Morgunblaðið - 21.10.2003, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MÉR finnst að mennættu að virða nið-urstöðu þjóð-aratkvæðisins um evr-
una í að minnsta kosti tvö
kjörtímabil. En þá kæmi til greina
að velta málinu aftur fyrir sér,“
segir Lars Wohlin, fyrrverandi
seðlabankastjóri Svíþjóðar og einn
af þekktustu andstæðingum þess
að Svíar taki þátt í Efnahags- og
myntbandalagi Evrópu, EMU.
„Svo margt getur gerst á þeim tíma
að nauðsynlegt er að íhuga málið
upp á nýtt.“
Wohlin flutti erindi um þjóð-
aratkvæðið í Svíþjóð á málþingi
Heimssýnar, hreyfingar sjálfstæð-
issinna í Evrópumálum, í vikunni. Í
samtali við Morgunblaðið sagði
Wohlin margt valda því að hann
legðist gegn evrunni. Hann lagði
mesta áherslu á að Svíar yrðu að
hafa yfirstjórn peningamála sinna
áfram undir eigin stjórn og til þess
þyrftu þeir eigin seðlabanka.
„Menn ráða yfir þrem mik-
ilvægum stýritækjum til að ráða
ferðinni í efnahagsmálum: gjald-
miðlinum, vaxtastiginu og fjárlög-
unum,“ segir Wohlin. „Leggi menn
tvö af þessum tækjum frá sér verð-
ur mun erfiðara en ella að fram-
fylgja góðri efnahagsstefnu. Menn
geta ekki látið fjárlagastefnu koma
algerlega í stað aðgerða í peninga-
málum, það gengur ekki upp. Við
verðum að geta sjálfir ákveðið að
hafa fljótandi gengi á krónunni sem
er skilyrði þess að geta rekið sjálf-
stæða peningastefnu og þá á ég við
að menn hafi sjálfir stjórn á
skammtímavöxtunum.“
Tillit til Svía?
– Myndi seðlabanki Evrópu í
Frankfurt taka sérstakt tillit til að-
stæðna í sænskum efnahagsmálum
þegar kæmi að vaxtastigi og gengi
evrunnar?
„Nei, þeir myndu aldrei gera
það, við erum aðeins örlítill hluti af
því stóra dæmi. Seðlabanki Evrópu
hefur að vísu það markmið að verð-
bólgan skuli vera að meðaltali um
2% í allri álfunni en þá getur hvert
ríki haft ráðrúm til að hafa ann-
aðhvort meiri eða minni verðbólgu.
Hún er t.d. um 5% núna í Írlandi,
um 1% í Portúgal, 1% í Þýskalandi.
höfum miklu oftar þurft að
hemil á þenslu í Svíþjóð en
þurft að auka hana. Og það
tekist nokkuð vel að tryggj
vægi í gengis- og verðlagsm
frá því um miðjan tíunda ár
en nokkru áður var ákveðið
gengið fljóta.“
– Ertu smeykur um að ta
stórfyrirtækja, sem hafa hó
flytja aðalstöðvarnar frá Sv
muni standa við þau orð ef e
verði ekki tekin upp?
„Ég er mjög hræddur um
muni flytja en ekki vegna e
heldur vegna skattpíningar
Svíþjóð. Þetta gerist því ve
stefnunnar í innanlandsmál
ar og ef við skiptum um ste
um við breytt þessu. Við þu
fá til valda stjórn þar sem j
aðarmenn ráða ekki ferðinn
þurfum kerfisbreytingu. St
arfélögin eru núna svo öflug
geta í reynd alltaf hrakið hæ
stjórn frá völdum.“
Wohlin er spurður hvað g
breytt áliti hans á evrunni.
En bankinn gæti ekki stýrt verð-
bólgustiginu sérstaklega í Svíþjóð,
hann er eingöngu með meðaltalið í
huga. Okkar eigin seðlabanki getur
það, hann getur virkað sem aðhald
til að halda verðlagi og verðbólgu í
skefjum ef gengið er fljótandi.“
– Japanar hafa í áratug reynt að
ráða bót á kreppunni þar með
vaxtalækkunum en ekkert gengið.
Er sjálfstæði Svía mikið, eruð þið
ekki háðir því sem gerist annars
staðar?
„Við getum ákveðið sjálfir
skammtímavextina en það er rétt
að ef við þyrftum að berjast við
samdrátt og jafnvel verðhjöðnun
eins og Japanar myndi pen-
ingastefna ekki hafa mikil áhrif. En
helsti vandinn í Svíþjóð síðustu 30
eða 40 árin hefur ekki verið hjöðn-
un heldur verðbólga. Peningamálin
eru því helsta tækið til að hindra
verðbólgu og þenslu.
