Morgunblaðið - 20.03.2004, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. MARS 2004 45
meðal Íraka og Phil Zabriskie, blaðamað-
ur Time, bætti um betur á fundi vestra
nýlega, hann er nýkominn úr tíu vikna
dvöl í Írak og segist aldrei áður hafa
heimsótt stað þar sem jafn mikil reiði
ríkti. Á Zabriskie þó langan feril að baki,
var m.a. við störf í Víetnam á sínum tíma.
Zabriskie segir Íraka reiða af því að
þeim hafi verið haldið niðri um áratuga-
skeið (af Saddam). Þeir séu reiðir af því
að einræðisherrann, sem þeir óttuðust
svo mjög, barðist ekki til hinsta blóð-
dropa eins og hann hafi sagst ætla að
gera. Og þeir séu reiðir vegna þess að
bandarískir hermenn geri alls ekki nógu
mikið til að tryggja öryggi óbreyttra
borgara.
Verst er að svo virðist sem þeir spá-
dómar hafi ræst, að innrás í Írak myndi
draga athygli manna frá hinu raunveru-
lega hnattræna stríði gegn hryðjuverk-
um, sem Bandaríkjamenn réðust í eftir
árásirnar á New York og Washington 11.
september. Juan Cole, prófessor í sögu
Mið-Austurlanda við Michigan-háskóla,
telur að talibönum í Afganistan vaxi nú
aftur ásmegin og að Írak sogi til sín alltof
mikið af þeim fjármunum, sem ætlaðir
eru til hryðjuverkastríðsins. Hann segir
(sjá www.juancole.com) Írak senn hafa
kostað 250 milljarða Bandaríkjadala, á
sama tíma hafi verið eytt 1,3 milljörðum í
Afganistan. Þó sé Osama bin Laden í fel-
um í Afganistan, ekki Írak.
Allt er þetta til marks um að á þeim
degi, þegar eitt ár er liðið frá innrásinni í
Írak, er allsendis óvíst hvort árangur sé
raunverulega að nást í hryðjuverkastr-
íðinu og staðan í Írak er sannarlega erfið,
fjöldi fallinna síðustu vikur talar sínu
máli.
Og nú er „terrorinn“ kominn til Evr-
ópu, svo um munar.
Sundrungin milli ríkja, sem áður voru
traustir bandamenn, veikir stöðuna;
bandalagið sem Bandaríkjamenn komu á
fót eftir hryðjuverkin 11. september er í
reynd veikara en það var. Hryðjuverkið á
Spáni gæti þó orðið til þess að öll Evrópa
sameinaðist á ný (skiptist ekki lengur í
hina „gömlu“ og „nýju“ Evrópu), nýta
þarf þann samhljóm sem myndaðist í
kjölfar voðaverkanna í Madríd til að snúa
bökum saman, byggja brýr.
Og hvort sem menn voru hlynntir árás
á Írak fyrir ári eður ei þurfa allir að taka
höndum saman um að leysa það verkefni,
sem þar blasir við: fela heimamönnum
stjórn mála, tryggja öryggi borgaranna
og vinna að uppbyggingu. Það hljóta allir
mannvinir að vera sammála um.
es Magazine fyrir viku. En hvað ef svo er
ekki? spyr Ignatieff síðan. Hvað þá?
Kenneth Pollack var á sínum tíma tals-
maður þess að Bandaríkjamenn hrektu
Saddam Hussein frá völdum í Írak. Hann
viðurkennir nú að mat bandarísku leyni-
þjónustunnar á gereyðingarvopnabúri
Íraka hafi reynst rangt. Ekki alrangt,
valdhafar í Washington hafi hins vegar
ýkt nokkuð hættuna sem af Saddam staf-
aði.
Verra sé að Bandaríkjastjórn hafi eng-
an veginn haft nægilega góðar áætlanir
fyrirliggjandi um hvernig taka bæri á
málum í Írak eftir að sigur væri í höfn í
stríðinu sjálfu.
Staðan núna sé ekki endilega eins
slæm og af er látið en þó sé ljóst að til
beggja vona geti brugðið.
