Morgunblaðið - 30.12.2003, Síða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SERBNESKUM ÞJÓÐERNIS-
SINNUM VEX ÁSMEGIN
Úrslit kosninganna, sem haldnarvoru á sunnudag í Serbíu, eruáhyggjuefni. Þjóðernissinnar
sigruðu í kosningunum. Þar er annars
vegar um að ræða Róttæka flokkinn,
sem fékk 81 mann kjörinn og 27,3%
fylgi, og hins vegar Sósíalistaflokkinn,
sem fékk 22 menn kjörna og 7,6% at-
kvæða. Leiðtogar þessara flokka sitja
báðir í haldi stríðsglæpadómstólsins í
Haag. Vojislav Seselj, leiðtogi Rót-
tæka flokksins, bíður þess að réttar-
höld yfir honum hefjist. Réttarhöld eru
hafin yfir hinum, sjálfum Slobodan
Milosevic.
Það segir sína sögu að sá maður, sem
sennilega lagði þyngstu lóðin á vogar-
skálarnar til hleypa af stað átökunum
og blóðsúthellingunum í lok liðinnar
aldar á Balkanskaga með markvissum
þjóðernisáróðri og var steypt af stóli
fyrir þremur árum, skuli nú vera kom-
inn á þing á ný þrátt fyrir að sitja í
fangelsi sakaður um glæpi gegn mann-
kyni. Sama má segja um það að Seselj,
sem einnig byggir fylgi sitt á hug-
myndinni um Stór-Serbíu, skuli fagna
sigri.
Hægriöflin, sem áttu þátt í að gamla
Júgóslavía leystist upp, hafa reyndar
sótt á víðar á Balkanskaga. Þjóðern-
issinnar komust til valda í Bosníu eftir
kosningarnar 2002 og í Króatíu hefur
flokkur Franjos Tudjmans náð völd-
um.
Ef til vill er of snemmt að fullyrða að
úrslit kosninganna beri vitni nýrri öldu
þjóðernishyggju í Serbíu. Ljóst er að
Serbar eru margir þeirrar hyggju að
þeir hafi sætt illri meðferð af hálfu
Vesturlanda. Sömuleiðis miðaði um-
bótum mjög hægt þau þrjú ár, sem frá-
farandi stjórn var við völd. Stjórnin
komst til valda eftir fall Milosevic og
hét einkavæðingu og lagabreytingum,
sem áttu að greiða götu erlends fjár-
magns inn í landið og Serbíu inn í Evr-
ópusambandið. Breytingar létu hins
vegar á sér standa. Fyrir einu og hálfu
ári gekk Lýðræðisflokkur Vojislavs
Kostunica úr stjórninni og eftir að
serbneskir sérsveitarmenn myrtu Zor-
an Djindjic forsætisráðherra í mars
var sem stjórnin lamaðist alveg. Svo
fór að í október var boðað til kosninga.
Þrátt fyrir þennan árangur í kosn-
ingunum eru þjóðernisflokkarnir ekki í
stöðu til að mynda ríkisstjórn. Þeir
hafa samanlagt 103 sæti á þingi, en
sætin eru alls 250. Lýðræðisflokkur
Kostunica er næststærsti flokkur
Serbíu eftir kosningarnar með 53 sæti
og 17,4% fylgi. Kostunica hét því fyrir
kosningarnar að hann myndi ekki
mynda stjórn með þjóðernissinnum.
Hann er hins vegar í þeirri stöðu nú að
þurfa að mynda fjögurra flokka stjórn
ætli hann að sniðganga þjóðernis-
sinnana. Javier Solana, sem fer með ut-
anríkismál í Evrópusambandinu, skor-
aði í gær á umbótaflokkana í Serbíu að
falla ekki í þá freistni að mynda stjórn
með þjóðernissinnum. En það verður
ekki hlaupið að því fyrir umbótaöflin að
láta til skarar skríða. Í fyrsta lagi
munu þau nú mæta öflugri andstöðu á
þingi en áður. Í öðru lagi byggja þau á
veikum grunni liðins kjörtímabils.
Hins vegar er alveg ljóst að takist um-
bótasinnum ekki að hrinda stefnu sinni
í framkvæmd nú verða vonbrigði kjós-
enda enn meiri og sú niðurstaða yrði
vatn á myllu þjóðernissinna. Það er því
mikill þrýstingur á flokkana fjóra að
leggja fyrri deilur til hliðar og ná sam-
stöðu gegn þjóðernissinnunum.
