Morgunblaðið - 30.12.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2003 29
Í UMRÆÐUM um nýlega vilja-
yfirlýsingu SPRON og Kaupþings-
Búnaðarbanka hefur verið spurt um
hvað valdi viðhorfsbreytingu hjá
stjórn SPRON gagnvart samstarfi
og sölu sparisjóðsins til eins af við-
skiptabönkunum. Mér er ljúft að
svara þeirri spurningu og er þá óhjá-
kvæmilegt að rifja upp aðalatriði
þeirrar atburðarásar sem varð þegar
Búnaðarbanki Íslands áformaði
kaup á sparisjóðnum á síðasta ári.
Stjórn SPRON hafði ákveðið að
leggja tillögu fyrir fund stofnfjáreig-
enda í júní 2002 um breytingu á
rekstrarformi sparisjóðsins í hluta-
félag. Tilgangur var
að styrkja stöðu
SPRON í gjörbreyttu
umhverfi á fjár-
málamarkaði. Í sam-
ræmi við þágildandi
lagareglur áttu stofn-
fjáreigendur að fá
sama hlutfall af
hlutafé SPRON eftir
breytinguna og
stofnfé þeirra nam af
endurmetnu markaðs-
verði sparisjóðsins –
m.o.ö. verðmæti stofn-
fjár þeirra var óbreytt
í formi hlutabréfa.
Tilboð Búnaðarbankans um
kaup fyrir 1,9 milljarða króna
Þremur dögum fyrir boðaðan fund
bauð Búnaðarbanki Íslands hf. (sem
þá var í meirihlutaeigu ríkissjóðs)
stofnfjáreigendum 4-falt verð fyrir
stofnfjárbréfin – eða samtals rúml.
1,9 milljarða kr. Búnaðarbankinn
ætlaði þannig að eignast SPRON
fyrir þessa fjárhæð. Síðan hækkaði
bankinn þetta boð í 5,5-falt nafnverð
stofnfjár – eftir að Starfsmannasjóð-
ur SPRON hafði gert stofnfjáreig-
endum tilboð til að hindra yfirgang
Búnaðarbankans.
Stjórn sparisjóðsins – og starfs-
fólk – lagðist eindregið á móti þess-
um áformum Búnaðarbankans.
Um málið urðu miklar deilur, sem
ekki verða raktar hér, en lyktir urðu
þær, að Fjármálaeftirlitið úrskurð-
aði 9. september 2002, að Bún-
aðarbankinn væri ekki hæfur til að
fara með virkan eignarhlut í SPRON
á grundvelli fyrirliggjandi áforma.
Ný lög um fjármálastofnanir
Mikil óvissa ríkti um framtíð
SPRON í ljósi þeirra átaka, sem
höfðu orðið um eignarhaldið og kom
það m.a. fram við stjórnarkjör á að-
alfundi í mars 2003. Meirihluti stofn-
fjáreigenda hafði áður lýst vilja til að
geta selt stofnfjárbréf sín á hærra
verði en framreiknuðu nafnverði, en
Fjármálaeftirlitið hafði talið það
heimilt.
Í desember 2002 samþykkti Al-
þingi breytingar á lögum um fjár-
málastofnanir. Breytingarnar fólu
m.a. í sér „yfirtökuvarnir“ á stofnfé í
sparisjóðum. Á síðustu starfsdögum
Alþingis gerði efnahags- og við-
skiptanefnd tillögu um viðbót þess
efnis, að við breytingu á sparisjóði í
hlutafélag beri við mat á hlut stofn-
fjár að hafa til hliðsjónar arðsvon
stofnfjárhluta annars vegar og arðs-
von og áhættu hlutabréfa í sparisjóði
hins vegar. Með öðrum orðum var
tryggt að stofnfjáreigendur yrðu
jafnsettir fyrir og eftir breytingar
sparisjóða í hlutafélög.
Með þessu ákvæði var opnuð leið
til að meta stofnfé verðmætara við
breytingu á rekstrarformi sparisjóðs
– en áður mátti eingöngu miða við
framreiknað nafnverð stofn-
fjárbréfa. Hér var lögfest að heimilt
væri að reikna stofnfé hærra verði
en framreiknuðu nafnverði. Og í til-
viki SPRON, sem hefur verið vel
rekinn og greitt góðan arð til stofn-
fjáreigenda, þýddi þetta skv. óvil-
höllu mati sérfróðra aðila, að við
breytingu í hlutafélag hækkar verð-
mæti stofnfjár úr 540 m.kr. í 1.400
m.kr. eða 2,6-falt.
