Morgunblaðið - 11.11.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG VAR barnungur þegar ég
fyrst heyrði af Sálarrannsóknafélagi
Íslands og um harða gagnrýni kirkj-
unnar manna. Það
átti ég erfitt með að
skilja því hún móðir
mín var sannkristin
kona og dáðist samt
að félaginu.
Stöku sinnum
hringdi hún á skrif-
stofuna og bað um fyrirbænir, fyrst
fyrir Binnu systur sinni sem var
með krabbamein, síðan oftar en einu
sinni þegar pabbi glingraði meira en
góðu hófi gegndi við stút.
Ég spurði mömmu hví hún bæði
ekki séra Bjarna um fyrirbænirnar.
Hún sagðist líka gera það en þetta
væri öðruvísi; sterkara. Að mér
læddist sá grunur að Garðastræt-
isfólkið væri í mun nánara sambandi
við læknandi mátt almættisins en sr.
Bjarni og ekki var laust við að virð-
ingin væri orðin ögn óttablandin því
svo sannarlega var sr. Bjarni með
fremstu prestum landsins ef ekki
alls heimsins, í augum barnsins.
Seinna efaðist ég bæði um sr.
Bjarna og miðlana við Garðastrætið
því Binna dó og pabbi lét ekki af
glingrinu fyrr en löngu seinna. Þá
var Bubbi bróðir hennar mömmu
líka dáinn eftir erfið veikindi, þrátt
fyrir allar fyrirbænirnar hennar
mömmu, sr. Bjarna, miðlanna og
okkar systkinanna. Allt var þetta af-
skaplega máttlaust. Ég flosnaði upp
úr KFUM-starfinu og þótti varla
taka því að fermast hjá sr. Óskari í
Dómkirkjunni, hvað þá að leiða hug-
ann vestur í Garðastræti. Það var
líkt á komið með þeim kirkjunni og
miðlunum; vitamáttlaust hvort
tveggja.
Ekkert hefur breyst. Enn þann
dag í dag karpa menn um hættur
þess fyrir sálarheill okkar að hafa
samband við framliðna. Talað er um
myrku öflin og okkur talin hætta
stafa af. Allt má þetta vera satt og
rétt, en hvers vegna má ekki treysta
fólki til að velja og hafna í andlegum
sem veraldlegum málefnum? Hvers
vegna erum við sem skynjum aðra
heima verr í stakk búin til að velja
og hafna? Þessi eiginleiki verður
ekki tekinn frá okkur með valdboði,
eða kirkjulegum fyrirmælum. Verð-
ur frekar til að gera okkur fráhverf
kirkjunni. Þó tel ég að hand-
anheimafólk sé mun trúaðra en
margur sem talar hátt um trú sína
við aðra.
Það var eitt kvöldið að ég fór í Op-
ið hús hjá Sálarrannsóknafélaginu
við Garðastrætið. Eftirvæntingin
var mikil hjá mér þrátt fyrir að ég
hafi komið nokkrum sinnum áður.
Ég flýtti mér að skrifa í gestabókina
hjá henni Jórunni Huldu og dreif
mig inn. Friðbjörg Óskarsdóttir,
sem stýrir hópastarfinu, býður fólk
velkomið og flytur síðan um klukku-
stundar fyrirlestur blaðalaust af
slíkri andagift að hvorki heyrist
hósti né stuna allan tímann. Gestir
sitja í andakt og hlusta á hvert orð;
kinka stöku sinnum kolli. Hún gerir
grein fyrir hópastarfinu en margir
hópar eru starfandi. Fólki er kennt
að virkja sig, læra að hlusta hvort
sem fólk hefur miðilshæfileika eða
ekki, en gjarnan eru andlegir og
veraldlegir hæfileikar órjúfanlega
tengdir.
Hún talar um afstæði tímans og
hversu miklar tilfinningaverur við
erum og drögum að okkur alla nei-
kvæða orku sem engin þörf er á, ef
við bara lærum að gera viðeigandi
ráðstafanir.
Okkur sé gjarnt að brjóta sjálf
okkur niður, en við búum yfir mann-
helgi sem við þurfum að læra að
rækta og vernda. Okkur sé tamt að
flýja erfiðleikana í stað þess að horf-
ast í augu við þá og ekki láta slíka
utanaðkomandi krafta stjórna lífi
okkar.
Þá lagði Friðbjörg ríka áherslu á
að halda sem bestu sambandi við
guðdóminn enda væri hann í senn
sköpun alls og kærleikur.
