Morgunblaðið - 20.03.2004, Síða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 20. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
EYJÓLFUR Kristjánsson, lög-
fræðingur hjá Sýslumannsemb-
ættinu á Keflavíkurflugvelli, segir
að engin leið sé að ákvarða hversu
mörg fórnarlömb mansals fari um
Keflavíkurflugvöll á ári hverju.
Hér hafi komið upp mál af þessu
tagi, sem sýni að Ísland sé hluti af
þessum ískalda veruleika. Aldrei
hefur þó verið ákært hér á landi á
grundvelli ákvæða um mansal í
hegningarlögum.
„Við erum ekki undanþegin,
þessi mál sem hafa komið upp hér
sýna það. Vandamálið sem við
stöndum frammi fyrir er að glæpa-
samtök sem að svona málum
standa eru svo öflug að falsanir
eru orðnar svo góðar, að það er ekki nema fyrir
færustu sérfræðinga að finna út hvort vega-
bréfin séu fölsuð eða ófölsuð. Ísland er engin
undantekning, en við erum mjög vakandi fyrir
þessum málaflokkum á landamærunum og hin
almenna landamæralögregla gerir sér grein
fyrir alvarleika málanna,“ segir Eyjólfur í sam-
tali við Morgunblaðið, en hann var einn fyrirles-
ara á ráðstefnu sem utanríkisráðuneytið stóð
fyrir um alþjóðlega baráttu gegn mansali í gær.
Þau þrjú mál sem Eyjólfur vísar í áttu sér
stað árin 2002 og 2003. Í fyrirlestri sínum sýndi
hann hvernig var tekið á þeim málum. Í því
fyrsta, sem átti sér stað í maí 2002, fundust tvö
fölsuð vegabréf á albönskum karlmanni sem
ætluð voru albanskri fjölskyldu sem hér hafði
dvalið um nokkurn tíma. Vegabréfin voru slóv-
ensk, en Slóvenar þurfa ekki vegabréfsáritun til
Bandaríkjanna. Maðurinn var ákærður fyrir
brot á útlendingalögum, en var síðar sýknaður,
eftir að rétt vegabréf fjölskyldunnar fundust,
sem þýddi að málið féll niður. Eyjólfur sagði að
meintur höfuðpaur í málinu, sem hélt fjölskyld-
unni uppi hér á landi, hafi sloppið úr landi með
nokkurra klukkutíma forskoti.
Í öðru málinu var bandarískur karlmaður
handtekinn grunaður um að aðstoða fjóra Kín-
verja í mars á síðasta ári við að komast til lands-
ins með ólöglegum hætti. Kínverjarnir voru á
aldrinum 19–21 árs og framvísuðu bandarísk-
um vegabréfum. Eyjólfur sagði
að það hafi vakið grunsemdir
landamæravarða í Keflavík að
þau gátu ekki talað ensku. Í yf-
irheyrslum sögðu þau að maður
sem þau kölluðu „lögfræðinginn“
hefði aðstoðað þau til að komast
til Bandaríkjanna.
Hafði áður flutt fólk um Ís-
land á leið til Bandaríkjanna
„Lögfræðingurinn“ hét Dennis
Yee og hafði komið til landsins
með öðru flugi stundarfjórðungi
á undan þeim. Hann var yf-
irheyrður og reyndist hafa komið
hingað til lands tveimur vikum
áður, með tvo Kínverja með-
ferðis. Rannsóknin teygði anga sína alla leið til
Bandaríkjanna, en þangað fóru íslenskir lög-
reglumenn til að yfirheyra annan af þeim sem
voru í fylgd Yee tveimur vikum áður, en hann
hafði verið stöðvaður af yfirvöldum við komuna
vestur.
Eyjólfur sagði að Kínverjarnir hefðu átt að
greiða Yee 50–60 þúsund bandaríkjadali (3,5–
4,2 milljónir íslenskra króna) eftir komuna til
Bandaríkjanna og að þeir hafi talið að það yrði
ekkert mál að borga þá upphæð þar sem þeir
myndu fá svo góð laun.
Í ljós kom að Yee, sem sagðist hafa verið at-
vinnulaus í rúmlega ár, hafði á síðustu 12 mán-
uðum ferðast víða um allan heim. Hafði hann
farið til New York, Íslands, Englands, Frakk-
lands, Svíþjóðar, Þýskalands, Macau, Kuala
Lumpur, Hong Kong, Kína og Japans. Hann
hafði yfirleitt farið oftar en einu sinni á hvern
stað og hafði oftast staldrað mjög stutt við. Yee
var ákærður fyrir brot á útlendingalögum og
fékk sex mánaða dóm í Héraðsdómi.
