Morgunblaðið - 08.07.2003, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
endanlega að verða ljóst að ljóð
þurfa ekki að vera rímuð til að vera
góð, leiksýningar ekki endilega
hraðar og fyndnar, kvikmyndir ekki
hlaðnar spennandi atburðarás nema
síður sé, tónlistin ekki röð einfaldra
laglína og málverkið ekki nostur-
samleg stæling á fyrirmynd. Það
var eitthvað annað og meira sem
skipti máli í listinni.
Hér var Jóhannes sem himna-
sending: Það er myndbyggingin,
litasamspilið, stemningin, kraftur-
inn, dramað og dulúðin, persónuleg
og tilfinningaleg tjáning höfundar-
ins, upplifunin og andi verksins –
þetta sem skilur kjarnann frá hism-
inu – og raunverulega list frá
skrautlegum sjónhverfingum og
skarkala skemmtanaiðnaðar. – Jó-
hannes var óþreytandi að útlista
lögmál listarinnar og auðvitað mál-
verksins sér í lagi. Fígúratíf og ab-
strakt list er jafnrétthá. Listgildi
verksins eitt skiptir máli. Listsköp-
unin er listamanninum eða skáldinu
nauðsynleg útrás sterkrar innri
tjáningarþarfar – og um leið kraft-
birting djúpra sammannlegra
kennda og viðleitni til að höndla
samspil hinna eilífu gilda og sí-
breytileika stundarinnar, afhjúpa
og endurskapa tíðarandann. Allar
listgreinar voru af einum meiði í
augum Jóhannesar, þegar unnið er
af heilindum.
Mér fannst ég verða að skrá hér
þetta brot af „kenningum Jóhann-
esar“ eins og ég nam fræðin!
Jóhannes kunni vel þá list að
mæta hlustanda sínum og viðmæl-
anda þar sem sá síðarnefndi var
staddur á þroskabrautinni. Fyrir
mér var Jóhannes alla tíð sem sí-
frjór og lifandi menningar- og
listaháskóli í eigin persónu. Hann
sagði mér fyrstur að eitt merkileg-
asta samtíðarskáldið héti Stefán
Hörður. Hann kynnti fyrir mér
Tarje Vesaas og Kafka, að
ógleymdum Hamsun sem hann
hafði mikið dálæti á. Snemma kom
hann færandi hendi með ævisögu
Edvards Munch og sinfóníur Sibel-
iusar. Hann dáði Eisenstein og
Bunuel auk fjölda annarra snillinga.
Frásagnarmaður var hann mikill,
fróður og lesinn, gæddur málsnilld,
orðheppni og húmor.
Aldrei heyrði ég klaufalega eða
vanhugsaða athugasemd frá Jó-
hannesi svo ég muni, hann var
þungavigtarmaður hvar sem hann
bar niður. Jóhannes var í alla staði
drengur góður, hjálpfús, greiðvik-
inn og örlátur. Hæst ber líklega
stórhöfðinglegan stuðning hans við
Íslensku óperuna er hún var að
hefja feril sinn undir stjórn Garðars
Cortes. Jóhannes var mikill óperu-
unnandi og hreifst af þessu fram-
taki.
Fyrir tveimur árum greindist hjá
honum alvarlegur sjúkdómur sem
varpar ljósi á þreytu hans og þrótt-
leysi nokkur ár þar á undan. Eftir
að hann fékk rétta meðferð, og þó
að hún væri erfið, tók hann ein-
hverja mestu skorpu á sínum ferli
eins og nýafstaðin sýning hans í
Húsi málarans bar glæsilegan vott
um. Sköpunarkrafturinn var enn
mikill er síðasta áfallið kom, snöggt
og alltof snemma.
