Morgunblaðið - 30.12.2003, Blaðsíða 21

AUSTURLAND
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2003 21
VALDIMAR Benediktsson hefur ver-
ið forfallinn bílaáhugamaður frá
blautu barnsbeini, er fæddur og upp-
alinn á Vopnafirði
og vélvirki frá
Iðnskólanum í
Reykjavík. ’57
kom hann austur
með símaflokki,
kynntist konu
sinni Eddu Sigfús-
dóttur á Egils-
stöðum og hefur
búið þar síðan.
Valdimar stofnaði
verktakafyrirtækið Véltækni árið
1970 og var með töluverð umsvif
næstu tvo áratugina. Var m.a. með
vinnuflokk í fjögur ár í Lagarfoss-
virkjun og í framhaldinu í Mjólk-
árvirkjun II. Hann byggði 500 fer-
metra vélsmiðju á Egilsstöðum í
kringum 1978 og hún, ásamt 7.000 fer-
metra lóð umhverfis, hefur nú að
geyma gamla bíla og aðrar minjar
Véltæknisafnsins. Bílarnir standa í
löngum röðum umhverfis vélsmiðj-
una. Þeim er tegundaraðað að ein-
hverju leyti, sumir eru verulega
hrumir, aðrir nokkuð vel útlítandi.
Innandyra verður vart þverfótað fyrir
tækjum og tólum, bátum, svifnökkva,
kveikjuprófunarapparati, mót-
orhjólum, vindmyllum og úti í glugga
trónar hið eilífa Möwe-reiðhjól ásamt
gömlum fjarskiptatækjum og fýr-
lömpum.
Bílasagan í myllurnar
Valdimar segist hafa byrjað fyrir
alvöru að safna bílum þegar kom fram
undir 1990. „Ég byrjaði alltof seint.
Það var búið að hreinsa svo vel til víð-
ast hvar á Austurlandi þegar ég byrja.
Stundum fer hrollur um mig þegar ég
hugsa um það sem búið er að grafa á
þeim tíma sem ég hef verið að gefa bíl-
um auga.“
Valdimar segist reyna að koma í
veg fyrir að öll bílasagan verði grafin.
„Mér finnst að við megum gjarnan
eiga sýnishorn á nokkrum stöðum á
landinu af því sem var notað á öldinni
sem leið. Auðvitað þarf ekki að varð-
veita meira en sýnishorn, en ef við
ætlum að fá eitt gott þurfum við að
eiga helst ekki minna en þrjú gömul
eintök til að ná einu góðu.“
Valdimar segist frétta af bílum
hingað og þangað á ferðum sínum. Þá
sé áhugamannahópur um varðveislu
gamalla bíla duglegur að láta hann
vita af eintökum sem hann þá kaupir
eða fær að hirða og menn komi jafnvel
og gefi honum gamla bíla.
„Sá síðasti sem kom var Stranda-
maðurinn sterki, Hreinn Halldórsson
kúluvarpari,“ segir Valdimar. „Hann
kom keyrandi á Volvóinum sínum,
svissaði af honum og sagði gjörðu svo
vel. Þetta hafa reyndar margir gert og
eru dauðfegnir því að bílarnir skuli
ekki fara í myllurnar eða ofan í jörð-
ina.“
Valdimar segir eigendasögu
bílanna oft ekki síður merkilega en
ökutækjanna og að hún gefi þeim
gildi. Hann nefnir Gísla Jónatansson á
Fáskrúðsfirði, bræðurna í Bein-
árgerði, þá Gunnar og Óskar Bene-
diktssyni, og Jón Ómar Halldórsson
Hraundal sem helstu gefendur bif-
reiða í safnið.
Þrotlaus vinna og fjárútlát
Valdimar er alltaf að dytta að bíl-
unum en segir það óendanlegt verk.
Um leið og búið sé að gera einn upp
og hann farinn út á plan byrji sá að
gamlast aftur og sagan endurtaki sig.
Erlendis séu safnbílar ekki settir út
nema dagstund og helst aðeins við há-
tíðleg tækifæri. „Raunverulega á eng-
inn bíll að standa úti við nema þegar
hann er á keyrslu. Það er nú samt
ekki lenska hér þó norðarlega sé og
rysjótt veður að geyma bíla í upphit-
uðum skúrum. Það fer allt mögulegt
annað þangað inn; garðsláttuvélar og
skíði, útivistarfatnaður og hrífur.