Loks var ástralskur maður, James Lyons,
sem var á leið til Bandaríkjanna með tvær kín-
verskar stúlkur, stöðvaður á Keflavíkurflugvelli
í nóvember í fyrra. Stúlkurnar voru með jap-
önsk vegabréf sem Eyjólfur segir að hafi verið
afar vel fölsuð, einnig voru stimplarnir inn á
Schengen-svæðið falsaðir. Þá voru stúlkurnar
með fölsuð japönsk nafnspjöld, Visa-kort og
með falsaða flugmiða aftur „heim“ til Japans.
Í rannsókn lögreglu kom í ljós að tveir menn,
annar staddur í Finnlandi og hinn í Svíþjóð,
áttu pantað far daginn eftir í gegnum Ísland til
Bandaríkjanna með kínverskar stúlkur. Hafði
annar þeirra áður farið í gegnum Ísland með
fórnarlömb. Voru yfirvöld í Svíþjóð og Finn-
landi látin vita og kom í ljós að málin tengdust.
Allir mennirnir voru dæmdir, Lyons var
ákærður fyrir brot á útlendingalögum og
skjalafals og fékk fimm mánaða dóm í héraðs-
dómi.
Fórnarlömbin voru í öllum þessum þremur
málum send aftur til síns heima og segir Eyjólf-
ur, í samtali við Morgunblaðið, að það hafi verið
gert að þeirra eigin ósk.
Aldrei ákært vegna mansals
Eyjólfur segir að aldrei hafi verið kært á
grundvelli ákvæðis 227.a í almennum hegning-
arlögum, sem fjallar um mansal, en það tók
gildi í apríl síðastliðnum. Ákvæðið kveður á um
að hverjum sem gerist sekur um þátttöku í
mansali í þeim tilgangi að notfæra sér mann
kynferðislega eða til nauðungarvinnu eða til að
nema á brott líffæri hans skuli refsað með allt
að átta ára fangelsi.
Þeir einstaklingar sem hafa verið ákærðir
hér á landi til þessa voru ákærðir um smygl á
fólki. Eyjólfur segir að eingöngu sé um stigsm-
un en ekki eðlismun að ræða, þar sem refsing sé
svipuð. Refsing við mansali sé átta ár, en við
smygli á fólki sex ár. Þegar fyrsta málið kom
upp voru gömlu útlendingalögin í gildi, annað
kom upp stuttu eftir að ný útlendingalög tóku
gildi og það þriðja stuttu eftir að mansals-
ákvæðið í hegningarlögum kom til fram-
kvæmda.
Eyjólfur segir að í þeim mansalsmálum sem
komið hafa upp hér á landi, eigi glæpamaðurinn
og fórnarlömb hans eingöngu leið um Ísland á
leiðinni til fyrirheitna landsins. Því hafi íslensk
yfirvöld ekki getað ákært á grundvelli mansals-
ákvæðisins til þessa. „Við höfum ómögulega
getað sannað það fyrir dómstólum. Við höfum
ekki vændishúsið, strippbúlluna eða saumastof-
una til að sýna. Fórnarlömbin eru ekki komin
þangað og hefur glæpurinn gagnvart þeim því í
raun ekki verið framinn,“ segir hann.
Eyjólfur segist hafa orðið var við viðhorfs-
breytingu hjá íslenskum dómstólum varðandi
afstöðu til alþjóðlegrar glæpastarfsemi. „Þrátt
fyrir að við höfum ekki beint ákært fyrir man-
sal, þá hafa þau mál sem hafa komið hér upp öll
borið þess merki að vera mansalsmál. Við get-
um talað um árangur að því leytinu til að við
höfum tekið upprennandi mansalsmál og kæft
þau í fæðingu,“ segir hann.
Hugboð hleypir málum af stað
Eyjólfur segir að mikil þekking og reynsla á
rannsóknum á svona málum sé til staðar á
Keflavíkurflugvelli í dag. Ekki er hafður uppi
sérstakur viðbúnaður vegna mansals, málin
koma upp í hefðbundu landamæraeftirliti. „Oft
er það bara hugboð eða óljós grunur, sem
hleypir í gang ákveðnu ferli innan lögreglu við
rannsóknina. Þar verður maður að hafa mjög
hraðar hendur og það er erfitt þegar um er að
ræða málaflokk sem teygir anga sína jafnvel til
margra heimsálfa.“ Oft fáist stutt gæslu-
varðhald og þá verði að vinna málin hratt.