„Ævilangt starf listamanns er
skammvinnt augnablik, en veröld
listarinnar endalaus og óþrjótandi
viðátta og þar verður aldrei komizt
á leiðarenda,“ segir Jóhannes sjálf-
ur í niðurlagi snjalls viðtals við Ein-
ar Kristjánsson frá Hermundarfelli
1972. Nú bíður það góðra manna að
rannsaka og skrá ævistarf Jóhann-
esar og gefa svo út veglega lista-
verkabók um hann með góðu sýn-
ishorni af skrifum hans og
viðtölum, þar sem skoðanir hans
koma vel í ljós. Slíkt væri menning-
arauki.
Hér skal áð – og þökkuð aftur
gefandi vinátta sem aldrei bar
skugga á í hretum lífsins. Þessi
kveðjustund er allþungbær, en sýn
Jóhannesar Geirs, öflug nærvera og
hugblærinn lifir. Syni hans, systk-
inum, frændfólki og tengdafólki öllu
og öðrum nánum vinum hans votta
ég innilega samúð.
Magnús Skúlason.
Það var um sumarið 1980 sem ég
kynntist Jóhannesi Geir, þannig
vildi til að það var verið að und-
irbúa sumarsýningu í Norræna
húsinu og hafði Jói verið beðinn um
að sýna. Hann tók vel í það en þeg-
ar til kom hafði hann ekki myndir í
allt húsið, það var alltaf erfitt að
halda í myndir því aldrei var friður
fyrir fólki sem vildi eignast þær,
svo hann hóaði í vini sína, þá Bene-
dikt Gunnarsson og Guðmund Elí-
asson. Síðan hafði hann uppi á mér,
stráknum, nýkomnum frá námi í
Kaupmannahöfn og nýfluttum í
Árbæinn. Í kjölfar þessarar sýn-
ingar hófst vinátta okkar og hélst
hún alla tíð síðan og var hann mér
hinn besti vinur og lærifaðir. Við
fórum saman í skissuferðir og mál-
uðum myndir úti í náttúrunni og
var það mér mikill skóli.
Jóhannes var mikill náttúrumál-
ari, landið og birtan var hans aðal í
málverkinu síðustu áratugina og
hafði hann mikið vald á öllum
veðrabrigðum og gerði þeim góð
skil. Einnig var hann góður sögu-
maður og hafði gaman af að segja
frá og sagði mér að ef málverkið
hefði ekki tekið völdin hefði hann
orðið rithöfundur. Við spjölluðum
mikið um listina og hvert stefndi í
þeim efnum, hann var opinn fyrir
öllu sem vel var gert og þar sem
upplifunin var í fyrirrúmi. „Það
verður að upplifa hlutina,“ voru
hans einkunnarorð. Tilgerð og yf-
irborðsmennska var ekki honum að
skapi enda var hann hreinn og
beinn, bæði í listinni og lífinu. Eitt
sinn er við vorum á flugi í lista-
umræðunni sagði hann mér draum
sem hann hafði dreymt og þótti
ansi lýsandi um viðhorf listsögu-
fræðinga og hvert stefndi í nútíma-
listinni eins og hún er kölluð.
Draumurinn var þannig að listsögu-
fræðingur hafði boðið honum í mat
heim til sín og Jói þiggur boðið.
Þegar hann mætir er honum boðið
til borðs sem er búið að leggja á
allt það fínasta leirtau sem til er,
hann sest og á móti honum gest-
gjafinn. Síðan er farið að bera fram
kræsingarnar og kemur þá hin fín-
asta steik en pökkuð inn í lofttæmt
plast og þá líst Jóa ekkert á blikuna
en lætur á engu bera, síðan koma
bakaðar kartöflur einnig í plasti og
þá sósa og grænar baunir og hver
baun pökkuð í plast. Þá fer að fara
um listmálarann og hann sér fram á
að erfitt verði að gera sér þetta að
góðu því að erfitt reynist að pilla
plastið af matnum. Í vandræðum
sínum verður honum litið inn í eld-
húsið og þar situr hitt heimilisfólkið
og er að gæða sér á ósköp venjuleg-
um mat, svo hann segir mjög kurt-
eislega við gestgjafann sem situr
einn á móti honum hvort ekki sé í
lagi að færa sig inn í eldhúsið og
borða það sem hinir eru að gæða
sér á því að það sé ógerningur að
borða matinn framreiddan á þenn-
an hátt og spyr hvort þetta sé nú
nauðsynlegt. Þá svarar listsögu-
fræðingurinn: „Jóhannes, það verð-
ur að tilreiða hlutina rétt.“
Ég sendi aðstandendum samúð-
arkveðjur og þakka Jóhannesi fyrir
ómetanlega vináttu.
