Morgunblaðið - 11.11.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 29
FORMAÐUR Samfylking-
arinnar fór mikinn á landsfund-
inum á dögunum og boðaði að
flokkurinn þyrfti að opna hug
sinn, skoða
breytt rekstr-
arform í heil-
brigðisþjón-
ustu og virkja
innan hennar
lögmál mark-
aðarins um
framboð og
eftirspurn. Ég
hef enn ekki
heyrt formanninn draga í land
með þessar yfirlýsingar sínar,
en nokkrir þingmenn hans hafa
á hinn bóginn leitast við að út-
skýra hvað hann vildi sagt hafa
og hvað ekki, auk þess sem
fundarmenn ómerktu með álykt-
un orð formannsins áður en
landsfundinum lauk.
Fáir eru því nokkru nærri um
hver stefna Samfylkingarinnar
er í heilbrigðismálum, hvort
sem er fyrir eða eftir landsfund-
inn. Samfylkingin boðar ,,fram-
tíðarlausnir“, ,,breytta stefnu“,
,,nýjar leiðir“ og ,,nýja hugsun“
(Ágúst Ólafur Ágústsson í Mbl.
8. nóv. sl.). Samtímis staðfesta
þingmenn eins og Ásta Ragn-
heiður Jóhannesdóttir á þing-
fundi þann 3. nóv. sl., með vísun
í ályktun landsfundarins, að
nýju leiðirnar séu „rekstrarform
sem þegar eru í heilbrigðisþjón-
ustunni“, þjónustusamningar og
einkaframkvæmd og jafnframt
að Samfylkingin ætli bara að
skoða þær.
Samfylkingin í fang
Framsóknarflokksins
Það er einmitt mergurinn
málsins að Samfylkingin gerir
með fyrirvörum sínum við allt
þetta óútskýrða ,,nýja“ í raun
lítið annað en að staðfesta
stuðning sinn við stefnu Fram-
sóknarflokksins í heilbrigð-
ismálum. – Að því frátöldu að
Samfylkingin hafnar þörfinni á
auknum fjárframlögum til mála-
flokksins. Það eitt og sér veldur
ugg í ljósi þeirrar miklu og
þörfu uppbyggingar, sem ákveð-
in hefur verið og er þegar hafin
að frumkvæði heilbrigð-
isráðherra til að fjölga hjúkr-
unarrýmum og efla og styrkja
heilsugæsluna á höfuðborg-
arsvæðinu. Þessara forgangs-
verkefna sér glöggt merki í
fjárlagafrumvarpinu og hvort
tveggja eru nauðsynlegar for-
sendur fyrir aukinni hagkvæmni
í heilbrigðiskerfinu. Heilsugæsl-
an þarf hér á landi að geta sinnt
veigamiklu hlutverki sínu sem
fyrsti áfangastaður í heilbrigð-
iskerfinu og ef vel á að vera á
hún að geta sinnt allt að 85% af
þjónustuþörfinni. Með þeirri
fjölgun hjúkrunarrýma, sem
gert er ráð fyrir að hægt sé að
taka í notkun í ár og á næsta
ári, fækkar um helming þeim
sem bíða í brýnni þörf hér á
höfuðborgarsvæðinu. Síðan
verður að halda áfram og eyða
biðlistum þeirra með öllu, sam-
hliða því að efla heimahjúkr-
unina.
Stefna Framsóknarflokksins
í heilbrigðismálum
Framsóknarflokkurinn hefur
ávallt lagt megináherslu á jafn-
an aðgang allra að heilbrigð-
isþjónustu, óháð efnahag, fé-
lagslegri stöðu og búsetu.
Flokkurinn hafnar forgangi
hinna efnameiri. Framsókn-
arflokknum verður hvergi hnik-
að frá þeirri grundvallarstefnu
að ríkið skuli ávallt vera kaup-
andi heilbrigðisþjónustu. Hins
vegar er ekki nauðsynlegt að
ríkið sé í öllum tilvikum fram-
leiðandi eða seljandi þeirrar
þjónustu. Framsóknarflokk-
urinn er algerlega laus við allar
kreddur gagnvart mismunandi
rekstrarformum og undir hans
forystu hafa fjölmörg verkefni í
heilbrigðisþjónustu verið færð
úr höndum ríkisins yfir í einka-
framkvæmd og einkarekstur og
á grundvelli þjónustusamninga
til einstaklinga og sjálfseign-
arstofnana. Það sem Framsókn-
arflokkurinn setur þó í forgang
er að sýnt sé og tryggt að
rekstur annarra á heilbrigð-
isþjónustu sé hagkvæmari, bæði
fyrir sjúklinga og fyrir rík-
isvaldið.