Sennilegt er, að alþingismenn hafi
almennt ekki gert sér grein fyrir
þýðingu þeirrar lagareglu sem efna-
hags- og viðskiptanefnd bætti inn í
frumvarp ráðherra. Má marka það
af ummælum sumra þeirra að und-
anförnu. Sömuleiðis virðast tals-
menn sparisjóðasambandsins held-
ur ekki hafa áttað sig fyllilega á
lagabreytingunni.
Vera kann að því valdi
fyrst og fremst það
hve seint hún kom
fram – og e.t.v. ber
breytingartillagan
þess merki að hafa
verið gerð á síðustu
stundu.
Hvað hefur breyst?
Spurt hefur verið um
hvað hafi breyst. Svar-
ið er eftirgreint:
1. Skv. viljayfirlýs-
ingu sem stjórnir
SPRON og Kaupþings-Bún-
aðarbanka hafa undirritað starfar
SPRON áfram sem sjálfstæð eining
og undir eigin nafni og stefnt verður
að því, að gera SPRON að öflugustu
lánastofnun á sviði einstaklings-
þjónustu. Engum starfsmanni verð-
ur sagt upp vegna breytinganna og
hagsmunir viðskiptavina verða
tryggðir.
2. Sjálfseignarstofnun SPRON
fær í sinn hlut 6 milljarða kr. verð-
mæti í hlutabréfum. Tekjum sjóðs-
ins verður varið í þágu menningar-
og líknarmála á starfssvæðinu.
3. Stofnfjáreigendur fá hlutabréf í
SPRON hf. að verðgildi 2,6-falt
meira en sem nemur stofnfé þeirra,
í stað þess að fá verðmæti fram-
reiknaðs nafnverðs eins og gert var
ráð fyrir sumarið 2002. Með fyr-
irkomulaginu sem nú er áformað
verða stofnfjáreigendur jafnsettir
fyrir og eftir breytingu sparisjóðs-
ins í hlutafélag í samræmi við hina
nýju lagareglu. Stofnfjáreigendur
fá hins vegar enga hlutdeild í verð-
mæti eigin fjár SPRON, sem geng-
ur óskert til sjálfseignarstofnunar-
innar. Sá virðisauki sem
stofnfjáreigendur geta fengið fyrir
hlutabréf sín er því hvorki tekinn
frá sparisjóðnum né þeim verðmæt-
um sem samfélagið kann að eiga til-
kall til úr rekstri hans. Hvort stofn-
fjáreigendur (hluthafar) ákveða
hins vegar að eiga hlutabréfin í
SPRON hf. eða selja þau er mál
þeirra hvers og eins. Þeir sem kjósa
að eiga hlutabréf sín áfram í
SPRON hf. eiga þannig sömu verð-
mæti og fyrr – og eru því jafnsettir í
anda hinna nýju laga um starfsemi
fjármálastofnana.
4. Stjórn SPRON var sannfærð
um að aðferðafræði Búnaðarbank-
ans þegar hann áformaði kaup á
stofnfé SPRON árið 2002 stæðist
ekki lög og úrskurður fjármálaeft-
irlitsins staðfesti það álit. Sá fram-
gangsmáti sem nú er ráðgerður er
hins vegar að mati stjórnar SPRON
fyllilega í samræmi við gildandi lög
um starfsemi sparisjóða.
5. Með þessum áformum er stefnt
að því að eyða þeirri óvissu sem ríkt
hefur um framtíð SPRON frá miðju
ári 2002. Stjórn SPRON átti frum-
kvæði að viðræðum við viðskipta-
bankana um breytingar í starfsemi
sparisjóðsins og er samstiga um
þessar fyrirætlanir. Starfsfólk
sparisjóðsins er einnig sátt við þær.
Ég var og er þeirrar skoðunar, að
eigendur stofnfjár í sparisjóði eigi
ekki tilkall til hlutdeildar í eigin fé
sparisjóðs umfram stofnfjáreign
sína – enda er því ekki til að dreifa í
þeim áformum sem hér hefur verið
lýst.
