Morgunblaðið - 04.10.2003, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 LAUGARDAGUR 4. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þá líður nú að því að pólitíkusarnir verði að taka afleiðingum gerða sinna frá síðasta
kosningafylliríi.
Sýslu- og sóknarlýsingar Dalasýslu
Vinnan hófst
á ritvélaöld
SÖGUFÉLAGIÐ ogÖrnefnastofnun Ís-lands hafa gefið út
bókina Dalasýsla, sýslu-
og sóknarlýsingar. Einar
G. Pétursson, vísindamað-
ur við Stofnun Árna
Magnússonar, sá um út-
gáfuna.
Sýslu- og sóknarlýsing-
ar Dalasýslu voru teknar
saman að frumkvæði Jón-
asar Hallgrímssonar,
skálds og náttúrufræð-
ings, til undirbúnings að
Íslandslýsingu sem aldrei
varð að veruleika.
Í bókinni munu birtast í
fyrsta sinn lýsingar úr
hinni söguríku Dalasýslu,
sem flestar hafa verið
skrifaðar af staðkunnug-
um mönnum, sýslumanni,
prestum og hreppstjóra.
Hver er forsaga þessara sókn-
arlýsinga?
„Á fundi Hafnardeildar Hins ís-
lenska bókmenntafélags 25. ágúst
1838 var að frumkvæði Jónasar
Hallgrímssonar samþykkt að efna
til Íslandslýsingar og kosin nefnd
til að hrinda málinu í framkvæmd.
Í henni áttu sæti Brynjólfur Pét-
ursson, Finnur Magnússon, Jón
Sigurðsson, Jónas Hallgrímsson
og Konráð Gíslason. Vorið eftir
sendi nefndin boðsbréf og spurn-
ingalista til sýslumanna og presta
um land allt. Jónas vann nokkuð
að lýsingunni næstu árin en hann
lést eins og kunnugt er 26. maí
1845 og eftir það varð enginn til
að halda henni áfram. Verkinu var
þess vegna aldrei lokið en í hand-
ritasafni Hins íslenska bók-
menntafélags eru svörin varð-
veitt. Lýsingarnar hafa nú verið
gefnar út úr flestum héruðum
landsins og eru lýsingar úr Dala-
sýslu með þeim allra seinustu, að-
eins á eftir að gefa út lýsingar
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu.“
Síðan hvenær eru þessar lýs-
ingar?
„Það voru nú misjöfn viðbrögð
við þessum spurningalistum, elsti
textinn er frá 1840 en sá yngsti
frá 1855. Lýsingarnar eru auk
þess afar misjafnar að gæðum,
prestar voru sumir aðfluttir og
þar af leiðandi lítt kunnugir í
sóknunum. Einn leysti það með
því að láta fróðan bónda lýsa
sókninni og fyrir vikið verður lýs-
ingin betri hvað staðhætti varðar.
En í öðrum sóknum eru lýsing-
arnar knappari og í sumum eru
ekki einu sinni taldir upp bæir.
Svo eru margar mjög nákvæmar.
Í lýsingunum er engu að síður að
finna ótal merkilegar upplýsing-
ar, getið er um flestar jarðir, sel-
farir, alfaravegi, réttir og fjöl-
mörg örnefni eru tilgreind. Þá er
fróðlegt að sjá að þegar skoðaðar
eru upplýsingar um haustleitir,
m. a. hér kemur í ljós að ekki
kemst fast skipulag á þær fyrr en
á 19. öld, sama skipulag og stuðst
er við alla 20. öldina.“
Var eitthvað sem kom þér,
sjálfum Dalamanninum, á óvart í
lýsingunum?
„Já, það var ótal
margt. Í lýsingum
tveggja höfunda,
þeirra séra Friðriks
Eggerz í Skarðsþing-
um og Kristjáns Skúla-
sonar Magnúsen sýslu-
manns, er til að mynda frásögn af
Eiríki rauða sem er ekki að finna í
fornritum. Þeir segja báðir frá
vogi einum hvar Eiríkur rauði
leyndist á skipi sínu undir hrísi
áður en hann flúði frá Íslandi en
þar á þá að hafa verið skógur mik-
ill sem náði yfir voginn. Þetta hef-
ur verið almenn sögn í þá daga en
er ekki í fornritum. Um stapa hjá
Ásgarði sagði „höfðu miðaldurs-
menn mikla trú á honum meðan
trú var mest á álfum eður huldu-
fólki.“ Með öðrum orðum átti þá
trú á huldufólk að vera dauð.“
Kemur eitthvað fram um
mannlíf í Dalasýslu á þessum tím-
um?
„Já, í spurningalistanum er
meðal annars spurt um íþróttir
Dalamanna og hljóðfæraleik eða
hvað menn hefðu sér helst til
skemmtunar. Þó ekki sé þessum
spurningum nú svarað ítarlega
kemur fram að að menn höfðu sér
til skemmtunar fornsagnalestur á
vetrum og rímnakvepskap. Eins
er það nefnt að bændur hafi nokk-
uð sótt í fá fornsögur og rímur og
aðrar fróðleiksbækur að láni hjá
presti sínum en verið tregir til að
kaupa. Eins kemur fram að þess-
um ágætu mönnum fannst sið-
ferði Dalamanna sæmilegt en þó
afar misjafnt, helst væri því
ábótavant hjá þeim sem orðið
hefðu fyrir áhrifum frá stall-
bræðrum sínum í verplássum og
kauptúnum. Á einum stað er haft
á því orð að prestarnir sjálfir
væru nú ekki nógu góðar fyrir-
myndir í siðferðilegum efnum.“
Hefur þú unnið lengi að þessari
útgáfu?