ENDURSKOÐENDUR Í ERFIÐRI STÖÐU
Fátt hefur vakið meiri athygli í hin-um alþjóðlega viðskiptaheimi síð-
ustu daga en hneykslismál það sem
upp er komið á Ítalíu vegna mjólkur-
vörufyrirtækisins Parmalat. Er talið
að um 12 milljarða evra vanti inn í
reikninga fyrirtækisins. Í frétt í
Morgunblaðinu í gær segir svo: „Fjár-
málahneykslið getur einnig haft alvar-
legar afleiðingar fyrir endurskoðun-
arfyrirtæki Parmalat, Ítalíuútibú
Grant Thornton, sem hefur hafið inn-
anhússrannsókn á málinu, en heldur
því fram, að það sé ekki síður fórn-
arlamb sviksamlegs framferðis.“
Í Bretlandi og Bandaríkjunum
vekja málefni Hollinger, útgáfufyrir-
tækis Daily Telegraph, vaxandi at-
hygli vegna ósamþykktra greiðslna til
stjórnenda fyrirtækisins og nú um jól-
in var sérstök athygli vakin á því í
brezkum blöðum að einn virtasti end-
urskoðandi Bretlands hefði sjálfur
komið að endurskoðun fyrirtækisins
síðustu mánuði og misseri.
Í tengslum við Enron-málið og fleiri
slík mál í bandarísku viðskiptalífi
gerðist það að starfsemi alþjóðlegs
endurskoðunarfyrirtækis var einfald-
lega lögð niður vegna þess að fyrir-
tækið hafði ekki verið vakandi fyrir
því sem var að gerast.
Hvert dæmið á fætur öðru, sem upp
kemur í viðskiptalífinu á alþjóðavísu,
bendir til þess að endurskoðendur eigi
erfitt með að öðlast yfirsýn og ná utan
um rekstur fyrirtækja sem þeir eiga
að endurskoða. Þetta þýðir að spurn-
ingar munu vakna í vaxandi mæli um
hvers virði áritun endurskoðenda er.
Þessi vandamál hljóta að valda end-
urskoðendum um allan heim miklum
áhyggjum og umhugsun. Hvað veldur
því að endurskoðendur koma ekki
auga á veikleika í rekstri fyrirtækja af
þeirri stærðargráðu sem um er að
ræða hvað eftir annað? Í tilviki Holl-
inger var vakin athygli á því að við-
komandi endurskoðunarfyrirtæki
hefði fengið háar fjárhæðir greiddar
frá fyrirtækinu fyrir aðra þjónustu en
vegna beinna endurskoðunarstarfa.
Hins vegar er ljóst að flest endurskoð-
unarfyrirtæki eru að hverfa frá því að
hafa innan sinna vébanda rekstrarráð-
gjöf vegna hugsanlegra hagsmuna-
árekstra.
Fátt er mikilvægara í rekstri fyr-
irtækja nú til dags en vönduð og ná-
kvæm endurskoðun. Mörg dæmi, sem
upp hafa komið beggja vegna Atlants-
hafsins síðustu misseri, benda til þess
að endurskoðunarfyrirtækin, sem
sjálf eru orðin mjög öflug fyrirtæki,
þurfi hugsanlega að auka sitt eigið
innra eftirlit og gera ráðstafanir til að
eftirlit þeirra með rekstri fyrirtækja
skili því sem því er ætlað.
Niðurstöður þingkosning-anna í Serbíu þýða aðumbótaflokkarnir ílandinu hafa nægan
þingstyrk til að mynda saman rík-
isstjórn. Róttæki flokkurinn, flokk-
ur Vojislavs Seseljs, fékk að vísu
langmest fylgi, 27,3% greiddra at-
kvæða og 81 þingsæti af 250 mögu-
legum, en þar á eftir komu hins
vegar flokkar umbótasinna, fyrst
Lýðræðisflokkur Serbíu, flokkur
Vojislavs Kostunica, með 17,8% og
53 þingsæti, og síðan Lýðræðis-
flokkurinn, flokkur Zorans Djind-
jics, forsætisráðherrans fyrrver-
andi sem myrtur var í mars á þessu
ári, með 12,7% og 37 þingmenn.