Hvað hefur
breyst?
Eftir Jón G. Tómasson ’Ég var og er þeirrarskoðunar, að eigendur
stofnfjár í sparisjóði
eigi ekki tilkall til hlut-
deildar í eigin fé spari-
sjóðs umfram stofnfjár-
eign sína.‘
Höfundur er formaður stjórnar
SPRON.
Jón G. Tómasson
r flokkar
n strengi
ma Milo-
m lauslegt
isaflanna
inu hafði
var horf-
ótlega að
djics lék
kisstjórn
tók við af
úgóslavíu,
ér heldur
Þá deildu
hart um
ð Vestur-
óru með
g Serbíu
.
sáttur við
framselja
dómstóls-
ns 2001.
Róttæki
osningun-
i flokkur-
inn er jafnan kenndur við öfgaþjóð-
ernisstefnu en leiðtogi hans,
Vojislav Seselj, hefur verið ákærð-
ur fyrir stríðsglæpi í átökunum á
Balkanskaga á síðasta áratug síð-
ustu aldar og hann gistir nú fanga-
klefa í Haag og bíður þess að rétt-
arhöld hefjist yfir honum hjá
Alþjóða stríðsglæpadómstólnum.
Gott gengi öfgaþjóðernissinna er
sagt skýrast af því bága efnahags-
ástandi sem ríkt hefur í Serbíu
undanfarið. Virðist sem kjósendur
hafi viljað refsa valdhöfum fyrir að
hafa ekki tekist að skapa fleiri at-
vinnutækifæri og fyrir að hafa
gerst sekir um spillingu. Hétu Se-
selj og flokkur hans því í kosninga-
baráttunni að bæta atvinnu-
ástandið, lækka vöruverð og að
hætt yrði við áform um að einka-
væða ríkisfyrirtækin í landinu; en
margir Serbar álíta þau áform
skýra það hversu mjög hefur
þrengt að í atvinnumálum.
Þá leikur afstaðan til Vestur-
veldanna stóra rullu í serbneskum
stjórnmálum en hernaður NATO
gegn Júgóslavíu sumarið 1999 er
mönnum enn í fersku minni. Er
ljóst að margir Serbar eru óánægð-
ir með afskipti vestrænna ríkja –
einkum og sér í lagi Bandaríkjanna
– af því sem þeir telja serbnesk
innanríkismál, en Bandaríkjamenn
hafa m.a. þrýst á um að allir þeir,
sem ákærðir hafa verið fyrir stríðs-
glæpi, verði framseldir til Haag.
Hafa þeir stjórnmálamenn sem
verið hafa Bandaríkjunum leiði-
tamir hvað þetta varðar, eins og
Djindjic var til að mynda, ekki allt-
af verið vinsælir heima fyrir.
Varaformaður Róttæka flokks-
ins, Tomislav Nikolic, tileinkaði
sigurinn í fyrradag öllum þeim sem
nú biðu réttarhalda í Haag vegna
„meintra“ ódæða sem framin voru í
átökunum á Balkanskaga. Hann
sagði sigurinn einnig „sigur þeirra
íbúa Serbíu sem fengið hafa sig
fullsadda af því að mega þola nið-
urlægingu, þeirra sem vilja fá
trygga atvinnu og búa við frið og
öryggi, sem vilja fá að innræta
börnum sínum tilhlýðilega ættjarð-
arást“.
Nikolic virtist aftur á móti gera
sér grein fyrir því að ólíklegt væri
að flokkur hans ætti aðild að rík-
isstjórn, þrátt fyrir kosningasigur-
inn, en hann sagði m.a. að mestu
máli skipti að þingstyrkur Róttæka
flokksins væri slíkur að hann gæti
komið í veg fyrir að gerðar yrðu
breytingar á stjórnarskránni.
Bjóða Kostunica til samstarfs
Lýðræðisflokkarnir í Serbíu
höfðu fyrir kosningar lýst því yfir
að ekki kæmi til greina að mynda
ríkisstjórn með Róttæka flokkn-
um. Því blasir við að lýðræðisflokk-
arnir fjórir þurfa að ná saman, eigi
að takast að mynda ríkisstjórn.
