Morgunblaðið - 18.12.2003, Blaðsíða 32

LISTIR
32 FIMMTUDAGUR 18. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EITT af því fyrsta sem ég hugsaði
þegar ég var beðinn um að fjalla um
sýningar Hreins Friðfinnssonar í
Gallerí i8 og Safni hér á síðum Morg-
unblaðsins var að ég vildi forðast að
nota orðið „ljóðrænt“ í greininni. Ég
man ekki eftir grein eða umfjöllun um
listaverk Hreins án þess að þetta orð
hafi verið sett í samhengi við þau.
Mér fannst því skylda mín að nálgast
verk hans frá öðru sjónarhorni. En
þegar ég settist að skrifum varð mér
ljóst að útiloka ljóðrænu í umfjöllun
um verk Hreins er eins og að útiloka
textana í umfjöllun um lög Megasar
eða galdrana í Harry Potter-bókun-
um. Eins fáránlegt og það er að ætla
að útskýra myndlist með orðum, þar
sem að myndlistin útskýrir sjálfa sig
sjónrænt, í myndum og formum, þá
detta mér engin orð í hug sem eiga
eins vel við um verk Hreins eins og
„ljóðrænt“ eða „lýrík“. Þegar ég tala
um ljóðrænu eða lýrík þá á ég við feg-
urð sem hefur í sér vissa viðkvæmni,
hverfulleika, tímaleysi, söknuð og
tómleika, – „fuglinn áður en hann
flaug en eftir að hann sat á greininni“
– svo ég vitni í Ólaf Hauk Símonarson
sem svo kvað um ljóðið. Þannig má
einmitt líka kveða um verk Hreins
Friðfinnssonar, óskilgreint ástand
sem hugurinn hefur ekki tök á að
skilja. Það er skynræn upplifunin sem
gildir sem hugmyndir hafa ekkert
með að gera og ber að lesa fyrst og
fremst út frá tilfinningarsviðinu.
Allur heimurinn í húsi
Hreinn Friðfinnsson er tvímæla-
laust einn af fremstu myndlistar-
mönnum Íslendinga. Hann er fæddur
að Bæ í Miðdölum í Dalasýslu árið
1943. Vakti fyrst athygli fyrir mynd-
listarsköpun á sjötta áratugnum með
SÚM hópnum, en Hreinn var einn af
stofnendum hópsins. Verk hans í þá-
daga voru byggð á skýrum hug-
myndalegum grunni og efniviðurinn
oftast textar og ljósmyndir. Þrátt fyr-
ir það bar fljótt á hinni fínlegu lýrík í
verkunum sem varð svo ríkjandi und-
ir lok sjöunda áratugarins og allt til
dagsins í dag.
Sýningarnar í i8 og Safni eru af
ólíkum toga. Í i8 eru einungis ný verk
en í Safni er það yfirlitssýning eða
kynning á verkum eftir Hrein frá
árinu 1972 til samtímans. Alls 26 lista-
verk, flest í minni kantinum. Þó eru
þarna þekkt verk eftir listamanninn,
eins og t.d. „A Folded Star“ frá árinu
1983 og ljósmyndaröðin „Hús“ frá
árinu 1974 sem er í eign Nútímalista-
safnsins í Stokkhólmi. Hreinn notast
við „objekta“ og myndir, en skapar
með þeim óáþreifanleika eins og rým-
iskennd, tíma eða tímaleysu, ljós og
skugga. Einnig eru verk hans oft á
þjóðlegum nótum, myndir úr sveitum
og sögu Íslands.
Eitt af uppáhaldsverkum mínum
eftir Hrein er áðurnefnt „Hús“ sem
listamaðurinn tileinkar Sólon Guð-
mundssyni sem nefndur er í Íslensk-
um aðli Þórbergs Þórðarsonar. Lét
listamaðurinn byggja lítið hús, vegg-
fóðraði og skreytti það að utan að
sama hætti og tíðkast með innviði
húsa og studdist við rök Sólons að
skrautið ætti að vera þar sem flestir
sjá það. Sem sagt utan á húsinu, ekki
inni í því. Út frá þessu ranghverfa
húsi skapast heilmiklar vangaveltur
um rýmið eins og segir í texta sem
fylgir ljósmyndunum, – „Úti hefur
smækkað niður í rými af veggjum
þess og þaki. Allt annað er nú „inni“.