Ég hef stundum notað þá samlík-
ingu að hægt sé að hafa hemil á
hundi með ól en það er ekki hægt
að reka hann áfram með ólinni. Við
Sannindi endast o
Ábatinn af því að taka
upp evruna er ekki
sjáanlegur, að sögn
Lars Wohlins, fyrr-
verandi seðlabanka-
stjóra Svíþjóðar.
Kristján Jónsson
ræddi við Wohlin.
Morgunblaðið/
Lars Wohlin, fyrrverandi seðlabankastjóri Svíþjóðar.
’ Segjum að evrusamstarfið takist afburða vel en sænskur efnahagur len
miklum hremmingum, þá gætu viðhor
breyst. ‘
TIL VARNAR FRELSI
Frelsi og mannréttindi eru hornsteinarlýðræðisins. Þegar George Bush
Bandaríkjaforseti blés til orrustu gegn
hryðjuverkum eftir 11. september 2001
gerði hann það í nafni frelsis. Frelsið
virðist hins vegar ekki vera allra í augum
Bandaríkjamanna og hafa komið mýmörg
dæmi um það að réttindi manna hafi verið
fótum troðin fyrir litlar eða jafnvel engar
sakir eins og greint var frá í grein um
þessi mál í Morgunblaðinu á sunnudag.
Í greininni eru rakin ýmis dæmi um
þau áhrif, sem baráttan gegn hryðjuverk-
um hefur haft á friðhelgi einkalífsins og
réttindi ýmissa minnihlutahópa í Banda-
ríkjunum og ofsóknir, sem virðast eiga
rætur í trúarskoðunum eða uppruna
fólks.
Breytt ástand hefur til dæmis verið
notað til að herða verulega innflytjenda-
eftirlit. Mikill fjöldi manna hefur verið
hnepptur í gæsluvarðahald. Í upphafi
greindi dómsmálaráðuneytið frá fjölda
handtekinna, en um mánuði eftir hryðju-
verkin var því hætt. Var talan þá komin
upp í 1.182. Í greininni er sagt frá banda-
rískum ríkisborgara, sem sat í haldi í 17
mánuði án þess að fá að tala við lögmann.
Í öðru tilviki var manni haldið í átta mán-
uði vegna útrunninnar vegabréfsárit-
unar. Að átta mánuðunum liðnum var
hann sendur úr landi fyrir að nota ógilt
tryggingaskírteini.
Innra eftirlit dómsmálaráðuneytisins
lét vinna skýrslu, sem birt var í sumar og
staðfestir að með þessum hætti hafi fólki,
sem engin sannanleg tengsl hafi við
hryðjuverkastarfsemi, verið varpað í
fangelsi, oft svo mánuðum skiptir, án þess
að fá að ræða við lögmenn eða ættingja.
Yfirvöld hafi ekki lagt sig fram um að
skilja að þá, sem hafi verið handteknir af
handahófi og þá, sem raunverulega væru
grunaðir um að tengjast hryðjuverkum.
Í kjölfar hryðjuverkanna 11. septem-
ber voru samþykkt svokölluð „föður-
landslög“ í Bandaríkjunum þar sem
heimildir yfirvalda til persónunjósna eru
rýmkaðar verulega.
Bandaríkjamenn hafa verið gagnrýnd-
ir vegna fangabúðanna í Guantanamo-
herstöðinni á Kúbu þar sem 600 mönnum
hefur verið haldið án ákæru, sumum í allt
að tvö ár. Þar er um að ræða fanga, sem
handteknir voru í Afganistan og víðar, og
talið var að tengdust stjórn talibana í
Afganistan eða hryðjuverkasamtökunum
Al-Qaeda. Menn sem hafa verið látnir
lausir úr fangabúðunum segja að þeir hafi
verið beittir harðræði og hafa mannrétt-
indasamtök farið fram á að fá upplýsingar
um meðferð fanganna. Föngunum hefur
verið neitað um þau réttindi, sem stríðs-
föngum eru tryggð í Genfarsáttmálanum,
á þeirri forsendu að þeir séu ólöglegir
stríðsmenn. Þeir hafa ekki fengið að ráð-
færa sig við lögmenn.
Baráttan gegn hryðjuverkum er alvar-
legt mál. Því má hins vegar ekki gleyma
undir hvaða merkjum sú barátta er háð.
Ef sú barátta fer fram með því að ganga á
mannréttindi er verið að leyfa hryðju-
verkamönnum að ná sínu fram. Frelsið
verður ekki varið með því að afnema það.
GRUNNGILDI MEIRIHLUTANS –
RÉTTUR MINNIHLUTANS
Hugmyndir um aðskilnað ríkis ogkirkju komu til umræðu á kirkju-þingi, sem sett var á sunnudag.