Framsóknarflokkurinn gefur
sér hins vegar ekki fyrirfram að
einkarekstur heilbrigðisþjón-
ustu sé óhjákvæmilega hag-
kvæmari og við styðjum ekki
einkarekstur rekstrarformsins
vegna. Við setjum hagsmuni
sjúklinga og hagkvæman rekst-
ur ríkissjóðs framar. Áskorun
Ástu Möller, varaþingmanns
Sjálfstæðisflokksins, til for-
manns Samfylkingarinnar í Mbl.
8. nóv. sl., um að hann sverji
hollustu við stefnu flokks henn-
ar í heilbrigðismálum, verður
vonandi svarað skýrt. Í því
svari ætla ég að komi ótvírætt
fram að áherslur flokks hans
falli eftir sem áður að mestu að
áherslum og stefnu Framsókn-
arflokksins. Hún er ekki ,,ný“,
en hins vegar í stöðugri endur-
skoðun vegna breyttra þjóð-
félagsaðstæðna. Má þar nefna
fjölgun aldraðra, öra fjölgun
íbúa á höfuðborgarsvæðinu,
betri og greiðari samgöngur,
framfarir í læknisfræði, ný lyf
og nýja tækni.
Gagnrýni stjórnarliða á
stefnu ríkisstjórnarinnar
Viðleitni hins óreynda en efni-
lega stjórnarandstöðuliða,
Ágústs Ó. Ágústssonar, til að
kasta rýrð á stefnu ríkisstjórn-
arinnar og framkvæmd heil-
brigðisþjónustunnar er bæði
eðlileg og sjálfsögð. Öðru máli
gegnir um málflutning vara-
þingmannsins og stjórnarliðans
Ástu Möller, sem mörgum
finnst á köflum skjóta skökku
við. Hún ber með flokki sínum
ábyrgð á stefnu ríkisstjórn-
arinnar í heilbrigðismálum á
grundvelli stjórnarsáttmála og
fjárlagafrumvarpsins sem vissu-
lega ræður mestu um áherslur
innan heilbrigðisþjónustunnar.
Auk þess fer Sjálfstæðisflokk-
urinn með forræði fjár-
málaráðuneytisins, sem ber
ábyrgð á um 70% af útgjöldum
til heilbrigðismála vegna aðildar
að kjarasamningum heilbrigð-
isstarfsmanna. Varaþingmað-
urinn boðaði fyrrum einkavæð-
ingu, en hefur nú hent betri
reiður á hugtökum og talar fyrir
einkarekstri sem hinu eina rétta
rekstrarformi í heilbrigðisþjón-
ustu, stundum eins og það
rekstrarform sé með öllu
óþekkt fyrirbæri hér á landi.
Raunin er hins vegar sú að
um 65% allrar öldrunarþjónustu
eru rekin af aðilum sem ríkið
kaupir samningsbundna þjón-
ustu af, nánast öll endurhæf-
ingaþjónusta er einkarekin, sér-
fræðilæknisþjónusta og vaxandi
hluti heilsugæslunnar að
ógleymdum samningum við fyr-
irtæki sem selja ríkisvaldinu
heimahjúkrun.
Deilur um rekstrarform í
heilbrigðisþjónustu eru deilur
um keisarans skegg. Það sem
skiptir öllu máli er að setja
gæði, hagkvæmni og jafnan að-
gang í forgang, en ekki rekstr-
arform, viðskiptatækifæri eða
arðsemiskröfur og hagnað. Við
þurfum að standa saman um að
halda í félagshyggjuna og sam-
hygðina í heilbrigðiskerfinu eins
og annarri samfélagsþjónustu.
Deilur um keis-
arans skegg
Eftir Jónínu Bjartmarz
Höfundur er alþingismaður,
form. heilbrigðis- og trygginga-
nefndar Alþingis.
aða til að
ar segir;
að hafa
nóðum og
nar Guð-
Guð-
ti, en sjálf
ýringar
di fólks að
e rmargir
nns voru í
r tefld, en
sem
; „salurinn
ngar húss-
li varð að
Á níunda
tímanum kom kunningi minn inn í salinn sigri hrósandi.
Maður einn hafði komið út úr húsinu. „Seldu mér mið-
ann,“ hrópaði fólkið fyrir utan. „10 kr.“, „20 kr.“, „30
kr.“, en maðurinn gekk að mér og gaf mér miðann.
Veitingamaður hússins var ekki heldur við því búinn
að taka á móti þessum fjölda. Um kl. 10 voru birgðir
hans þrotnar af öli og gosdrykkjum og varð hann að
hringja í veitingahús bæjarins og vita hvort þau gætu
ekki hjálpað honum þó ekki væri nema um nokkra
kassa.
