Morgunblaðið - 13.07.2003, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 13. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BRYNHILDUR Davíðsdótt-ir er dóttir hjónanna Dav-íðs Aðalsteinssonar á Arn-bjargarlæk í Borgarfirðiog Guðrúnar Jónsdóttur.
Hún lauk BS-prófi í líffræði frá Há-
skóla Íslands auk undirbúningsnáms
fyrir meistaranám í hagfræði við HÍ.
Að því búnu hélt hún til Boston þar
sem hún lauk tvöföldu meistaranámi,
annars vegar í alþjóðasamskiptum og
hins vegar umhverfis- og auðlinda-
stjórnun. Að því búnu hóf Brynhildur
þverfaglegt doktorsnám sem mætti
kallast visthagfræði (ecological
economics) þar sem hún lagði áherslu
á að sameina hagfræði, líffræði og
eðlis/efnafræði umhverfis og auð-
linda.
Slík sameining gerir stjórnendum
kleyft að ná fram skilvirkari umhverf-
is- og auðlindastjórn og einnig að skil-
greina t.d umhverfisvænni hagstjórn.
Brynhildur lauk doktorsnámi sínu
við Boston University árið 2001. Hún
starfar nú við kennslu og rannsóknir
við umhverfisdeild Boston University
en auk þess rekur hún sitt eigið ráð-
gjafarfyrirtæki og er bókaritstjóri
tímaritsins Ecological Economics.
Brynhildur býr í Cambridge í
Massachusetts ásamt manni sínum
Einari Erni Sigurdórssyni og 4 ára
dóttur, Urði.
Sátt við náttúruna
Hvernig stóð á því að þú tókst
ákvörðun um það, eftir að hafa lokið
námi í líffræði, að snúa þér að hag-
fræðitengdara námi?
„Eftir að hafa verið í líffræðinámi,
sem ég hafði mjög gaman af og veitti
mér góða grunnþekkingu, fór ég
smám saman að skilja að líffræðin
leggur litla áherslu á að skoða sam-
band manns og náttúru. Ég vildi öðl-
ast skilning á því hvernig við getum
lifað í sátt við náttúruna og notað auð-
lindir okkar skynsamlega. Það gerði
að verkum að ég ákvað að fara í und-
irbúningsnám fyrir meistaranám í
hagfræði. Þar tóku hins vegar við öfg-
ar í hina áttina, þar sem lítið var
fjallað um þau náttúrulögmál sem
gilda um þær auðlindir sem við not-
um. Oft gleymist að þær auðlindir
sem við notum, hvort sem um er að
ræða fiskistofna, grunnvatn eða orku,
eru allar hluti af stærra samhengi,
sem verður að taka tillit til. Allt teng-
ist þetta einhvern veginn saman í
náttúrunni og ekki er hægt að valda
röskun á einum stað án þess að það
hafi afleiðingar annars staðar. Þetta
þurfum við að reyna að sjá fyrir og
koma þannig í veg fyrir slæma
ákvarðanatöku.
Í stuttu máli vildi ég skilja hvernig
við getum nýtt alla þá miklu þekkingu
sem við höfum úr líffræðinni til að
taka skynsamlegri ákvarðanir um
nýtingu auðlinda og umhverfis – auð-
vitað á hagkvæman hátt og að skilja
betur stærð okkar þjóðarauðs sem er
mikið til samsettur af náttúruauðlind-
um.
Þar sem hagfræðin svaraði ekki
þeim spurningum sem ég var að leita
svara við ákvað ég að fara til Banda-
ríkjanna í þverfaglegt nám.
Fyrst var ég reyndar að velta fyrir
mér doktorsnámi í sjávarlíffræði. Í
því skyni lærði ég að kafa til að geta
skoðað sjávarpöddur. Einnig fór ég á
sjó til að safna gögnum fyrir Bioice-
verkefnið. En eftir að hafa verið tvær
vikur á færeyskum togara við að
safna vísindagögnum komst ég að því
að þetta ætti ekki við mig. Ég varð
ægilega sjóveik og ekki bætti listileg
matseld kokksins úr skák. Ég hef þó
enn gaman af því að kafa.“
Hvert er megininntak visthag-
fræðinnar?
„Visthagfræðin tekur tillit til þess
að maðurinn og hagkerfi hans er hluti
af vistkerfi heimsins. Til að viðhalda
og tryggja langlífi okkar hagkerfis
verður að viðhalda vistkerfinu. Ofnýt-
ing og eyðilegging vistkerfis getur
leitt til skyndigróða en slík þróun er
augljóslega sjaldnast sjálfbær þar
sem eyðilegging vistkerfa er yfirleitt
ekki afturkræf.