„Þetta er að verða álíka stór brotaflokkur og
smygl á fíkniefnum og miklu öruggari vegna
þess að þú ert með tvær manneskjur með þér
sem ferðalanga, ekki fimm kíló af kókaíni límd-
við magann á þér. Það þykir mikil hagnaðarvon
í þessu, að selja ungar stúlkur í vændi, til að
mynda í Bandaríkjunum eða innan Evrópu.
Þær eru oftast blekktar með loforðum um gull
og græna skóga og góða atvinnu, sem au-pair
eða hvað eina,“ segir Eyjólfur.
Aðspurður hvort upp hafi komið grunur um
mansal til Íslands segir hann að í fjölda tilvika
hafi landamæraverðir á Keflavíkurflugvelli
snúið við stúlkum sem séu hingað komnar til að
dansa á strippstöðum. „Við höfum heimild í út-
lendingalögum til að frávísa fólki á landamær-
unum ef það uppfyllir ekki ákveðin skilyrði,
eins og um vegabréfsáritun, dvalar- eða at-
vinnuleyfi. Ef það kemur fram í yfirheyrslum
að einhver stúlka [sem ekki hefur atvinnuleyfi]
segist komin hingað til að dansa, þá er hún að
koma í ólöglegum tilgangi því hún má ekki
vinna hérna án þess að hafa atvinnuleyfi. Þá
höfum við getað notað það,“ segir Eyjólfur.
Þrjú mansalsmál hafa komið upp
Eyjólfur Kristjánsson
HALLDÓR Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra sagði í erindi sínu á ráð-
stefnu sem utanríkisráðuneytið
stóð fyrir um alþjóðlega baráttu
gegn mansali, að í ljósi legu Ís-
lands og smæðar þjóðarinnar
mætti telja að Ísland væri ekki
ákjósanlegur vettvangur fyrir
glæpastarfsemi á borð við mansal.
„Það hefur hins vegar orðið ljóst á
undanförum mánuðum að glæpa-
hringir hafa reynt að nota Ísland
sem flutningsland eða „transit“-
stað. Einnig bendir ýmislegt til
þess að slík starfsemi gæti náð hér
fótfestu. Við verðum því sífellt að
halda vöku okkar og vera á varð-
bergi gagnvart þessum vágesti,“
sagði Halldór.
Hann sagði að virk löggæsla og
aukin vitund almennings um þessa
glæpastarfsemi séu mikilvæg. „Í
mansali felst gróft brot á grund-
vallarmannréttindum. Hvorki kon-
ur, karlar né börn eiga að ganga
kaupum og sölum til kynlífsþrælk-
unar eða annarrar misnotkunar.
Hvergi í heiminum á slík vanhelg-
un á mannréttindum að líðast. Að-
eins með aukinni fræðslu og skil-
virku alþjóðlegu samstarfi ríkja á
milli, verður sameiginlega hægt að
vinna bug á mansali, glæpastarf-
semi, sem kalla má þrælahald nú-
tímans.“
Halldór sagði að það væri því
miður staðreynd að verslun með
fólk fari stöðugt vaxandi. Það hafi
ekki verið fyrr en á
síðustu árum sem al-
þjóðasamfélagið hafi
vaknað til vitundar
um hversu umfangs-
mikil þessi alþjóðlega
glæpastarfsemi er
orðin. „Þannig áætla
Sameinuðu þjóðirnar
að allt að fjórar millj-
ónir einstaklinga sæti
mansali í heiminum á
hverju ári og hagnað-
urinn nemi fimm til
sjö milljörðum banda-
ríkjadala ár hvert. Ör-
yggis- og samvinnu-
stofnun Evrópu (ÖSE)
telur að á hverju ári verði á annað
hundrað þúsund einstaklingar í
Suðaustur-Evrópu fórnarlömb
mansals.“
Ráðherra sagði fórnarlömb man-
sals fyrst og fremst vera konur og
stúlkubörn frá fátækum ríkjum.