Þetta mun ekki ganga þrautalaust,
eins og áður hefur verið vikið að.
Jók það enn á óvissuna í gær
þegar Tomislav Nikolic bauð Kost-
unica til samstarfs við Róttæka
flokkinn. „Við erum að beina þeim
tilmælum til DSS að hlusta á radd-
ir kjósendanna. Það blasir við að
aðeins Róttæki flokkurinn og DSS
geta myndað ríkisstjórn,“ sagði
Nikolic.
Er ljóst að Kostunica, sem lýst
hefur verið sem hófsömum þjóð-
ernissinna, stendur frammi fyrir
vali um það hvort hann leggur í
samstarf við öfgaþjóðernissinnana
– sem hann hafði útilokað fyrir
kosningar – eða hvort hann lætur
enn reyna á samstarf við hina um-
bótaflokkana. Í þessum skilningi er
staða Vojislavs Kostunica, fyrrver-
andi forseta Júgóslavíu, afar sterk
eftir þessar kosningar.
enn sigruðu í Serbíu
Reuters
í Serbíu.
david@mbl.is
ÞÓ að Vojislav Seselj sitji nú í fangaklefa í
Haag og bíði þess að réttarhöld yfir honum
hefjist vegna ákæra um stríðsglæpi var hann
í efsta sæti á framboðslista Róttæka flokks-
ins í þingkosningunum í Serbíu. Hið sama
má reyndar segja um annan og öllu þekktari
sakborning: Slobodan Milosevic, fyrrverandi
forseti Júgóslavíu, var nefnilega líka í fram-
boði.
Milosevic var kjörinn á þing í kosning-
unum, enda hlaut flokkur hans, Sósíal-
istaflokkurinn, 7,6% atkvæða og 22 þing-
menn kjörna. Hvorki hann né Seselj geta þó tekið sæti á þingi, eins og
gefur auga leið, og munu flokkar þeirra þurfa að skipa aðra í þeirra
stað. „Tæknilega séð getur Milosevic verið fulltrúi á þingi, en flokk-
urinn á eftir að ákveða hver mun setjast á þing í forföllum hans,“ sagði
Ivica Dacic, fulltrúi Sósíalistaflokksins.
Milosevic kjörinn á þing
ast í hlutafélag
ofnfjáreigendum
r settir við þá
i jafngilda eign í
r það stofnfé sem
tnað sé aftur til
nns nefndarinnar.
kki um verðmæti
erðmæti hluta-
áreigandinn fær
ar sparisjóði er
g hve mörg hluta-
rir stofnfjárhlut-
stofnfjár
að heimilað er að
ð matið á því hve
að koma sem gjald
nburð á arðsvon
ðsvon og áhættu
sjóðnum. Þarna er
arðsvon fyrir
á rekstri spari-
ar í óbreyttri mynd
utafélag. Þetta
ss að hlutabréfin
sem stofnfjáreig-
leiðandi fleiri eða
fin í heild, en þetta
þess að stofnfjár-
ri hlut í sparisjóðn-
na, sem eru nr.
a kveðið á um að
em stofnfjáreigend-
um nemi sama hlut-
fé í sparisjóðnum
fé er af áætluðu
óðsins. Matið á
því hlutfalli ekki.
ð verra ?
armið þeirra
r af því að hlutur
arisjóði rýrnar við
jóði í hlutafélag af
ri áhætta er í
g þeim er það bætt
a á annað eigið fé
erkilegt mat á gildi
parisjóðanna, að
fyrir sjóðina. Það
ra í ljósi þess að
möguleika fyrir
sparisjóði að breytast í hlutafélög var
sett fyrir tveimur árum, m.a. fyrir
áeggjan forsvarmanna SPRON. Guð-
mundur Hauksson, sparisjóðsstjóri var
einn þeirra sem átti sæti í nefnd sem
samdi frumvarpið. Þar var nauðsyn
fyrir breytingunni rökstudd einkum
með því að sparisjóðirnir ættu í erf-
iðleikum með að afla sér aukins eig-
infjár og að hlutafélagaformið opnaði
leið að nýju fé. Í greinargerð með frum-
varpinu segir: „Að öllu jöfnu ættu
hlutabréf að vera betri fjárfesting-
arkostur en stofnfjárbréf litið til lengri
tíma. Ávöxtun hlutabréfa byggist á
tvennu; úthlutuðum arði af nafnvirði
hlutafjár og gengishækkun bréfanna.