Í fjórða sæti kom þriðji umbóta-
flokkurinn, G17, með 11,6% og 34
þingmenn og í fimmta sæti varð
Serbnesk endurnýjun, flokkur
Vuks Draskovics, sem fékk 7,7% og
23 þingsæti. Samanlagt hafa þessir
fjórir flokkar, sem jafnan er vísað
til sem umbótaflokka, 147 þing-
sæti. Vandinn er hins vegar sá að
þeir eru sammála um fátt og ósam-
mála um margt og það mun reyn-
ast þrautin þyngri fyrir forystu-
menn þeirra að slá striki yfir fyrri
deilur og mynda starfhæfa ríkis-
stjórn.
Brostnar vonir
Brösuglega hefur gengið að
styrkja undirstöður lýðræðis í
Serbíu allt frá því að Slobodan Mil-
osevic hrökklaðist frá völdum eftir
þingkosningar haustið 2000. Höfðu
umbótasinnar, sem og áhrifamenn
á Vesturlöndum, vonast til að kosn-
ingarnar núna yrðu til þess að
koma á stöðugleika í serbneskum
stjórnmálum, að lýðræðisöflin
tryggðu þar stöðu sína þannig að
Serbía gæti tekið frekari skref í átt
að aðild að samfélagi vestrænna
ríkja, jafnvel Evrópusambandinu
(ESB) og Atlantshafsbandalaginu
(NATO).
Sigur Róttæka flokksins á
sunnudag dregur óneitanlega mjög
úr þessum væntingum.
Í þingkosningunum fyrir þremur
árum höfðu nokkrir ólíkir
umbótasinna stillt saman
sína í því augnamiði að kom
sevic frá. Einungis var um
kosningabandalag lýðræði
að ræða og eftir að mark
verið náð, þ.e. Milosevic v
inn frá völdum, fóru fljó
koma brestir í samstarfið.
Lýðræðisflokkur Djind
lykilhlutverk í þessari rí
og fannst Kostunica, sem t
Milosevic sem forseti Jú
sem Djindjic vildi hraða sé
mikið í umbótastarfinu. Þ
stjórnarflokkarnir einnig
afstöðuna til samstarfs við
veldin sem árið 1999 fó
hernaði gegn Milosevic o
vegna ástandsins í Kosovo
Var Kostunica t.a.m. ós
þá ákvörðun Djindjics að f
Milosevic til stríðsglæpad
ins í Haag fyrri hluta ársin
Sem fyrr segir fékk
flokkurinn mest fylgi í ko
um sl. sunnudag. Róttæki
Þjóðernisöfgame
Tomislav Nikolic fagnar sigri Róttæka flokksins í kosningunum
Róttæki flokkurinn,
öfgafullir þjóðern-
issinnar, bar sigur úr
býtum í kosningum í
Serbíu á sunnudag.
Davíð Logi Sigurðsson
segir þó líklegast að
umbótaöfl myndi næstu
ríkisstjórn.
Fréttaskýring
Í MORGUNBLAÐINU síðastliðinn
laugardag gera forsvarsmenn SPRON
grein fyrir hvernig standa eigi að sölu
SPRON til Kaupþings Búnaðarbanka
þannig að stofnfjáreigendur fái þriðj-
ung söluverðs í sinn vasa. Fyrst á að
breyta sparisjóðnum í hlutafélag og
skipta hlutafénu milli stofnfjáreigenda
annars vegar og sjálfseignarstofnunar
hins vegar. Síðan á að selja hlutaféð til
Kaupþings Búnaðarbanka og greitt
verður fyrir það með hlutabréfum í
bankanum að andvirði 9 milljarða
króna. Stofnfjáreigendurnir eiga að fá
3 milljarða króna fyrir sín bréf og
sjálfseignarstofnunin 6 milljarða kr.
fyrir sín.
Það sem sérstaka at-
hygli vekur er að stofn-
fjáreigendurnir fá 33%
söluverðsins en í maí á síð-
asta ári var hlutur stofn-
fjár metinn 10% af hlutafé
í SPRON hf. Að því gefnu
að stofnfé hafi ekki verið
sem þessu nemur, hvernig
má þetta vera?
Stofnfé gert verðmæt-
ara?
Svör forsvarsmanna
SPRON er að Alþingi hafi
opnað leið sem gerði stofnfé verðmæt-
ara við lagasetningu fyrir réttu ári.
Guðmundur Hauksson, sparisjóðs-
stjóri segir í Morgunblaðinu „Í 74.
grein laganna var bætt við setningu,
sem kveður á um að nú megi meta
verðmæti stofnfjár upp þannig að þeg-
ar menn fái hlutabréf í skiptum fyrir
stofnfé þá sé það metið með tilliti til
ágóðavonar. Þar af leiðandi er búið að
breyta þeirri grunnforsendu sem áður
lá til grundvallar að það mætti ein-
göngu skipta á framreiknuðu nafn-
virði“.