Ekki vissi ég hvern árangur þetta bar, en kaffibirgð-
ir þraut ekki.“
300 manns á glugganum
Hvað sem veitingunum leið þá hefur andrúmsloftið á
skákstaðnum verið hreint rafmagnað.
Velvakandi Morgunblaðsins getur þess 22. janúar að
þegar Friðrik vann aðra skákina hafi áhorfendur brug-
ðizt við sigri hans „eins og hér hefði verið um hnefa-
leikakeppni að ræða – æpt, klappað og stappað í gólfið.
Ekki er nema eðlilegt, að áhorfendur fylgi landa sínum
að málum og fagni sigri hans – en slíkur ofstopi er eng-
an veginn sæmandi og verður að teljast lítil kurteisi í
garð erlenda gestsins – og í garð Friðriks.“
Það var ekki einasta að menn flykktust á einvíg-
isstaðinn; Strætisvagnar Reykjavíkur breyttu áætl-
unarferðum svo að strætisvagn ók fram hjá Sjómanna-
skólanum á hálftíma fresti þegar teflt var.
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins 21. janúar segir,
að mest umtöluðu menn á Íslandi þessa viku hafi áreið-
anlega verið þeir Friðrik Ólafsson og Bent Larsen.
„Svo mikill hefur áhuginn verið bæði hér í Reykjavík
og úti um land fyrir þessari keppni, að hvað eftir annað
hefur verið hringt heim til Vilhjálms Þ. Gíslasonar út-
varpsstjóra að næturlagi og hann beðinn um það að
láta útvarpið ekki ljúka dagskrá sinni fyrr en úrslit
væru kunn í skákinni. Á vinnustöðvum hafa menn kom-
ið með tafl með sér til þess að geta velt biðskákunum
fyrir sér.“
Larsen segir að aðsóknin og áhuginn hafi verið með
ólíkindum. „Ég man eitt kvöldið; það var snjókoma og
hvassviðri. Sjö hundruð manns komust inn í húsið, en
fyrir utan stóðu þrjú hundruð manns og horfðu inn um
gluggann og fylgdust með skákinni á sýningarborðinu.
Þetta var alveg ótrúlegt!“
Hrein úrslitaskák í lokin
Fyrsta einvígisskákin 1956 fór tvisvar í bið. Aðra
skákina vann Friðrik í 30 leikjum. Sú þriðja fór í bið og
á sunnudagskvöld vann Larsen báðar biðskákirnar; í 95
leikjum og 59. Fjórðu einvígisskákinni lauk með jafn-
tefli eftir 32 leiki, þannig að þegar einvígið var hálfnað
hafði Larsen 2½ vinning gegn 1½ vinningi Friðriks.
Fimmta einvígisskákin var tefld á afmælisdegi Friðriks
og gaf hann taflið í 45. leik. „Greinilegt er að Friðrik
teflir undir sínum styrkleika, hvernig sem á því stend-
ur,“ sagði Morgunblaðið. En Friðrik tók sig á og sjöttu
skákina, sem fór í bið, vann hann eftir 51 leik. Morg-
unblaðið segir, að Larsen hafi virzt gera sig ánægðan
með jafntefli, en Friðrik vann mann fyrir peð og þar
með skákina. Og sjöundu skákina vann
Friðrik í 24 leikjum. Skákmeistararnir
voru þar með jafnir að vinningum, þannig
að síðasta skákin varð hrein úrslitaskák.
Þegar 16 leikir voru búnir í síðustu
skákinni, sagði fréttaritari Morgunblaðs-
ins; „Mér finnst þetta of mikill „hasar“ og
of lítið öryggi. Langa hrókunin hjá Frið-
rik skapar einhverja hættu. En ég sé ekki
hvor staðan er betri nú.“ Þegar leiknir
höfðu verið 26 leikir taldi fréttaritarinn
stöðu Friðriks lakari; hann var kominn í
talsvert tímahrak, átti eftir 15 mínútur,
en Larsen 45. Og rétt fyrir miðnætti kom
fréttin um tap Friðriks: „Þetta skeði allt í
svo skjótri svipan, að það var ekki hægt
að gera sér grein fyrir því. Friðrik varð
að leika svona hratt klukkunnar vegna –
og fékk svo aðeins tíma til að líta á stöð-
una eftir mannfallið – og þá var ekki um
annað að gera en gefa.“
Og á baksíðu Morgunblaðsin segir enn-
fremur: „En þó leikslok yrðu þessi, þá
samglöddust áhorfendur Larsen með
löngu og innilegu lófataki. Þetta einvígi
hafði verið um margt mjög skemmtilegt.