Þjónusta náttúrunnar
Oft eru þær lausnir sem taka tillit
til umhverfisþátta dýrari þegar til
skamms tíma er litið. En þær lausnir
sem ekki taka tillit til áhrifa á um-
hverfið og hafa umtalsverð umhverf-
isáhrif geta orðið þjóðarbúinu mun
dýrari þegar fram í sækir.
Við treystum á náttúruna til að
veita okkur „þjónustu“ sem felst í til
dæmis viðhaldi tegunda sem við nýt-
um, í viðhaldi jarðvegs og í að veita
okkur nauðsynlega framleiðsluþætti
svo sem efni og orku.
Án þessarrar þjónustu væri ansi
dýrt og í raun erfitt að halda uppi
hagkerfi heimsins. Þrátt fyrir hversu
mikilvæg þjónusta náttúrunnar er, þá
er hún ekki verðlögð sem skyldi og í
raun litið svo á að við getum gengið að
henni sem vísri. Einnig eru þau áhrif
sem okkar hegðan hefur á þjónustu
náttúrunnar sjaldnast tekin til greina
í stefnumótun til framtíðar. Til að
leggja drög að sjálfbærri framtíð
verður að haga málum þannig að með
einhverjum hætti muni mannleg
hegðun stjórnast að einhverju leyti af
áhrifunum á vistkerfið. Því markmiði
væri hægt að ná með því að áhrifin
endurspeglist í kostnaði neyslunnar
eða þá í gjaldtöku vegna notkunar
þeirrar þjónustu sem náttúran veitir
okkur.
Verðmætahugtakið liggur því til
grundvallar visthagfræðinni sem og
skilningur á samspili vist- og hagkerf-
is.
Það sem ég hef lagt áherslu á bæði
í kennslu og rannsóknum eru í raun
fjórir grunnþættir visthagfræðinnar.
Þeir eru í fyrsta lagi skilningur á því
hvernig hagkerfi og vistkerfi eru inn-
byrðis háð hvort öðru. Þetta fer fram
með gerð hermilíkana.
Í öðru lagi er þróun vísitalna sem
endurspegla ástand hagkerfa og vist-
kerfa viðvíkjandi sjálfbærni og túlkun
þeirra.
Í þriðja lagi er þróun á aðferðum til
að verðleggja náttúruna og þjónustu
hennar.
Síðan í fjórða lagi er að móta
stjórntæki sem nýtast okkur við að ná
markmiðinu um sjálfbæra þróun. Hér
er lögð áhersla á að öðlast skilning á
því hvernig hægt er að hafa áhrif á
mannlega hegðun og taka tillit til
náttúrulögmála.
Í Evrópu, til dæmis Hollandi og
Svíþjóð sem og í Bandaríkjunum, hef-
ur þetta nýja fræðasvið rutt sér til
rúms innan þeirra geira, sem hafa
með umhverfismál og auðlindastjórn-
un að gera.
Við ákvarðanatöku reynum við að
láta umhverfið njóta vafans (precaut-
ionary principle) enda getur oft verið
erfitt að snúa til baka ef illa fer ef um
umhverfis- eða auðlindastjórnun er
að ræða.“
Grænir þjóðhagsreikningar
Að hverju hafa rannsóknir þínar
fyrst og fremst beinst?
„Þótt ég kenni til dæmis verðlagn-
ingu náttúrauðlinda, græna þjóð-
hagsreikninga og annað í þeim dúr
hef ég aðallega verið að búa til gagn-
virk líkön er meta áhrif lífs- og hag-
kerfa hvert á annað og við að hanna
nýjar vísitölur sem styðjast má við á
leið til sjálfbærrar þróunar, svo sem
við þróun orkunotkunar.
Í líkanagerðinni hef ég t.d. verið að
skoða hvernig orkufrekur iðnaður í
Bandaríkjunum hegðar sér hvað
varðar orkunotkun og notkun á þeim
efnum sem innihalda kolefni. Við er-
um að velta fyrir okkur hvaða leið er
best að fara til að draga úr útblæstri í
iðnaði án þess að það valdi auknum
útblæstri annars staðar í framleiðslu-
ferlinu (multi-media policy analysis).
