gíneu,
Sierra Leone og Fílabeinsstrandarinn-
ar. Átökin í Líberíu eiga sér ekki stað í
tómarúmi heldur er um að ræða flókinn
vef átaka í þessum Vestur-Afríkuríkj-
um síðastliðinn áratug. Margar tilraun-
ir hafa verið gerðar til að stöðva átökin
og hefur Nígeríustjórn haft forystu um
að ríki á svæðinu beiti sér í þeim efnum.
Fjölþjóðaher undir forystu Nígeríu hélt
þannig inn í Sierra Leone árið 1998.
Að undanförnu hafa verið uppi há-
værar kröfur um að Bandaríkin skipti
sér af deilunni með beinum hætti og
sendi herlið til Líberíu. Meðal annars
hefur Kofi Annan, framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna, hvatt til þess að
Bandaríkin verði í forystu friðargæslu-
sveita sem sendar verða til landsins.
Innan Bandaríkjastjórnar hafa verið
skiptar skoðanir um ágæti þess að
senda herlið til Líberíu. Annars vegar
er ástandið enn ótryggt og því spurning
hversu mikið gagn fámennt herlið gæti
gert. Þá hefur herafli Bandaríkjanna nú
þegar viðamikil verkefni á sinni könnu
jafnt í Afganistan sem Írak auk þess
sem baráttan gegn hryðjuverkahópum
víðs vegar um heiminn krefst jafnt mik-
illar athygli sem mannafla. Á hinn bóg-
inn hefur samband Líberíu og Banda-
ríkjanna ávallt verið náið. Líbería var á
sínum tíma stofnuð af bandarískum
leysingjum og hefur alla tíð verið einn
nánasti bandamaður Bandaríkjanna í
álfunni. Má segja að Bandaríkin séu á
vissan hátt skuldbundin til að leggja
sitt af mörkum til að tryggja frið og
stöðugleika í Líberíu. Verði sú raunin
að Bandaríkin taki að sér þetta forystu-
hlutverk glæðir það vonir um að hægt
verði að rjúfa vítahring átaka í Vestur-
Afríku sem þegar hefur valdið ómæld-
um mannlegum harmleik.