Fljótsdalshérað er þó líklega besti
staður á Íslandi til að varðveita bíla og
járnvörur almennt, það ryðgar mjög
mikið minna hér en annars staðar.“
Valdimar segist mundu vilja sjá
safnið dafna á þann hátt að bílarnir
yrðu gerðir almennilega upp, komið í
hús og hafðir þar til sýnis á aðgengi-
legan hátt fyrir almenning. Það sé
hins vegar ekki á sínu valdi, því slíkt
kosti óhemju fjármagn og tíma.
„Feðgarnir á Ysta-Felli í Köldu-
kinn, þeir Ingólfur og Sverrir, eru
frumkvöðlar í að bjarga gömlum bíl-
um á Íslandi“ segir Valdimar. „Þeir
fengu ofurlítinn ríkisstyrk til að
byggja hús yfir verðmætustu bílana
og þá sem þegar hafa verið fullgerðir
upp, en að öðru leyti er þetta þeirra
einkaframtak og hefur kostað þrot-
lausa vinnu og peninga. Ingólfur heit-
inn og Sverrir hafa verið lærimeist-
arar þeirra okkar sem fást við þetta í
landinu.
Ég er sjálfur í þeim sporum með
Véltæknisafnið að sjá ekki fram úr
þessu verkefni, en staðreyndin er þó
sú að fyrsta skrefið er að bjarga bíl-
unum undan eyðingaröflunum og svo
koma vonandi einhverjir duglegir og
góðir menn og taka við safninu af mér
síðar.“ Valdimar tekur fram að Vél-
tæknisafnið hafi engra styrkja notið
til þessa. „Það er kannski ekki við því
að búast að Íslendingar ráði við nema
í mjög smáum stíl að gera upp bíla.
Það kostar ekki undir 5 til 10 og upp í
20 milljónir að gera upp einn gamlan
bíl.“
Amerísku bílarnir bestir
Valdimar þvertekur alveg fyrir að
eiga sér einhver uppáhaldseintök í
bílaflotanum.
„Mér þykir nú ekki vænt um þetta
sérstaklega, enda bara járnarusl sem
tekur oft á sig skemmtilegt form. Ég
hef alltaf haft bíladellu og stundum átt
góða bíla. Cadillac er kannski topp-
urinn. Ég átti einu sinni Rambler
Marlyn sportbíl og seinna Ford Thun-
derbird. Mig langar auðvitað alltaf til
að eignast alvöru amerískan bíl aftur.
Þeir eru lítið á boðstólum hér og minn
síðasti, sem ég kalla nú alvörubíl, var
Ford Thunderbird ’78 árgerð, afmæl-
isútgáfa þegar Ford var 75 ára. Það
var fullkominn eðalvagn. Ég seldi
hann þó vegna þess að ég varð eig-
inlega alltaf að vera einn í honum, fjöl-
skyldan vildi ekki fara með því það
urðu allir bílveikir í honum. Hann var
svo mjúkur og stór. En ég sé óend-
anlega mikið eftir öllum mínum amer-
ísku bílum. Á þó núna tvo sparibíla.
Annar varð löggiltur fornbíll á þessu
ári, Ford Pickup, árgerð ’78. Hann er
aðeins notaður einu sinni á ári, um
verslunarmannahelgina í öræfaferð.
Það er búið að keyra hann 48 þúsund
km á þessum 25 árum. Hinn er AMC
Eagle, ’82 árgerð, keyrður 80 þúsund
km. Báðir þessir bílar eru nánast eins
og nýir.“
Valdimar keyrir núna japanskan
jeppa dags daglega og segist skamm-
ast sín svolítið fyrir það.