Möguleikar hluthafa til að njóta góðrar
ávöxtunar eru ekki síst fólgnir í hækk-
un á verði bréfanna. Stofnfjáreigandi
nýtur hins vegar einungis arðs af fram-
reiknuðu stofnfé sínu og hömlur eru
lagðar á framsal.“ Hvað veldur því að
sparisjóðsstjórinn telur nú að áhættan
af hlutafélagarekstrinum sé svo mikil
að það þurfi að bæta stofnfjáreigand-
anum það sérstaklega og síðan þurfi
hann að losa sig undir eins við hluta-
bréfin í sparisjóðnum og fá í staðinn
hlutabréf í einum viðskiptabankanum?
Lokaspurningin er af hverju er þá
sparisjóðurinn ekki rekinn áfram í
óbreyttu formi fyrst það gefur stofn-
fjáreigandanum meiri arðsvon og ör-
yggi? Svarið virðist vera, miðað við
framkomnar upplýsingar og skýringar
SPRON manna, að þeir geta persónu-
lega grætt meira með því að feta sig
eftir refilstigum eigin lagaskýringa.
Höfundur er alþingismaður.
’Hvað veldur því aðsparisjóðsstjórinn telur
nú að áhættan af hluta-
félagarekstrinum sé svo
mikil að það þurfi að bæta
stofnfjáreigandanum það
sérstaklega ...‘
ÞAÐ er alltaf leiðinlegt,
þegar ungir stjórn-
málamenn festast í gildru
þráhyggju, eins og gerst
hefur með Guðlaug Þór
Þórðarson borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins. Þessi
borgarfulltrúi hefur árum
saman átt aðeins eitt bar-
áttumál – að berjast gegn
fjarskiptastarfsemi OR og
þar með lagningu ljósleið-
ara á höfuðborgarsvæðinu.
Í öllum hin-
um vestræna
heimi yrði
hlegið að
stjórnmála-
manni, sem
sýndi slíkan
fornaldarhugs-
unarhátt, enda
er ljósleið-
aratæknin
hvarvetna að
ryðja sér til
rúms og hafa
orkufyrirtæki
bæði austan hafs og vest-
an komið að slíkri upp-
byggingu.
OR hefur lagt fram um
það bil 2,5 milljarða króna
í uppbyggingu fjarskipta-
mála á sínum vegum.
Ljósleiðarakerfið eitt og
sér, sem er í eigu OR, er
að endurstofnvirði hátt á
þriðja milljarð króna. Þar
að auki er OR langstærsti
eigandi Línu.Nets og Raf-
magnslínu, auk Tetra Ís-
lands, sem er að stærstum
hluta í eigu OR og Lands-
virkjunar.
Tekjur OR af fjar-
skiptum á þessu ári eru á
þriðja hundrað milljónir
króna og um eittþúsund
heimili á höfuðborg-
arsvæðinu eru tengd Raf-
magnslínu, þó
að borg-
arfulltrúinn
Guðlaugur Þór
láti eins og sú
tækni hafi ekki
gengið upp.
For-
ráðamenn OR
eru því síður
en svo óánægð-
ir með fram-
vindu fjar-
skiptamála á
vegum fyrirtæk-
isins, enda er ljósleið-
arakerfið orðið að fjórðu
veitunni hjá OR ásamt
heitu og köldu vatni og
rafmagni.
Eina vandamálið, sem
nú er glímt við er rekstur
Tetra Íslands, sem þjón-
ustar lögreglu, slökkvilið
og björgunaraðila. Þar fer
fram endurfjármögnun,
sem vonandi leiðir til þess
að Íslendingar geti áfram
búið við það öryggi, sem
þetta kerfi býður upp á.
Fornaldarmaður
í jakkafötum
Eftir Alfreð
Þorsteinsson ’Í öllum hinumvestræna heimi
yrði hlegið að
stjórnmálamanni,
sem sýndi slíkan
fornaldarhugs-
unarhátt.‘
Alfreð Þosteinsson
Höfundur er borgarfulltrúi
og stjórnarformaður OR.