Pollack segir vaxandi óþreyju gæta
sannfært umbjóðendur sína,
, um að rétt væri að fylkja liði
eldinu.
nu semsé álíta að Bandaríkin
pa úlfur, úlfur, eins og Michael
rðar það í The New York Tim-
amanna
drungin milli ríkja,
ur voru traustir
menn, veikir stöð-
ndalagið sem
íkjamenn komu á
r hryðjuverkin 11.
ber er í reynd veik-
það var. ‘
Höfundur er blaðamaður.
Reuters
iðsaflann í Írak óvænt heim í nóvember í fyrra. Með stjórnarskiptunum á
a vegna hernámsins í Írak og gangs hryðjuverkastríðsins gætir í Evrópu.
bent sé á raunveruleg vandamál eða hvern-
ig hlutirnir mættu betur fara. Engar ham-
farir í rekstri fyrirtækja hafa orðið þrátt
fyrir miklar breytingar á eignarhaldi á síð-
ustu árum. Oft hafa böndin borist að Eim-
skipafélaginu í umræðu um umbreytingar í
sjávarútvegi. Sú tilraun sem Eimskipa-
félagið gerði með stofnun Brims skilaði
ekki tilætluðum árangri. Spurningin var
því sú hvort félagið ætti því að hella sér af
auknum krafti í rekstur sjávarútvegsfyr-
irtækis eða láta öðrum í greininni það eftir,
sem varð niðurstaðan. Við sölu fyrirtæk-
isins losnaði mikið fé sem þá er laust til
annarra verka eða niðurgreiðslu skulda.
Þetta gleyma menn að nefna. Markmið eig-
endanna er auðvitað það að fjármunum sé í
heild sem best varið og skili sem mestri
arðsemi og hæfustu aðilar stýri verkefnum
á hverju sviði. Á því byggist árangur mark-
aðshagkerfis, ekki með því að forðast að
taka á verkefnunum.
Það væri uppbyggilegra ef fram kæmi
rökstuðningur um hvernig eignir félaga
geta skilað meiri arði í óbreyttri mynd en
„brytjaðar sundur“. Það gleymist yfirleitt
að koma með lausnir þegar umkvartanir
eru viðhafðar. Formið fær meiri athygli en
innihaldið. Allir vilja hagvöxt og framfarir
en færri þora að takast á við breytingarnar
sem þó eru nauðsynleg forsenda þess.
milli fyrirtækis og stjórnarmanna en ekki
endilega fyrirtækis og eigenda. Markmiðið
er að auka skilvirkni í stjórnun og aðhald.
Verslunarráð bendir jafnframt á að það sé
mjög mikilvægt að viðskiptalífið hafi frum-
kvæði um þróun slíks verklags en ekki
stjórnvöld.
Engar hamfarir, engin dæmi
Í umvöndunum undanfarið hefur mörg-
um verið tíðrætt um hlutverk hinna ýmsu
aðila og einstök viðskipti sem teljast óæski-
leg. Bent hefur verið á að umræða um
bankanna miðast gjarnan við úrelt viðmið,
eins og t.d. að einskorða hlutverk þeirra við
lánastarfsemi. Fjármálastarfsemi í dag er
mun flóknari en það. Þó eru bankarnir ekki
hafnir yfir gagnrýni. Erlendis hefur verka-
skipting og hlutverk mótast á löngum tíma.
Í Bandaríkjunum hefur hindrunum sem
miðuðust við þessi gömlu viðmið verið rutt
úr vegi. Hér á hinum unga markaði hafa
bankar tekið visst frumkvæði í ýmsum
málum er lúta að umbreytingum fyr-
irtækja. Hvort það fyrirkomulag verði til
langframa skal ósagt látið en bankarnir
hafa sjálfir mestra hagsmuna að gæta
varðandi fyrirkomulag þessara mála.
Félagsmálaráðherra og Morgunblaðið
vekja athygli á því sem þeir telja óeðlileg
viðskipti og hlutverk aðila og félög séu
brytjuð í sundur með mikilli skuldsetningu.