Þessi svör virðast skýra það að nú er
hlutur stofnfjáreigenda gefinn upp
sem 19% af heildarhlutafé við hluta-
fjárvæðingu SPRON en ekki 10% eins
og á síðasta ári. Hlutur sjálfseigna-
stofnunarinnar hefur minnkað úr 90% í
81%. Þ.e. verðmæti stofnfjár hefur ver-
ið nærri tvöfaldað. Rétt er að taka fram
að ég hef ekki upplýsingar um hvort
stofnfé var hækkað í millitíðinni eða
nýtt stofnfé selt. Engu að síður virðist
augljóst að stofnfé hefur verið gert
verðmætara og að sama skapi gengið á
hlut sjálfseignarstofnunarinnar, enda
beinlínis sagt.
Þá hefur komið fram í fréttum um
málið að kaupandi ætlar að kaupa
hlutafé í sparisjóðnum úr hendi stofn-
fjáreiganda á hærra verði en sama
hlutafé af sjálfseignarstofnuninni. Fyr-
ir 19% hlutafjárins fá stofnfjáreigend-
urnir 3 milljarða kr. en sjálfseign-
arstofnunin fær aðeins 6 milljarða kr.
fyrir 81% hlutafjárins. Þetta þýðir að
stofnfjáreigandinn fær 113% hærra
verð fyrir sín hlutabréf
en sjálfseignarstofn-
unin. Í þessum við-
skiptum er tvöfalt
gengi á hlutabréfunum
og spurningin er hvort
það endurspegli ekki
tvöfalt siðgæði?
Óbreytt verðmæti
stofnfjár
En var við lagabreyt-
inguna í fyrra opnuð
leið til þess að gera
stofnfé verðmætara?
Svarið við því er nei, svo var ekki. Þá-
verandi formaður viðskipta- og efna-
hagsnefndar, Vilhjálmur Egilsson, var
1. flutningsmaður umræddrar breyt-
ingartillögu. Hann skýrði hana í þing-
ræðu og sagði m.a.: „Þessi breyting
gengur ekki út á það að stofnfjáreig-
endur eigi að eiga eitthvað meira en
þeir í sjálfu sér eiga samkvæmt gild-
andi lögum eða eitthvað meira heldur
en þeir eiga sem stofnfé í sparisjóði
heldur einungis að eign sem þeir fá sé
jafngild þeirri sem þeir láta af hendi.“
Þetta er alveg ótvírætt. Breytingin
eykur ekki verðmæti stofnfjár heldur
var tilgangur hennar "að tryggja það
sem best má verða að stofnfjáreig-
endur verði jafnsettir fyrir og eftir
breytingu í hlutafélag. Meginmark-
miðið með þessu er að tryggja að spari-
sjóður sem vill breyta
lendi ekki í því að sto
finnist þeir vera verr
breytingu og fái ekki
hlutafé í staðinn fyrir
þeir ráða yfir." svo vit
framöguræðu forman
Málið snýst sem sé ek
stofnfjárins heldur ve
bréfanna sem stofnfj
fyrir sitt stofnfé þega
breytt í hlutafélag og
bréf eiga að koma fyr
inn.
Óbreyttur hlutur s
Breytingin fólst í því
hafa til hliðsjónar við
mörg hlutabréf eiga a
fyrir stofnbréf saman
stofnfjárhluta og arð
hlutabréfsins í sparis
verið að bera saman a
stofnfjáreigandann á
sjóðsins annars vega
og hins vegar sem hlu
mat getur leitt til þes
verða fleiri eða færri
andinn fær og þar af
færri hlutabréf útgef
ákvæði leiðir ekki til
eigendur öðlist stærr
um. Í 74. grein lagann
161/2002, er kyrfilega
samanlagt hlutafé se
urnir fá í sparisjóðnu
falli af útgefnu hlutaf
og endurmetið stofnf
markaðsvirði sparisj
arðsvoninni breytir þ
Hlutafélagaformið
Ef fallist væri á sjóna
SPRON manna leiðir
stofnfjáreigenda í sp
það að breyta sparisj
þeirri ástæðu að meir
hlutafélagarekstri og
upp með því að ganga
sjóðsins. Þetta er me
hlutafjárvæðingar sp
hún sé til hins verra f
verður enn merkilegr
löggjöf sem opnaði m
SPRON á refilstigum
Eftir Kristin H. Gunnarsson
Kristinn H. Gunnarsson