Húsið felur í sér allan heiminn utan
sín sjálfs.“
Spegill, spegill
Ég er ekki frá því að notkun Hreins
á speglum hafi með sams konar hug-
myndir um rými að gera og fram
kemur í verkinu „Hús“. Spegill sýnir
mynd raunveru og rýmis. Hann er al-
gengt tákn fyrir lífið og tilveruna hjá
hinum ýmsu menningarsamfélögum
sem og í trúarbrögðum. Forn-Egypt-
ar, sem dæmi, gerðu ekki greinarmun
á raunverunni og spegilmynd hennar,
notuðu sama orðið, ankh, yfir bæði. Í
mörgum myndum og styttum af
hindú – guðinum Shiva, heldur hann á
spegli, Búdda sagði tilveruna vera
spegilmynd og svo má lengi telja.
Þungamiðja sýningarinnar í i8 eru
skúlptúrar eða uppstillingar á spegl-
um, súperboltar, litskrúðug kol-
krabbaform, myndband sem endur-
speglast á réttuna og ávöl form úr
gleri. Öflugast í einfaldleika sínum
þykir mér verkið „Án titils (Swim-
mer)“ (nr. 2) sem er rúnnað glerform
og sýnist heilt form í spegilmyndinni.
Samruni raunverunnar og spegil-
myndarinnar, hins áþreifanlega og
óáþreifanlega, skapar þar með heild-
armyndina.
Í verkinu „Spariföt 1982–2003“
skiptir speglun einnig máli, en lista-
maðurinn hefur stillt sparifötum sem
hann hefur klæðst á mörgum sýning-
aropnunum frá árinu 1982 við glugga
Safns líkt og að um gluggauppstill-
ingu í verslun sé að ræða. Þegar kom-
ið er inn í sýningarrýmið sjást fötin
speglast ásamt ljósmynd af lista-
manninum í glugganum. Þess má líka
geta að í rýminu var áður rekin fata-
verslun. Verkið spannar þar með
sögu og tíma, ekki ósvipað og verk
hans „Að teikna tígrisdýr“ frá árinu
1971. Fleiri „tímaverk“ er að sjá eftir
listamanninn sem ekki gefst pláss til
að fjalla frekar um í greininni, en í
tímaverkunum þykir mér listamaður-
inn vera að beina athyglinni að sams
konar óáþreifanleika og hann gerir
með speglunum.
Þriðja atriðið sem ég vil svo nefna í
því sambandi er ljós og skuggar. Efni
eins og gler, glitrandi glimmer og
kristallar koma þar mikið við sögu.
Mörg af þessum listaverkum eru „de-
koratíf“ sem og fínleg. Sérlega glæsi-
legar eru ljósmyndir sem listamaður-
inn gerði árið 2000 þar sem hann
fangar lítinn regnboga sem skapast
þegar sólarljós skín í gegnum kristal.
Er ein þessara ljósmynda til sýnis í
Safni og er hún lýsandi dæmi um þá
viðkvæmni sem er að finna í verkum
Hreins.
Það má með sanni segja að Hreinn
Friðfinnsson eigi jólamánuðinn hvað
myndlistina snertir. Auk sýninganna í
i8 og Safni þá er talsvert af verkum
eftir Hrein til sýnis í Listasafni Ís-
lands, á sýningunni „Raunsæi og
veruleiki“. Hér er því kjörið tækifæri
að slaka aðeins á í jólastressinu, heim-
sækja þessa þrjá staði og njóta þeirra
hæða sem listaverk Hreins kunna að
leiða mann, svona rétt fyrir heilög há-
tíðarhöldin.
Fuglinn áður en hann flaug en
eftir að hann sat á greininni
Jón B.K. Ransu
„Án titils“ frá árinu 2000, eitt af verkunum á sýningunni í Safni.
MYNDLIST
Gallerí i8 / Safn
Gallerí i8 er opið fimmtudaga og föstu-
daga frá kl. 11–18 og laugardaga frá 13–
17. Sýningu lýkur 10. janúar.
Safn er opið miðvikudaga – föstudags frá
kl. 14–18, laugardaga og sunnudaga frá
14–17. Sýningu lýkur í febrúar.
HREINN FRIÐFINNSSON
„Án titils (swimmer)“ á sýningu
Hreins Friðfinnssonar í Galleríi i8.