Sigurður Þórir.
Skjótt skipast veður í lofti. Þetta
átti við sunnudaginn 29. júní sl.
þegar Jóhannes Geir kvaddi þetta
tilverustig. Ég var staddur í litlu
húsi við sjávarkamb á Eyrarbakka
þegar óvænt símtal að morgni dags
frá Línu systur hans tilkynnti mér
andlát vinar míns. Ég minnist
kynna minna af listamanninum
rúma þrjá áratugi aftur í tímann og
bar aldrei skugga á. Fjölmargar
ferðir að sjávarströnd og upp til
heiða á Reykjanesskaga, Jóhannes
alltaf með olíupastelliti og blokk og
hvatti mig oft til að taka pappír og
liti með. Hann byggði sér hús,
teiknað af Stefáni bróður hans, á
Heiðarbæ 17 skammt frá vatns-
bakkanum, fyrir ofan stíflu. Fugl-
arnir voru vinir hans og fengu nóg
æti þegar harðnaði á dalnum. Sömu
álftahjónin ár eftir ár og fylgst með
ungunum. Hrafninn fékk sérfæði og
oft var ég sendur niður á Kirkju-
sand að sækja mör. Það þurfti sér-
innkaup fyrir smáfuglana. Alltaf
sama hógværðin og umhyggjusem-
in, sama gilti með mannfólkið. Hús-
ið var ósvikið listmálarahús. Góð
vinnustofa með þakgluggum og
sterkri raflýsingu. Málverka-
geymsla og aðstaða til að sýna
verkin. Vinnuaðstaða fyrir nemend-
ur hans, t.d. hýsti hann myndlist-
arklúbb Flugleiða um árabil. Stof-
urnar með sterkum og vönduðum
húsgögnum, bókaskápum, sem náðu
upp undir loft, með málverkum á
milli eftir ýmsa listmálara. Jóhann-
es átti vandað bókasafn og las nán-
ast allar bækur, sem hann eign-
aðist, og þær voru margar og efnið
fjölbreytt. Stundum býsnaðist hann
yfir því hvað hann keypti mikið af
bókum og taldi hann að sum skáld-
in í dag stæðust ekki samanburð
við eldri skáld þjóðarinnar. Svo má
ekki gleyma Íslendingasögunum
sem hann lifði sig inní og kunni
flestum betur og túlkaði atburði úr
í myndum sínum. Ég minnist þess
að þegar ég lánaði honum bókina
Gissur jarl eftir Ólaf Hansson var
hann mjög ánægður með söguskýr-
ingar hans.
Stundum hafði ég það á tilfinn-
ingunni að Jóhannes væri einfari og
oft var ekki talað mikið fyrsta
klukkutímann, kannski lesið í bók
eða horft á sjónvarp, helst ferða-
þætti eða dýralífsmyndir á breið-
bandinu en svo hófst oft umræða
um ákveðna bók, rithöfund, listmál-
ara, tónlist eða gömlu góðu dagana
og færðist hann þá allur í aukana
og flutti langar ræður og sagði svo
gjarnan: „Þú bara segir já við öllu
sem ég rausa,“ og hló við. Svo er
annað sem ekki styður einfarakenn-
inguna og það er hvað hann hafði
gaman af að taka á móti gestum,
ekkert til sparað, fékk mig til að
keyra sig í búðina, þegar hann
ákvað að ekki væri nóg í búrinu, til
að veisluborðið væri fullkomið.