Þessi hegðunarlíkön eru síðan tengd
við líkön sem lýsa umhverfisáhrifum.
Þannig var, svo dæmi sé nefnt, líkan
fyrir bandaríska pappírsiðnaðinn
tengt við líkan af skógrækt og fram-
leiðslu metangass.
Í tengslum við þetta verkefni var
áhugavert að við notuðum aðferð sem
mjög er að ryðja sér til rúms við mót-
un reglugerða og í samningaviðræð-
um. Í henni felst að fulltrúar viðkom-
andi iðngreina tóku sjálfir þátt í
mótun líkananna og gáfu okkur að-
gang að ýmsum mikilvægum upplýs-
ingum. Þar af leiðandi urðu líkönin að
vera mjög gegnsæ og auðskiljanleg
öllum. Þegar samningaviðræður hóf-
ust þekktu allir líkönin og voru sam-
mála um að þau hermdu nokkuð vel
eftir raunveruleikanum.
Að því búnu, er líkönin voru full-
mótuð, var öllum þeim sem áttu hags-
muna að gæta (stakeholders) smalað
saman inn í fyrirlestrasal á hlutlæg-
um stað þar sem þeir léku sér með
líkönin og skoðuðu væntanleg áhrif
og viðbrögð við nýjum reglugerðum.
Við sem hönnum þessi líkön viður-
kennum fúslega að þau veita okkur
ekki neinn endanlegan sannleika
enda vitum við ekki með vissu hvað
mun gerast í framtíðinni.
Líkönin lýsa einungis niðurstöðu
sem breytist ef forsendurnar breyt-
ast. Við verðum því að taka marga
óvissuþætti til greina sem samninga-
aðilar geta leikið sér með – auðvitað
innan ákveðinna skekkjumarka.
Æfingarnar með líkönin falla beint
inn í nýjan ramma sem notaður er við
myndun reglugerða. Samkvæmt hon-
um eigum við sem hönnum stefnu-
mótandi líkön að búa til gegnsæ,
gagnvirk hermilíkön og hagsmunaað-
ilar mega koma að líkanagerðinni. Við
leyfum þeim að koma sínum skoðun-
um og áhyggjum á framfæri sem í
raun ætti að vera ein af grundvall-
arreglum lýðræðisþjóðfélags. Hins
vegar verður sá er smíðar líkanið að
varast að falla í þá gryfju að líkönin
verði hliðholl hagsmunaaðilum.“
Unnið fyrir EPA
Þú hefur einnig unnið að því að
þróa nýjar vísitölur sem geta verið
leiðbeinandi fyrir Bandaríkjastjórn
varðandi sjálfbæra þróun. Hvað felst
í þeim vísitölum?
„Sjálfbær þróun er mjög fyrirferð-
armikil í umræðunni þessa stundina.
Mikil áhersla er lögð á umhverfis-
vernd en lífsblóð allrar þróunar er
orkunotkun. Við getum ekki hreyft
okkur án þess að eyða orku. Það sem
ég er að gera meðal annars er að þróa
fjölvíddarvísitölu (multidimensional
index) fyrir Umhverfisstofnun
Bandaríkjanna (EPA) sem segir til
um hvort fylki Bandaríkjanna eru á
leið í átt til sjálfbærrar orkuþróunar
eða ekki. Þessi fjölvíddar vísitala tek-
ur til allra þátta sjálfbærrar þróunar,
þ.e. hagfræðilegra, félagslegra og
Gætum orðið brautryðjendur
við nýtingu hreinnar orku
Morgunblaðið/Arnaldur
Brynhildur Davíðsdóttir segir okkur treysta á náttúruna til að veita okkur „þjónustu“ sem felist t.d. í að veita okkur nauðsynlega framleiðsluþætti s.s. efni og orku.
Brynhildur Davíðsdóttir,
doktor í visthagfræði, segir
Íslendinga eiga góða mögu-
leika á að verða brautryðj-
endur í heiminum við nýt-
ingu hreinnar orku. Hún
segir í samtali við Steingrím
Sigurgeirsson að með skyn-
samlegri umhverfisstjórnun
gæti hið hreina, óspillta Ís-
land orðið einhver mikil-
vægasta útflutningsafurð
Íslendinga.
’ Íslendingar gætu orðið leiðandi á sviðiumhverfisstjórnunar og orku- og auðlinda-
stjórnunar. ‘
’ Til að viðhalda og tryggja langlífi okkarhagkerfis verður að viðhalda vistkerfinu. ‘