Friðbjörg sagði okkur frá því er
hún fyrir rúmu ári var nánast kom-
in að fótum fram og hennar nánustu
töldu hana varla eiga sér viðreisnar
von. Henni þótti að vonum ástandið
hábölvað og ekki mætti láta við svo
búið standa. Hún einsetti sér að
laða til sín sinn skammt af alheim-
sorkunni með þeim aðferðum sem
hún kunni. Í fáum orðum sagt hefur
sú breyting orðið á líðan hennar að
undrun sætir. Hún beinlínis glansar
og getur varla hamið sig fyrir lífs-
krafti og gleði. Þvílík breyting á
einni manneskju!
Um þessar mundir er Sálarrann-
sóknafélag Íslands 85 ára, stofnað
1918. Af því tilefni verður heilun í
guðsþjónustu í Fríkirkjunni hinn 21.
desember nk. Komast örugglega
færri að en vilja.
Að loknu erindi Friðbjargar
leiddi hún stutta hugleiðslu.
Nú var komið að hópheilun en á
undanförnum kynningum hefur heill
hópur verið heilaður samtímis í stað
einstaklingsheilunar og hefur það
gefist einkar vel.
Í fyrstu hugðist ég þiggja heilun
en eftir á að hyggja ákvað ég að
vera veitandi ásamt fleirum. Hlaut
sú ákvörðun góðar undirtektir – hjá
einni stúlkunni – því þá fékk hún
sætið mitt við hlið vinkonu sinnar.
Ein af hópstjórunum leiddi heila-
rana og kynnti gestum „leikreglur“
og fór með bænina sem Jesús
kenndi okkur: Faðir vor … Tóku
allir undir.
Ég einsetti mér að biðja almættið
um að senda mér ljós og kærleika
sem ég gæti sent áfram til gest-
anna. Eftir allnokkra stund fannst
mér sem höfuð mitt, brjósthol,
herðar og fram í hendur og fing-
urgóma fylltist af ólýsanlegri birtu
og vellíðan sem ég sendi til þeg-
anna.
Að lokinni hugleiðslu fórum við
síðan með stutta bæn. Ánægju-
legum kynningarfundi var lokið og
ég hlakka til næsta fundar sem
verður 19. nóv.
Mannrækt við Garðastræti
Eftir Heimi Fjeldsted
Höfundur er formaður
Félags matvöruverslana.
FYRIR 50 árum var Blóðbankinn
settur á stofn. Starfsemi hans var
fundinn staður í litlu húsi efst í
Landspítalareitnum
á horni Eiríksgötu
og Barónsstígs.
Fyrst voru starfs-
menn í Blóðbank-
anum þrír en fjölgaði
fljótlega í fimm.
Blóðgjafir voru lið-
lega fimm hundruð á ári fyrstu árin
og blóði var safnað í glerflöskur.
Frá stofnun Blóðbankans hefur
starfsemi hans aukist jafnt og þétt í
samræmi við kröfur hvers tíma.
Glerflöskurnar viku fyrir sér-
útbúnum söfnunarpokum sem opn-
aði möguleika á blóðhlutavinnslu.
Allt blóð sem blóðgjafarnir gefa í
Blóðbankanum er unnið í grunn-
þætti þess ásamt því sem vaxandi
hluti blóðhlutanna fer í áframhald-
andi sérvinnslu. Nú eru gefnar 14–
15 þúsund blóðgjafir árlega í Blóð-
bankanum og heimsóknir blóðgjafa
og annarra munu vera um 17–18
þúsund á hverju ári.
Rannsóknir hverskonar hafa auk-
ist jafnt og þétt. Hluti mæðraeft-
irlits sem snýr að blóðflokkun og
mótefnaleit hefur verið hluti starf-
semi Blóðbankans til margra ára.
Smitvarnir með tilkomu prófa,
fyrst gegn lifrarbólgu veiru B, þá
HIV og svo lifrarbólgu veiru C
ásamt blóðflokkunum hverskonar
eru hluti hversdags öryggisráðstaf-
ana sem gerðar eru.
Stöðugt banka á dyr áleitnar
spurningar um ný próf og aðferðir
sem tryggja eiga öryggi enn frekar.
Árið 2000 hlaut Blóðbankinn við-
urkenningu á að starfsemin þar er
samkvæmt alþjóðlegu gæðakerfi.