Þessi dramatíska lýsing á annars venjuleg-
um athöfnum í frjálsu og lifandi viðskipta-
lífi er byggð á sleggjudómum án þess að
í víðara samhengi. Þá er Versl-
ands nú að kynna afrakstur
tjórnarhætti í hlutafélögum. Í
s kemur fram að málum er mis-
ttað eftir löndum. Vestanhafs er
st vald stjórnenda og þátt-
igenda sem er til umfjöllunar.
r sýna að frumkvæði að stærri
m hlutafélaga vestanhafs hafi í
m tilfellum komið frá stjórn-
ganna, ekki eigendum. Virkni
hluthafa sé því lítið og margir
tak til að virkja stærri hluthafa,
éfasjóði til virkari þátttöku í
lutafélaga.
u hafa víða verið kynntar leið-
glur um stjórnarhætti í hluta-
Verslunarráð hefur nú kynnt
ur fyrir Ísland. Slíkar reglur eru
eyti til þess fallnar að auka trú-
a fyrirtækja og gera skil á milli
og stjórnarmanna skarpari. Í al-
ræðu gætir þó misskilnings um
k þessara reglna er, en í flestum
megininntakið að skerpa skil á
gið með stífari reglum?
ar hamfarir í
fyrirtækja hafa
rátt fyrir miklar
ngar á eignarhaldi á
u árum. ‘
Höfundur er hagfræðingur og sjálfstætt
starfandi ráðgjafi og situr í nýkjörinni stjórn
Eimskipafélags Íslands ehf.
Þ
að vakti að vonum at-
hygli þegar forseti Ís-
lands, Ólafur Ragnar
Grímsson, lýsti því yf-
ir sl. mánudag að
hann hygðist taka virkari þátt í
umræðum um þjóðfélagsmál yrði
hann endurkjörinn í júní næst-
komandi. Yfirlýsingin er ekki síst
umhugsunarverð í ljósi þess að
þegar Ólafur var fyrst kjörinn í
embættið hafði hann í nærfellt
aldarfjórðung verið í hópi um-
deildustu stjórnmálamanna þjóð-
arinnar og því ljóst frá upphafi
að öll þátttaka hans sem forseta í
opinberum skoðanaskiptum væri
viðkvæmari en ella. Þá er einnig
rétt að hafa í huga, að frá því
Ólafur tók við embætti hafa um-
mæli hans í ýmsum tilvikum orð-
ið tilefni pólitískra deilna og því
eðlilegt að spyrja hvort hann sé
raunverulega að boða nokkra
stefnubreytingu. Hvað sem því
líður má öllum vera ljóst að með
virkari þátttöku forsetans í um-
ræðum um ágreiningsmál á vett-
vangi þjóðmálanna munu emb-
ættið og sá sem því gegnir
dragast í auknum mæli inn í póli-
tísk átök líðandi stundar. Full
ástæða er til að spyrja hvort sú
þróun sé æskileg og í samræmi
við tilgang embættisins og þær
hefðir sem um það hafa skapast.
Verður þar hver að svara fyrir
sig.
Neikvæð umræða
og skotleyfi á embættið?
Ólafur Ragnar hefur nefnt í
þessu samhengi, að sér þætti
óeðlilegt að forsetinn gæti ekki
svarað fyrir sig þegar hann yrði
fyrir gagnrýni. Ekki væri eðlilegt
að í samfélaginu væri í gangi lát-
laust einhver neikvæð umræða og
gagnrýni og einhverjir ein-
staklingar virtust vera komnir
með skotleyfi á forsetaembættið
en hann svaraði aldrei fyrir sig.
Ég er ekki viss um að allir
upplifi þessar umræður með jafn
sterkum hætti og Ólafur Ragnar.
Á undanförnum árum hafa um-
ræður um forsetann og forseta-
embættið sem slíkt fyrst og
fremst verið af tvennum toga,
annars vegar viðbrögð við um-
mælum forsetans sjálfs og hins
vegar almennar umræður um
embættið og stjórnskipulega
stöðu þess.