Hinir ungu skákmenn höfðu háð harða
keppni.“
„Hann tefldi betur en ég í þessu einvígi,
eins og úrslitin féllu,“ segir Friðrik.
„Þegar ég hef farið yfir skákirnar á eft-
ir, sé ég í þeim ýmsar bommertur. Það
var eitthvað sem var ekki alveg í lagi hjá
mér.
Eiginlega slapp ég ótrúlega vel miðað
við taflmennskuna!
Það voru miklar sviptingar í þeim skák-
um, sem ég vann. Hann kom mér svo á
óvart í síðustu skákinni, lumaði á leik í
byrjuninni, sem sló mig út af laginu.“
„Ég var með tveggja vinninga forskot
eftir fimm skákir og átti þá forystu al-
veg skilið,“ segir Larsen.
„En kannski varð ég kærulaus, því ég
lét Friðrik plata mig illa í sjöttu skákinni. Hann tefldi
svo af miklum krafti í sjöundu skákinni og við vorum
allt í einu orðnir jafnir að vinningum. Það hristi veru-
lega upp í mér!
Og í úrslitaskákinni tókst mér að snúa taflinu mér í
hag og það gerði gæfumuninn.“
Hvergi nema á Íslandi
Síðustu dagana hefur Larsen stjórnað Mjólk-
urskákmótinu á Selfossi.
„Þetta er ekki mitt fyrsta skipti á Selfossi,“ segir
hann. „Ég tefldi hér fjöltefli eftir einvígið 1956.
Þá fór ég með Guðmundi S. Guðmundssyni hingað
austur í íslenzku vetrarveðri. Hann lét það ekkert á sig
fá og fór með mig til Þingvalla í leiðinni, þar sem við
ókum í gegnum Almannagjá.
Þegar fjölteflið var búið var ófært í bæinn svo við
urðum að gista. Við fengum okkur svolítið í staupinu og
þá var sagt í útvarpinu, að þetta kvöld væri Larsen
veðurtepptur á Selfossi. En vonandi kæmust þeir Guð-
mundur S. í bæinn aftur, þegar búið væri að ryðja fyrir
mjólkurbílana morguninn eftir, því Larsen ætti að
mæta í skákþátt hjá Baldri Möller klukkan fimm. Þetta
tókst og ég komst í þáttinn hjá Baldri. Hann var mjög
góður dönskumaður og talaði tvö tungumál allan þátt-
inn.
En tíminn hljóp frá okkur og þegar þættinum átti að
ljúka, áttum við alveg eftir að fara í gegnum síðustu
skák einvígisins, sem átti nú að vera meginefni þátt-
arins!
Þá kom tæknimaðurinn með miða sem hann setti hjá
Baldri. Þar stóð: Það er allt í lagi með tímann.“ – Þessa
setningu segir Larsen á íslenzku. „Við héldum þá bara
áfram, en þegar klukkuna vantaði fimm mínútur í sjö
kom tæknimaðurinn með annan miða. Þar stóð: Fimm
mínútur! Og okkur tókst að klára skákina og þáttinn
fyrir sjö!
Ég er viss um að svona nokkuð hefði hvergi getað
gerzt nema á Íslandi. Alla vega ekki í danska útvarp-
inu, svo mikið er víst!“
Metin jöfnuð í afmælismóti
Fyrir einvígið 1956 höfðu Friðrik og Larsen teflt
fjórar skákir og vann Friðrik þrjár þeirra.
„Mér skilst, þegar allt er talið að við stöndum nú
jafnt að vígi,“ segir Friðrik. „Hann jafnaði metin í af-
mælismótinu mínu 1995. Við höfum unnið fimmtán
skákir hvor, en lítið verið fyrir það að gera jafntefli;
gerðum eitt í einvíginu 56 og ég held tvö síðan.“
Það hefur ekki færzt nein friðsemd yfir skákmeist-
arana með aldrinum.
„Alla vega ekki, þegar við leiðum saman hesta okkar
á skákborðinu,“ segir Friðrik. „En það fer vel á með
okkur þess utan.“
Og hvernig fer þetta svo?
„Ætli við séum ekki báðir sigurvissir,“ segir Friðrik.
„Ég vinn,“ segir Larsen ákveðinn. „Þó ekki væri
nema bara fyrir hefðina frá 56!“
hefst í kvöld
ðið/Ól.K.M.
, afhenti
k heiðurs-
rsen fékk
g Friðrik
skákina í
md á skákborðinu
Morgunblaðið/Sverrir
Sjómannaskólann, þar sem þeir tefldu einvígið 1956.
freysteinn@mbl.is
laðið/Ól.K.M.