Fyrsta og eina stofnunin innan ís-
lenska heilbrigðiskerfisins sem hlot-
ið hefur slíka viðurkenningu. Reglu-
legt gæðaeftirlit með framleiðslu og
þjónustu við blóðgjafa sem og aðra
viðskiptavini Blóðbankans er við-
fangsefni líðandi stundar. Þannig
hefur Blóðbankinn skapað sér sér-
stöðu sem margir líta nú til.
Kannanir hafa sýnt að velvild al-
mennings til Blóðbankans á fáa sér
líka á Íslandi enda á Blóðbankinn og
reyndar heilbrigðiskerfið allt sitt
undir velvild almennings. Án blóð-
gjafanna værum við ekki með heil-
brigðiskerfi í þeirri mynd sem við
þekkjum nú.
Í dag 50 árum frá stofnun Blóð-
bankans er hann enn í sama litla
húsinu efst í Landspítalareitnum á
horni Eiríksgötu og Barónsstígs.
Margar af þeim breytingum sem
gerðar hafa verið á húsnæði Blóð-
bankans vegna tilkomu nýrra verk-
ferla á undanförnum árum hafa
gengið á það rými sem blóðgjöfum
var ætlað og er svo komið að brýnna
úrlausna er þörf þar á. Þrengslin
innan Blóðbankans hamla frekari
þróun hans. Þróun sem Blóðbankinn
hefur sýnt að hann er fullmegnugur
að standa undir og hefur skipað hon-
um í fremstu röð meðal jafningja.
Blóðgjafarnir kvarta ekki hátt, en
það sjá allir sem sjá vilja að sú að-
staða sem þeim er boðin samræmist
ekki því fórnfúsa starfi sem þeir
inna af hendi. Móttaka blóðgjafa,
kaffistofa þeirra, þótt rómuð sé, sal-
ernisaðstaða, allt eru þetta dæmi um
ófullnægjandi aðstöðu.
Verum nú samtaka um að skapa
Blóðbankanum þann sess sem hann
hefur sýnt að hann er megnugur
með ómissandi starfsemi sinni í þágu
heilbrigðis á Íslandi. Tryggjum
Blóðbankanum aukið rými blóð-
gjafaþjónustunni til heilla.
Íslendingar, til hamingju með 50
ára afmæli Blóðbankans.
50 ára afmæli Blóðbankans
Eftir Björn Harðarson
Höfundur er formaður
Blóðgjafafélags Íslands.
FJÖLDI rannsókna hefur sýnt
fram á tengsl áfengisneyslu og slysa,
sjálfsvíga og ofbeldis. Niðurstöð-
urnar virðast óháðar
löndum, menning-
arsvæðum og þeim
aðferðum sem beitt
er við gagnasöfnun.
Að drekka sig ölv-
aðan eykur sem sé
verulega líkurnar á
því að beita eða verða fyrir ofbeldi
eða verða fyrir og jafnvel láta lífið í
slysi.
Margir þeirra sem verða fyrir
slysi, áverkum af eigin orsökum og
ofbeldi höfðu verið að neyta áfengis.
Samantekt hefur sýnt að 40-65%
þeirra sem verða fyrir ofbeldi voru
undir áhrifum áfengis á meðan 20-
30% þeirra sem verða fyrir slysum
af öðrum toga voru undir áhrifum.
Um 20-50% þeirra sem fremja eða
reyna að fremja sjálfsvíg voru undir
áhrifum áfengis eða eiga sér þekkta
sögu misnotkunar áfengis. Hvað
varðar geranda í ofbeldisverkum
hafa rannsóknir sýnt að hann er
undir áhrifum í 40-80% tilvika. Það
er því ljóst að þeim sem misnota
áfengi er töluvert hættara við slys-
um og ofbeldi en öðrum.
En þó að áfengi tengist stórum
hluta slysa er það ekki þar með sagt
að áfengið sé alltaf orsökin: sum
hefðu átt sér stað í fjarveru Bakk-
usar. En sem forvörn verður að geta
þess að marktæk lækkun mælist á
tíðni áverka vegna slysa og ofbeldis
þegar áfengisneysla minnkar í sam-
félaginu, hvort sem það er vegna
markvissra aðgerða eða annarra
ástæðna.
Í vestrænum samfélögum hefur
áfengi gjarnan verið talin ein af
megin orsökum frávikshegðunar,
allt frá óreglu til ógnunar við öryggi
annarra. Þetta er t.d vel þekkt með-
al þeirra sem starfa að löggæslu,
heilbrigðisþjónustu, ráðgjöf og fé-
lagsþjónustu. Því má segja að allir
geri sér vel grein fyrir að einhverja
stjórnun þurfi að hafa á neyslu
áfengis. Að einhverju marki eru það
menningarleg viðmið sem stjórna
því hvað telst ósæmilegt í tengslum
við neyslu áfengis og því sam-
félagsleg þolmörk gagnvart drykkju
mismunandi.
Án nokkurs vafa spilar áfengi
stórt hlutverk í afbrotum, sér-
staklega afbrotum tengdum ofbeldi.
Í alþjóðlegum samanburði eru of-
beldisverk og morð þeir brotaflokk-
ar sem hafa hvað sterkast fylgi við
neyslu áfengis, milli 35% (Kanada)
og 85% (Svíþjóð).
Þá virðist það liggja alveg skýrt
fyrir hversu niðurbrjótandi áhrif of-
neysla áfengis getur haft á vinnu og
frama. Fjöldi vinnutengdra vanda-
mála, eins og til dæmi áreitni af
ýmsu tagi, hefur verið tengdur
neyslu áfengis og annarra vímuefna.
Umburðarlyndi gagnvart drykkju
á almannafæri tengist einnig fjölda
handtakna vegna óreglu á almanna-
færi, sem virðist gefa til kynna að
samfélagsleg viðhorf séu að ein-
hverjum hluta áhrifameiri en lög og
reglugerðir.
Aðgerðir og stefnu yfirvalda
gagnvart þeirri vá sem fylgir of-
neyslu má ekki einungis byggja á
siðferðilegum sjónarmiðum heldur
þarf að taka tillit til rannsókna og
fræðilegra raka. Áhersla verður að
vera á almenna vitundarvakningu og
viðhorfsbreytingu enda líklegt að
langtímaárangur slíkra verkefna
verði betri en einstök verkefni sem
tímabundið er beint að ákveðnum
hópum.
Aukið frjálsræði í verslun og við-
skiptum með áfengi, eins og t.d.
frjáls opnunartími, eykur tíðni á frá-
vikshegðun, er aukin ógn við öryggi
samborgara og felur í sér kostnað og
byrgði sem leggst á herðar skatt-
borgara. Rannsóknir sýna að stór
hluti ofbeldistengdra glæpa á sér
stað í kringum staði sem veita
áfengi. Erlendis hefur náðst ágætur
árangur í að minnka tíðni slíkra
árekstra með því að hafa samkomur
á borð við íþróttaleiki og menningar-
viðburði áfengislausa.
Það þarf því að auka aðgerðir sem
beinast að því að auka vitund al-
mennings um þau fjölmörgu vanda-
mál sem fylgt geta ofneyslu áfengis.
Hugsanlega þurfa þau vandamál að
verða vel sýnileg áður en almenn-
ingur fer að krefjast og styðja við
markvissar aðgerðir.
Öryggi borgara og ofneysla áfengis
Eftir Jón K. Guðbergsson
Höfundur er fjölskylduráðgjafi
hjá Nýrri leið – ráðgjöf.
ÍSLENSKIR blaðamenn voru fyr-
ir skömmu á ferð í Washington til
þess að ræða við bandaríska ráða-
menn um varnarliðið
á Íslandi og vænt-
anlegar breytingar á
því. M.a. fengu þeir
þær fréttir, að her-
þoturnar fjórar, sem
miklar deilur hafa
staðið um, séu vopn-
lausar og að svo hafi verið und-
anfarin ár. Herþoturnar, sem eiga að
verja Ísland, eru sem sagt vopn-
lausar! Það hefur sjálfsagt veitt
mörgum Íslendingum öryggistilfinn-
ingu að sjá bandarískar herþotur
fljúga yfir Íslandi enda hafa þeir tal-
ið, að þoturnar væru vopnaðar. En
svo er ekki. Minnir þetta á söguna
um nýju fötin keisarans! Fréttamað-
ur Stöðvar 2, sem var í ferðinni til
Washington, sagði í viðtali við Út-
varp Sögu, að Ísland hefði verið
varnarlaust mörg undanfarin ár.
Hann sagði í sama viðtali, að það
hefði komið skýrt fram á fundi í
Washington, að bandarísk stjórnvöld
væru ekki hætt við að flytja herþot-
urnar frá Íslandi. Því hefði aðeins
verið frestað. Bandarísk stjórnvöld
teldu, að sú ógn, sem áður steðjaði að
Íslandi, væri ekki lengur til staðar.
Björn Bjarnason ráðherra sagði í
viðtali við Útvarp Sögu, að hann
gerði ekki mikið úr því þótt þoturnar
væru vopnlausar. Ekki tæki langan
tíma að vopna þær.
Kátbroslegt erindi Íslands
Almenningur hefur furðað sig á
því hversu mikla áherslu rík-
isstjórnin hefur lagt á það að hafa
umræddar 4 herþotur á Íslandi, eins
og varnir Íslands stæðu og féllu með
því að 4 flugvélar væru hér. Þetta
mun vekja enn meiri furðu, þegar
það hefur nú verið upplýst, að her-
þoturnar eru vopnlausar. Er ljóst, að
vera þeirra á Íslandi er fyrst og
fremst táknræn og að þær eru hér til
eftirlitsflugs en ekki til þess að verja
landið. Bandaríkjastjórn vill stað-
setja herþoturnar 4 á Bretlands-
eyjum en láta þær annast áfram eft-
irlit við Ísland. Þessi breyting hefur
verið ákveðin. Ríkisstjórn Íslands
hefur grátbeðið Bandaríkjastjórn að
leyfa, að hinar vopnlausu herþotur
verði áfram staðsettar á Íslandi. Má
telja víst, að erindi Íslands hafi þótt
kátbroslegt í Washington. Fyrir þrá-
beiðni Íslands hefur því nú verið
frestað að senda herþoturnar á
brott.
Ekki lengur þörf á
herþotunum hér
Það er mat Bandaríkjastjórnar, að
ekki sé lengur þörf á herþotum á Ís-
landi. Raunar hefur jafnt og þétt ver-
ið fækkað í flugflota Bandaríkjahers
hér á landi á undanförnum árum.
Bandaríkjastjórn telur, að minnka
megi verulega umsvif varnarliðsins
hér á landi vegna þess að frið-
vænlegra er í heiminum en áður var.
Innan bandaríska varnarmálaráðu-
neytisins heyrast raddir um að kalla
eigi varnarliðið á brott frá Íslandi.
Varnarliðið kom hingað á sínum tíma
fyrir frumkvæði NATO og Banda-
ríkjanna. Nú virðast Bandaríkin
telja litla sem enga þörf á varnarliði
hér lengur. Ísland ætti að óska eftir
mati NATO á því hver teljast mætti
lágmarksvarnarviðbúnaður hér á
landi. Eðlilegra er að NATO meti
það fremur en ríkisstjórn Íslands.
Ríkisstjórnin hefur enga þá her-
fræðiþekkingu, sem geri henni
mögulegt að meta nauðsynlegan
varnarviðbúnað Íslands. Ef Banda-
ríkin vilja fara með varnarliðið á
brott héðan, á Ísland að samþykkja
það nema NATO telji nauðsynlegt að
hafa hér varnarviðbúnað áfram.
Pukrast með viðræðurnar
Mikið pukur hefur verið viðhaft í
viðræðum Íslands við Bandaríkin um
varnarmálin. Eins og menn muna
var því haldið leyndu fram yfir kosn-
ingar sl. vor, að Bandaríkin hefðu í
byrjun maí sl. tilkynnt Íslendingum,
að fara ætti með herþoturnar 4 á
brott frá Íslandi. Forsætisráðherra
upplýsti þetta ekki fyrr en eftir kosn-
ingar. Utanríkismálanefnd fékk
heldur ekkert að vita um þetta. Síðan
hefur verið haldið áfram að pukrast
með málið. Athyglisvert er, að það
eru íslenskir blaðamenn, sem upp-
lýsa eftir viðtöl við bandaríska ráða-
menn, að herþoturnar séu vopn-
lausar. Eðlilegra hefði verið að
þessar upplýsingar hefðu komið frá
íslenskum ráðamönnum eða embætt-
ismönnum. Eða var þeim ekki kunn-
ugt um, að flugvélarnar væru vopn-
lausar? Meiri upplýsingar hafa
borist frá íslensku blaðamönnunum
um mat Bandaríkjanna á vörnum Ís-
lands en höfðu áður borist frá ís-
lenskum ráðamönnum. Er það
dæmigert fyrir það hvernig hefur
verið haldið á þessu máli.
Herþoturnar fjórar eru vopnlausar!
Eftir Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.