„Fórnarlömbin eru gjarnan blekkt
með auglýsingum um góða vinnu
erlendis sem síðan reynist vera
vændi á vegum skipulagðra glæpa-
samtaka. Einnig eru dæmi um að
konum og stúlkubörnum sé hrein-
lega rænt og þær
þvingaðar til kynlífs-
þjónustu. Ánauð man-
sals getur einnig fal-
ist í nauðungarvinnu
eða ólöglegu brott-
námi líffæra.“
Hann sagði mansal
tengjast annarri
skipulagðri alþjóð-
legri glæpastarfsemi
eins og ólöglegri
verslun með vopn, eit-
urlyfjasmygli, pen-
ingaþvætti og fjár-
mögnun hryðjuverka.
Ríki heims verða
að standa saman
Halldór sagði ekkert ríki geta
eitt og sér spornað gegn þessum
vágesti. „Ríki heimsins eru í vax-
andi mæli að átta sig á því að bar-
áttan gegn mansali krefst fjöl-
þættrar og skilvirkrar alþjóða-
samvinnu ef hún á að ná tilætluð-
um árangri. Hér á ég við mark-
visst samstarf á milli ríkja,
alþjóðastofnana og frjálsra félaga-
samtaka. Efling lögreglusamvinnu
er hér afar þýðingarmikil. Einnig
verður að tryggja að mansal sé
gert refsivert í refsilöggjöf allra
ríkja og að þeir sem slíka glæpa-
starfsemi stunda séu leiddir fyrir
lög og rétt og látnir sæta ábyrgð,“
sagði Halldór.
Í þeirri baráttu gegni Pal-
ermo-samningur SÞ, gegn fjöl-
þjóðlegri og skipulagðri glæpa-
starfsemi og viðauki hans um
verslun með fólk, mikilvægu hlut-
verki. Ísland undirritaði samning-
inn og viðauka hans í desember ár-
ið 2000 og sagði Halldór stefnt að
fullgildingu samningsins. Á síðasta
ári tók nýtt ákvæði í hegningarlög-
um gildi, sem kveður á um að
mansal geti varðað allt að 8 ára
fangelsi. Sagði Halldór að á vett-
vangi Evrópuráðsins sé nú unnið
að undirbúningi alþjóðasamnings
um mansal.
Frjáls fjárframlög
einstakra ríkja mikilvæg
„Íslensk stjórnvöld leggja sér-
staka áherslu á mannréttindi
kvenna og barna á alþjóðlegum
vettvangi,“ sagði ráðherra og
nefndi sameiginlegt átak jafnrétt-
is- og dómsmálaráðherra Norður-
landanna og Eystrasaltsríkjanna
til að sporna við verslun með kon-
ur, en í því felst markviss kynning
á vandamálinu til að upplýsa al-
menning. Þá sagði hann að innan
ÖSE hafi íslensk stjórnvöld lagt
ríka áherslu á að efla baráttu
stofnunarinnar gegn mansali.
Halldór sagði frjáls fjárframlög
einstakra ríkja til hinnar al-
þjóðlegu baráttu gegn mansali
einnig þýðingarmikil. Á síðasta ári
veittu íslensk stjórnvöld 2,5
milljónum króna til eflingar starf-
semi ÖSE gegn mansali í Bosníu
og Hersegóvínu. Var ráðinn inn-
lendur sérfræðingur til tveggja
ára sem mun standa fyrir fræðslu
meðal almennings í Bosníu um
mansal og ofbeldi gegn konum og
börnum.
Ráðstefna utanríkisráðuneytisins um alþjóðlega baráttu gegn mansali
Glæpastarfsemi
á borð við man-
sal gæti náð fót-
festu hérlendis
Allt að fjórar milljónir manna, einkum kon-
ur og börn, eru seldar mansali á ári hverju,
oftast til kynlífsþrælkunar. Hagnaður af
mansali er áætlaður 5–7 milljarðar banda-
ríkjadala ár hvert og ætla Sameinuðu þjóð-
irnar að mansal sé sú skipulagða glæpa-
starfsemi sem sé í mestum vexti í
heiminum. Nína Björk Jónsdóttir sat ráð-
stefnu utanríkisráðuneytisins í gær.
Morgunblaðið/Jim Smart
Fjallað var um mansal frá mörgum hliðum í gær. Fyrirlesarar á ráðstefn-
unni voru (frá vinstri) Eyjólfur Kristjánsson, Björg Thorarensen, dr. Helga
Konrad og Stephan Minkies.
nina@mbl.is
Halldór Ásgrímsson