„Þetta hefur verið nokkurs
konar tómstundavinna hjá mér
lengi. Stundum hef ég lítið gefið
mig að þessu um langt skeið en
svo unnið hörðum höndum þegar
fátt annað ber að. Ég
veit því ekki hversu
langan tíma þetta hef-
ur tekið í heild en vinn-
an hófst á ritvélaöld,“
segir Einar.
Útgáfunni fylgja ít-
arlegar skýringar á
mörgum efnisatriðum, t.d. tilvitn-
anir í fornrit, skjöl, þjóðsagnasöfn
og ritgerðir; m.a. eru birt nokkur
áður óprentuð jarðaskjöl. Í skýr-
ingum eru þannig tilvísanir til
frekari fróðleiks. Myndir eru birt-
ar af kirkjustöðum, þremur höf-
undum og tveimur kortum höf-
unda.
Einar G. Pétursson
 Einar G. Pétursson er fæddur
25. júlí árið 1941 í Stóru-Tungu á
Fellsströnd í Dalasýslu og ólst
þar upp. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum á Akureyri ár-
ið 1961, cand. mag í íslenskum
fræðum vorið 1970 og dr. phil.
árið 1998. Hann var deildarstjóri
á Landsbókasafni Íslands á ár-
unum 1984-1988. Hann hefur
stundað rannsóknir á Árna-
stofnun um árabil og gefið út
ýmsar bækur, m.a. Eddurit Jóns
Guðmundssonar lærða. Einar er
kvæntur Kristrúnu Ólafsdóttur
kennara og eiga þau tvo upp-
komna syni.
Frásögn af
Eiríki rauða
sem ekki er
að finna í
fornritum
UNDIRRITUÐ hefur verið vilja-
yfirlýsing um byggingu allt að
3000 fermetra verslunar- og þjón-
ustumiðstöðvar í miðbæ Reyðar-
fjarðar. Gert er ráð fyrir að endan-
leg ákvörðun um verkefnið liggi
fyrir um áramót og að húsið verði
opnað að ári.
Eignarhaldsfélagið Molinn var
stofnað í janúar 1999, en allt frá
árinu 1997 hefur verið rætt um
þörf fyrir verslunar- og þjónustu-
húsnæði á Reyðarfirði.
Sjö aðilar hafa nú tekið saman
höndum um miðstöðina, sem ber
vinnuheitið Molinn og er undirbún-
ingur vel á veg kominn. Reiknað er
með að ef hugmyndir þessara aðila
ganga eftir verði fyrsta skóflu-
stungan tekin í desember og að
fyrirtæki geti flutt inn haustið
2004.
Grunneining Molans
nútímaleg matvöruverslun
Arkitektastofan Arkis á Egils-
stöðum sér um teikningar hússins
en fyrirtækin sem að verslunar- og
þjónustumiðstöðinni standa eru
Hönnun hf., Landsbanki Íslands,
Landsafl hf., Íslenskir aðalverk-
takar hf., Fjarðabyggð, Kaupfélag
Héraðsbúa og Molinn ehf.
Miðstöðin mun standa við
Strandgötu, á milli Hafnargötu og
Búðargötu. Nú þegar hefur verið
unnið að frumhugmyndum og aflað
lóðarréttinda á vegum einkahluta-
félagsins Molans ehf. Leggja á
áherslu á fjölþætta starfsemi í mið-
stöðinni, þ.e. verslun, skrifstofu-
hald og rekstur banka, en gert er
ráð fyrir að grunneiningin verði
nútímaleg matvöruverslun.
Að sögn forsvarsmanna bygg-
ingarinnar hefur undirbúningur
verkefnisins allt frá upphafi sveifl-
ast í takt við áætlanir um uppbygg-
ingu álvers og virkjunar á Austur-
landi. Nú þegar samningar um
byggingu álvers Alcoa í Reyðar-
firði hafa verið undirritaðir skap-
ist þörf fyrir húsnæði af fjölþætt-
um toga í Fjarðabyggð.
Þegar er búið að ráðstafa rúm-
lega helmingi húsnæðisins.
Morgunblaðið/Hallfríður Bjarnadóttir
Markar upphafið að vexti og viðgangi á Reyðarfirði: Viljayfirlýsing undirrituð um byggingu þjónustu- og versl-
unarmiðstöðvar í miðbænum. F.v. Eyjólfur Á. Rafnsson, Hönnun, Gunnlaugur Kristjánsson, ÍAV, Björn Ágústsson,
KHB, Sveinn Jónsson, Molanum ehf., Guðmundur Bjarnason, Fjarðabyggð, Úlfar Örn Friðriksson, Landsafli hf.,
og Haukur Þór Haraldsson hjá Landsbanka Íslands. Endanleg ákvörðun um verkefnið mun liggja fyrir um áramót.
Afstöðumynd/Hönnun
Þéttbýlið á Reyðarfirði: Auk verslunar- og þjónustumiðstöðvar sem rísa á í
miðbænum verður nýtt hringtorg byggt vestan við þéttbýlið fyrir næsta
vor. Tillögur eru um að Suðurfjarðavegur verði lagður þaðan, suður ár-
ósana og árnar sameinaðar undir eina brú. Þá verður byggt nýtt miðbæj-
artorg á Reyðarfirði í tengslum við þjónustumiðstöðina.
Moli hugs-
anlega opn-
aður að ári
Reyðarfirði. Morgunblaðið.
3.000 fermetra verslunarmiðstöð í miðbæ Reyðarfjarðar