Forðist eftirlíkingar
„Bílar eru framleiddir í Ameríku,
forðist eftirlíkingar! Þar með talið
Benz og allt þetta dót. Ég er harður á
þessu. Amerískir bílar hafa almenni-
lega vél, sem ekki er algengt í Evr-
ópubílum, hvað þá japönskum. Þetta
eru smámyllur sem hvorki heyrist í né
finnst fyrir að séu mótorar. Bílarnir
eru þröngir, litlir og ljótir. Það vantar
húddið á Benzana, enda hafa þeir ekk-
ert við húdd að gera því það er engin
vél undir því. Þýsku bílarnir eru að
vísu vel reiknaðir tæknilega og hafa
vel smíðað boddí og þar verð ég að
viðurkenna að þeir skáka Amerík-
ananum, því hann er mikið fyrir útlitið
og kraftinn. Auðvitað hafa margar
þjóðir framleitt frábæra vagna, t.d.
Bretar og Fransmenn, sem hafa þó
aldrei lifað af, nema kannski Rolls
Royce sem er mjög vandaður bíll og
lifir jú enn, en það er varla hægt að
flokka hann með almenningsbílum.“
Valdimar fer hörðum orðum um
það sem hann kallar einnotastefnu
bílaiðnaðarins nú á dögum. „Bílarnir
eiga að vera vel útlítandi en það
hvarflar að manni að ekki sé hugsað
mikið um gæði og þaðan af síður um
að þægilegt sé að gera við bílinn og
reka hann. Viðgerðir í nútímabílum
eru orðnar þannig að oft þarf að rífa
frá sér í mun lengri tíma en tekur að
gera við hlutinn sem er bilaður. Síðan
er búið að fylla nýja bíla af óþörfu
tölvudrasli sem kemur lítið sem ekk-
ert til góða fyrir bíleigandann.“
Finna gamla vini á planinu
Töluvert af fólki skoðar Vél-
tæknisafnið, einkum að sumarlagi, en
aðgangur að því er ókeypis og slagorð
safnsins „Skoðið án þess að skemma“.
Valdimar segist stundum hitta menn
sem verða bergnumdir af einhverjum
ákveðnum bíl. Hann nefnir dæmi um
mann sem fann á planinu við Véltækni
bíl sem hann hafði átt og ekið ríflega
þrjátíu árum fyrr. „Auðvitað gaf ég
manninum bílinn,“ segir Valdimar
kíminn. Hann á nú eitthvað um 20 bíla
ósótta hér og hvar á landinu, segist
halda ótrauður áfram að bjarga menn-
ingarsögulegum verðmætum fortíð-
arinnar meðan áhuginn varir og kraft-
arnir endast. Verkefnið sýnist
óendanlegt og sjálfsagt þarf sérstaka
seiglu til.
Jeppasagan í hnotskurn: Fremstur er Ford GPW-herjeppi frá 1942, sem kom austur með bandaríska setuliðinu.
Keyptur af Sölunefnd setuliðseigna í lok seinni heimsstyrjaldar og einn fyrsti jeppinn á Austurlandi. Valdimar
eignaðist hann 1965, seldi og keypti svo aftur 15 árum síðar þegar leit út fyrir að bíllinn færi úr fjórðungum. Jepp-
inn er að langmestu leyti upprunalegur og hefur staðið af sér rúmlega sextíu ára útiveru.
Neðan við bæjarskrif-
stofurnar á Egils-
stöðum standa tæp-
lega tvö hundruð
gamlir bílar sem
bjargað hefur verið
frá glötun. Steinunn
Ásmundsdóttir fór og
kannaði Véltæknisafn
Valdimars Benedikts-
sonar.
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Valdimar
Benediktsson
Gamli hópferðabíll-
inn á ef til vill eng-
an sinn líkan leng-
ur í landinu.
Hefðbundinn austur-þýskur Trabant trónir ofan á Yfa Hors-vörubíl frá
sama landi: Trabantar voru frægastir fyrir að vera með tvígengisvél sem
blés úr sér bláum reykjarmekki við allar aðstæður. Háværir bílar og talað
um að þeir gætu sagt nafnið sitt í hægagangi. Valdimar segir þetta hvoru
tveggja hafa verið fremur vond ökutæki.
DKW, vestur-þýskt mótorhjól: Hús-
eyjarbóndinn Örn Þorleifsson flutti
það inn frá Þýskalandi. Valdimar
eignaðist það á sjötta áratugnum,
seldi það og keypti aftur tuttugu og
fimm árum síðar. Því fylgja strá-
heilir kaup- og innflutningspapp-
írar.
Járnarusl sem
tekur oft á sig
skemmtileg form
steinunn@mbl.is