Karl Sigurbjörnsson, biskup Íslands,
velti þar upp þeirri spurningu, hvort
raunverulega væri orðið til fjölmenning-
arlegt samfélag á Íslandi. „En er það nú
alveg víst, og er það alveg æskilegt að all-
ur siður sé jafnrétthár? Hlýtur ekki sam-
félagið að byggjast á sátt um ákveðin
grunngildi út frá sögu sinni, hefð og
menningu, jafnvel þótt tryggt sé frelsi
einstaklingsins að játa og iðka trú sína?
Íslenskt samfélag er orðið miklu fjöl-
breyttara en áður. En samt sem áður
telst meirihluti landsmanna til þjóðkirkj-
unnar og lútherskra fríkirkjusafnaða,“
sagði biskup meðal annars. „Er það ekki
frumforsenda lýðræðisins að sjónarmið
meirihlutans vegi þyngst, að teknu tilliti
til grundvallarréttinda minnihlutans?
Við viljum standa vörð um þau kristnu
grundvallargildi sem menning okkar og
siður hefur byggst á um aldir. Við viljum
vissulega að þau sem hingað koma frá
framandi menningarheimum finni sig
velkomin hér og líði vel. Okkur ber að
standa vörð um trúfrelsi og jafnrétti. Ég
tel víst að meirihluti íslensku þjóðarinnar
vilji að hér verði áfram unnið að því að
móta og byggja upp menningu og sam-
félag sem byggist á þeim grundvallar-
gildum sem kristin kirkja hefur rækt með
þjóðinni í aldanna rás. Ég sé fá teikn á
lofti um að sá vilji sé á undanhaldi þegar
allt kemur til alls.“
Allt er þetta rétt hjá biskupi. Burtséð
frá því, hvernig menn skilgreina fjöl-
menningarlegt samfélag, fer þó ekkert á
milli mála að íslenzkt samfélag hefur
gjörbreytzt; frá því að vera eitt eins-
leitasta þjóðfélag heims í þjóðernis- og
trúarlegu tilliti til þess að vera þjóðfélag,
þar sem margir menningarheimar eiga
fulltrúa. Þannig áttu um síðustu áramót
lögheimili hér á landi rúmlega 19.000
manns fæddir erlendis, eða 6,6% lands-
manna. Á tíu árum hefur erlendum rík-
isborgurum búsettum hér fjölgað úr 1,8%
í 3,9%, sem er litlu lægra hlutfall en í ná-
grannalöndum á borð við Noreg og Dan-
mörku. Mikill meirihluti þessara nýju
íbúa er kristinn, en hlutur annarra trúar-
bragða er vaxandi.
Það leikur varla vafi á að víðtæk sam-
staða ríkir hér á landi um að íslenzkt
þjóðfélag eigi áfram að byggjast á kristn-
um gildum; svo samofin er kristin trú
menningu Íslendinga og þjóðfélagsgerð.
Í því ljósi ber m.a. að skoða stjórnar-
skrárákvæðið um stuðning ríkisins við
hina evangelísku, lútersku kirkju, en í
ræðu sinni á kirkjuþingi orðaði Björn
Bjarnason kirkjumálaráðherra m.a. þá
skoðun, sem Morgunblaðið hefur marg-
ítrekað: „Ákvæði stjórnarskrárinnar um
stöðu hinnar evangelísku lútersku kirkju
endurspegla sögulega þróun og kristna
lífæð íslenzku þjóðarinnar í þúsund ár…
Þau staðfesta, að þjóðskipulag okkar
byggist á kristnum gildum.“
Í lýðræðisríki er ekki nóg að sjónarmið
meirihlutans ráði; það verður að tryggja
að réttur minnihlutans sé ekki fyrir borð
borinn eins og biskup bendir á. Morgun-
blaðið hefur áður gert að umtalsefni þá
skyldu hins opinbera að tryggja fjöl-
breytta og vandaða trúarbragðafræðslu í
skólum, ekki aðeins um kristna trú, sem
öllum íbúum Íslands er þó nauðsynleg,
heldur líka um önnur trúarbrögð. Á
þessu er augljóslega misbrestur, eins og
bent hefur verið á, skortir bæði þjálfaða
kennara og námsefni. Hversu sannfær-
andi er það t.d. ef presturinn í litlu þorpi,
þar sem búa margir múslimar, á jafn-
framt að sjá um trúarbragðafræðsluna í
skólanum?
Þetta er eitt af þeim atriðum, sem auð-
velt er að bæta úr, án þess að gera
minnstu breytingu á sambandi ríkis og
kirkju. Staðreyndin er hins vegar sú að á
meðan ekki er bætt úr þeim, færir það
talsmönnum aðskilnaðar vopn í hendur.