Myndlistarklúbbur Flugleiða naut
góðs af rausnarskap hans.
Jóhannes Geir var virtur sem
listamaður og elskaður af vinum
sínum sem voru ávallt tilbúnir að
aðstoða hann í smáu sem stóru.
Hann var svo lánsamur að hafa
góða nágranna handan götunnar,
sem litu til hans daglega, frænku
sem kom að staðaldri og systur sem
dáðu bróður sinn. Ég votta að-
standendum Jóhannesar dýpstu
samúð.
Guð blessi þig.
Guðmundur Snorrason.
JÓHANNES GEIR
JÓNSSON
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur
Minningarkort
Krabbameinsfélagsins
540 1990
krabb.is/minning
Ástkær móðir okkar,
SVANBORG ELINBERGSDÓTTIR
frá Ólafsvík,
Bólstaðarhlíð 48,
Reykjavík,
sem lést á líknardeild Landspítalans í Kópa-
vogi fimmtudaginn 26. júní sl., verður
jarðsungin frá Ólafsvíkurkirkju föstudaginn
11. júlí nk. kl. 14.00.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á Minningarsjóð líknardeildar
Landspítala.
Fyrir hönd fjölskyldna okkar og annarra aðstandenda,
Bergur Heiðar Birgisson,
Birgir Örn Birgisson.
Móðursystir okkar,
JÓNÍNA JÓNSDÓTTIR
frá Rauðbergi í Fljótshverfi,
Vestur-Skaftafellssýslu,
síðar til heimilis á Hverfisgötu 67,
Reykjavík,
lést mánudaginn 30. júní.
Útför hennar hefur farið fram í kyrrþey að ósk
hinnar látnu.
Jón Björgvinsson,
Guðný Björgvinsdóttir,
Unnur Jóna Björgvinsdóttir,
Stefán Björgvinsson,
Ragnheiður Björgvinsdóttir.
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
KRISTÍN ALEXANDERSDÓTTIR,
Dalbraut 27,
lést laugardaginn 5. júlí.
Berta G. Björgvinsdóttir, Tómas Högnason,
Sigurður St. Björnsson, Rakel Sigurðardóttir,
Guðrún Ása Björnsdóttir, Angantýr Vilhjálmsson,
Daníel G. Björnsson, Jórunn Guðmundsdóttir,
Alexander G. Björnsson, Gyða Gorgonia Björnsson,
Björn K. Björnsson,
Marteinn S. Björnsson, Kristín Helgadóttir,
barnabörn, langömmubörn
og langalangömmubörn.
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir, afi og langafi,
ÁKI SIGURÐSSON,
Ægisgötu 8,
Akureyri,
lést á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri sunnu-
daginn 6. júlí.
Fyrir hönd aðstandenda,
Heiður Jóhannesdóttir,
Jóna Kristín Ákadóttir,
Sigurður Þór Ákason.
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir, afi og langafi,
SIGURÐUR KRISTJÁN BALDVINSSON
frá Hjalteyri,
Núpalind 2,
Kópavogi,
andaðist á hjúkrunarheimilinu Sunnuhlíð,
aðfararnótt mánudagsins 7. júlí.
Jarðarförin auglýst síðar.
Magðalena Stefánsdóttir,
Esther Sigurðardóttir, Helgi Sigurðsson,
Stefán Baldvin Sigurðsson, Anna S. Jóhannsdóttir,
Sigurbjörg Sigurðardóttir Rollini,
Sigrún Jensey Sigurðardóttir, Kristján Bjarndal Jónsson,
Sigurður Sigurðarson, Hildur Sandholt,
barnabörn og barnabarnabörn.