Eins og kunnugt er hafa ýmsir
talið óhjákvæmilegt að svara for-
setanum þegar hann hefur að eig-
in frumkvæði blandað sér í um-
ræður um þjóðfélagsmál. Slík
viðbrögð ættu í sjálfu sér ekki að
koma neinum á óvart. Þegar for-
setinn tjáir sig um pólitísk álita-
efni svo sem fjárveitingar til
vegamála, gagnagrunn á heil-
brigðissviði, Evrópumál eða fá-
tækt í samfélaginu má hann auð-
vitað vænta þess að einhverjir
aðrir hafi skoðanir á ummælum
hans.
Á sama hátt má jafnan vænta
þess að af og til komi upp al-
mennar umræður um hlutverk
forsetaembættisins, verkefni þess
og valdsvið með sama hætti og
um önnur embætti og stofnanir
samfélagsins. Vandséð er að slík-
ar umræður gefi sérstakt tilefni
til þess að forsetinn blandi sér í
auknum mæli í þjóðfélags-
umræður í landinu.
Valdsvið forsetans ekki
ákveðið í forsetakosningum
Í fjölmiðlaviðtölum hefur Ólaf-
ur Ragnar sagt að hann hafi í
hyggju að ræða hlutverk og stöðu
forsetaembættisins í aðdraganda
forsetakosninganna í sumar. Að
sjálfsögðu er ekkert við það að
athuga. Frambjóðendur til emb-
ættis forseta hafa jafnan látið í
ljós sjónarmið í þessum efnum,
ýmist að eigin frumkvæði eða að-
spurðir. Þessi yfirlýsing Ólafs
hefur hins vegar ranglega gefið
ýmsum fjölmiðlamönnum og álits-
gjöfum í umræðuþáttum tilefni til
að álykta sem svo að forsetakosn-
ingarnar snúist um þessa þætti,
þ.e. hlutverk forsetans og stöðu
embættisins í stjórnskipun lands-
ins. Það er auðvitað misskiln-
ingur. Forsetakosningar, fari þær
á annað borð fram, gefa kjós-
endum vissulega tækifæri til að
velja á milli ólíkra einstaklinga,
sem kunna að nálgast viðfangs-
efni embættisins hver með sínum
persónulega hætti. Hlutverki
embættisins og valdsviði þess
verður hins vegar ekki breytt
nema með breytingum á stjórn-
arskrá landsins. Slíkar breyt-
ingar eru því viðfangsefni stjórn-
arskrárgjafans, Alþingis, sem
þarf að fjalla um málið og sam-
þykkja breytingarnar með þeim
hætti sem kveðið er á um í
stjórnarskránni. Til þess þarf
samþykki tveggja löggjafarþinga
og skulu almennar alþingiskosn-
ingar fara fram þegar að lokinni
afgreiðslu málsins á hinu fyrra
þingi. Það er því ekki verkefni
forsetans eða kjósenda í forseta-
kosningum að breyta stjórn-
skipulegri stöðu embættisins
heldur viðfangsefni alþing-
ismanna og kjósenda í alþing-
iskosningum að taka afstöðu til
slíkra álitamála.
Forsætisráðherra hefur nýlega
reifað hugmyndir um að þau
ákvæði stjórnarskrárinnar sem
varða æðstu stjórn ríkisins verði
tekin til endurskoðunar á næstu
árum með það að markmiði að
færa þau til nútímalegra horfs og
taka af tvímæli um álitamál, þar
sem þau kunna að vera fyrir
hendi. Talsmenn allra flokka á
þingi hafa tekið undir þessar
hugmyndir þótt skoðanir séu
sjálfsagt skiptar um útfærslu ein-
stakra atriða. Það á eftir að koma
í ljós hvernig þau mál þróast.
Ljóst er að um þessa þætti verð-
ur fjallað í opinberri umræðu
með ýmsum hætti á næstu miss-
erum en niðurstaðan mun ekki
ráðast í forsetakosningum í sum-
ar.
Embætti for-
seta og um-
ræður um
þjóðfélagsmál
Eftir Birgi Ármannsson
’ Með virkari þátt-töku forsetans í um-
ræðum um ágrein-
ingsmál á vettvangi
þjóðmálanna munu
embættið og sá sem
því gegnir dragast í
auknum mæli inn í
pólitísk átök líðandi
stundar. ‘
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður.