Morgunblaðið - 20.03.2004, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 20. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
W
inston Churchill lét ein-
hvern tíma svo um mælt
að það væri aðeins eitt
verra en að þurfa að
heyja stríð með öðrum
þjóðum, og það væri að þurfa að heyja
stríð án bandamanna.
Þessi orð Churchills hafa að mörgu
leyti sannast á því ári sem í dag er liðið
frá því að innrás Bandaríkjamanna og
Breta í Írak hófst. Fljótt og vel gekk
raunar að gjörsigra íraska herinn á víg-
vellinum en eins og öllum ætti að vera
kunnugt um hefur ástandið síðan þá verið
ótryggt og raunar virðist sem harðskeytt-
ustu andstæðingum bandarísku her-
stjórnarinnar í Bagdad vaxi ásmegin dag
frá degi. Mannfallið í Írak frá síðustu
áramótum bendir að minnsta kosti til
þess.
Bandaríkjamenn hafa semsé ekki náð
að „vinna friðinn“ í Írak á því ári sem lið-
ið er frá innrásinni og í því stríði, ef svo
má kalla, þjakar það þá mikið að njóta
ekki fulls stuðnings alþjóðasamfélagsins.
Enn er deilt harkalega um lögmæti
árásarinnar á Írak og veru á annað
hundrað þúsund erlendra hermanna í
landinu. Sú umræða hefur raunar magn-
ast á undanförnum vikum, m.a. eftir að
nokkurn veginn varð ljóst að engin ger-
eyðingarvopn væri að finna í Írak en þó
einkum eftir kosningarnar á Spáni fyrir
viku, þar sem stjórnarskipti urðu; við tók
stjórn sósíalista sem vill kalla spænska
hermenn frá Írak og lítur svo á að inn-
rásin hafi verið ólögmæt.
Þessar vendingar eru í sjálfu sér til
þess fallnar að grafa undan tilraunum til
að „vinna friðinn“ í Írak, a.m.k. á meðan
þar eru enn starfandi svo harðskeyttir
uppreisnarmenn sem raun ber vitni. Þeir
líta nefnilega auðvitað svo á að sundr-
ungin í röðum vestrænna þjóða sé vís-
bending um að þeir séu að ná tilsettum
árangri: að grafa undan veru Bandaríkja-
manna í Írak og undan áhrifum þeirra al-
mennt í heiminum.
Með þessu er ekki verið að sakast við
einn fremur en annan, einungis verið að
benda á að orð Churchills eiga hér við:
það eina sem er verra en að ætla sér að
koma skikkan á skipan mála í Írak í slag-
togi við bandamenn er að þurfa að gera
það einn og óstuddur.
Philip H. Gordon, sérfræðingur í utan-
ríkismálum, benti á það á umræðufundi
hjá Brookings-stofnuninni í Washington
fyrir skömmu að Bandaríkjastjórn hefði
talið að innrásin í Írak myndi öðlast lög-
mæti eftir á, þ.e. eftir að sigur væri
tryggður. Ráðamenn í Washington hafi
hins vegar misreiknað sig, áætlanir
þeirra hafi nefnilega byggst á því að í
gætu ekki s
almenning,
með stórve
Allir mun
séu að hróp
Ignatieff or
Írak myndi finnast mikið magn gereyð-
ingarvopna, sannanir myndu finnast fyrir
tengslunum milli Saddams Husseins
Íraksforseta og al-Qaeda-hryðjuverka-
samtakanna og að fljótlega yrði hægt að
setja á laggirnar stjórn sem tryggja
myndi pólitískan stöðugleika.
Kenneth Pollack, sérfræðingur í örygg-
is- og varnarmálum, sagði á sama fundi
að það gæti skaðað Bandaríkin til lang-
frama, að ekkert af þessu hefði gengið
eftir. Þjóðir heims myndu ekki taka
Bandaríkjastjórn trúanlega næst þegar
hún þyrfti að láta sverfa til stáls, enn erf-
iðara myndi reynast að byggja bandalag
þjóða um tiltekið markmið. Ekki endilega
af því að ríkisstjórnir landa væru andvíg-
ar áætlunum Bandaríkjanna – þær legðu
e.t.v. sama mat á þá stöðu sem upp væri
komin – heldur af því að þessir ráðamenn
Stríð án banda
Eftir Davíð Loga Sigurðsson
’ Sundsem áðu
bandam
una; ban
Bandarí
fót eftir
septem
ara en þ
Bush faðmar bandarískan hermann að sér er hann sótti l
Spáni hefur Bush misst bandamann og vaxandi efasemda
Ý
msir stjórnmálamenn, Morg-
unblaðið og fleiri hafa sér-
stakar áhyggjur af þróun við-
skiptalífsins þessi misseri.
Umræðan tekur á ýmsum
hliðum viðskiptalífsins þó seint verði sagt
að hún sé skipulögð umræða um almennan
ramma þess. Þá er erfitt að greina tillögur
sem skapað gætu meiri framfarir og hag-
kvæmara og réttlátara skipulag, sem hlýt-
ur þó að vera markmiðið en ekki skipulagið
sjálft.
Í þessari umræðu má sjá að menn hafi
sérstakar áhyggjur af stöðu smærri hlut-
hafa í íslenskum hlutafélögum. Reglur er
snúa að minnihlutavernd hafa þróast veru-
lega á síðustu árum og þá sérstaklega hef-
ur virkur hlutabréfamarkaður skilað al-
mennum hluthöfum betri og hagkvæmari
leið til að ávaxta fjármuni sína en áður
þekktist. Samt sem áður telja menn sér-
staka vá fyrir dyrum. Þetta hefur m.a. kall-
að fram frumvarp nokkurra þingmanna um
breytingar á lögum um verðbréfaviðskipti
þar sem herða á ákvæði um yfirtöku-
skyldu, sem t.d. setur ríkari skyldur á
feðga en bræður í viðskiptum. Við getum
aðeins giskað á hver sé tilgangur slíkra
sérreglna.
Hækkun skilar sér til allra
Meginmarkmið almennra hluthafa er að
tryggja ávöxtun fjármuna sinna. Einnig
skiptir það þá máli að sem líflegust við-
skipti séu með bréf á markaði. Á síðasta ári
slíkra mála
unarráð Ísl
vinnu um st
grein Birgis
jafnlega hát
það ekki sís
tökuleysi ei
Rannsóknir
ákvörðunum
langflestum
endum félag
og aðhald h
vilja gera át
t.d. verðbré
starfsemi h
Í Evrópu
beinandi re
félögum og
slíkar reglu
að mörgu le
verðugleika
fyrirtækis o
mennri umr
hvert inntak
löndum er m
hækkaði úrvalsvísitala Kauphallarinnar
um 56% og velta jókst um 38%. Hækkun á
gengi hlutabréfa skilar sér til allra hlut-
hafa, lítilla og stórra. Því má ætla að hinir
fjölmörgu hluthafar stærstu hlutafélag-
anna á markaði megi vel við una og spyrja
má hvort smærri hluthafar hefðu verið bet-
ur settir með stífari löggjöf.
Þessu til viðbótar má benda á að dreifð
eignaraðild er alls ekki trygging fyrir
hagsmuni smærri hluthafa. Í sumum til-
fellum þvert á móti. Ef eignarhald er mjög
dreift þá sýna dæmin að völd stjórnenda
vaxa á kostnað hluthafa eins og kom ber-
lega í ljós í Enron-hneykslismálinu í
Bandaríkjunum. Þá hafa einstakir hlut-
hafar með tiltölulega litla eignarhluti í
mörgum tilfellum tryggt sér yfirráð í al-
menningshlutafélögum án þess þó að hafa
endilega afgerandi hagsmuni sem hlut-
hafar sem er ólíkt því sem er í tilfelli kjöl-
festufjárfestis. Menn hafa bent á Eimskip
sem dæmi um slíkt og bent á að völd í því
félagi voru tryggð af tiltölulega litlum eign-
arhlutum á sama tíma og ávöxtun al-
mennra hluthafa, sem fjármögnuðu þó fé-
lagið að mestu, hafi verið rýr.
Hlutverk eigenda og
skyldur stjórnenda
Í grein í Morgunblaðinu fimmtudaginn
11. mars gerir Birgir Már Ragnarsson
grein fyrir ýmsum sjónarmiðum er snúa að
reglum er vernda eiga smærri hluthafa, en
Birgir hefur verið að vinna að skoðun
Er okkur betur borg
Eftir Tómas Ottó Hansson
’ Engarekstri
orðið þ
breytin
síðustu
VINNUBRÖGÐ
HRYÐJUVERKAMANNA
Í umræðum hér á Íslandi umhugsanlega ógn, sem okkur Ís-lendingum kunni að stafa af
hryðjuverkamönnum, hefur athyglin
mjög beinzt að því, hvort varnarlaust
Ísland gæti staðið frammi fyrir því,
að hópur hryðjuverkamanna kæmi
hingað í flugvél og hertæki landið, án
þess að við gætum nokkrum vörnum
við komið, ef hér væru engar varnir,
sem hægt væri að nefna því nafni.
Í þessum umræðum er hins vegar
mikilvægt að gera sér grein fyrir því,
að í flestum tilvikum hafa hryðju-
verkamenn komið sér fyrir í viðkom-
andi ríki og framið hryðjuverkin inn-
an frá. Þannig höfðu
hryðjuverkamenn komið útsendur-
um fyrir innan Bandaríkjanna á
löngum tíma, sem rændu svo far-
þegaflugvélum með alkunnum afleið-
ingum.
Á Spáni var ekki um það að ræða,
að árás væri gerð utan frá, heldur
höfðu hryðjuverkamenn augljóslega
komið sér fyrir innanlands áður en
ódæðisverkið var framið.
Í umræðum hér verðum við einnig
að gera ráð fyrir þeim möguleika, að
erlendir menn geti komið hingað til
lands í því skyni að fremja hryðju-
verk. Þeir komi hingað undir fölsku
flaggi, komi sér hér fyrir og láti
höggið ríða ef svo ber undir.
Skotmark þeirra í slíkum aðgerð-
um þarf ekki endilega að vera ís-
lenzkt. Þeir gætu eins stefnt að því að
ráðast á erlend sendiráð eða ein-
hverjar starfsstöðvar erlendra
manna hér á landi, sem þeir telja sig
eiga eitthvað sökótt við.
Við þurfum að búa okkur undir
slíkar aðgerðir hryðjuverkamanna
ekki síður en aðrar. Mikilvægt er í
því sambandi að fylgjast rækilega
með þeim, sem koma hingað til lands
í einhverju skyni, og þá ekki sízt ef
um er að ræða einstaklinga, sem
koma frá átakasvæðum. Í því sam-
bandi þarf einnig að gæta að því að
þeir hinir sömu geta komið sér fyrir í
öðrum löndum, sem við eigum vin-
samleg samskipti við, og notað þau
sem eins konar stökkpall til þess að
eiga greiðan aðgang að Íslandi.
Ganga verður út frá því sem vísu að
vel sé fylgzt með slíkum mannaferð-
um til Íslands.
Jafnframt slíku eftirliti er nauð-
synlegt að við eigum þjálfaða sveit
manna til þess að takast á við slíka
hópa ef nauðsyn krefur. Hver sem
niðurstaðan verður í viðræðum okkar
við Bandaríkjamenn er ljóst, að við
erum ekki að óska eftir því, að vopn-
aðir bandarískir hermenn séu til taks
innan höfuðborgarsvæðisins í tilvik-
um sem þessum. Viðræður okkar við
Bandaríkjamenn snúast um aðra
þætti í íslenzkum öryggismálum.
En einmitt af þessum sökum er
ákvörðun dómsmálaráðherra um
fjölgun í sérsveit lögreglunnar mik-
ilvæg. Eina spurningin er sú, hvort
sú fjölgun sem ráðherrann hefur gert
ráð fyrir sé nægileg til þess að takast
á við hugsanleg verkefni af þessu
tagi.
Allt er þetta okkur Íslendingum
framandi. En við verðum að horfast í
augu við að við lifum í breyttum
heimi. Við verðum að gera ráðstaf-
anir til að mæta ógn sem að okkur
gæti steðjað með þeim hætti, sem hér
hefur verið lýst. Stuldur á sprengi-
efni innanlands getur verið hrekkja-
brögð ábyrgðarlausra einstaklinga
en hann getur líka verið vísbending
um alvarlegri hluti í okkar samfélagi.
Það er alveg sama frá hvaða hlið
þessi mál eru skoðuð. Í öllum tilvik-
um hlýtur niðurstaðan að verða sú,
að við hljótum að taka frumkvæði að
því sjálf að tryggja öryggi okkar að
þessu leyti og leita samstarfs við þær
þjóðir, sem okkur standa næst, til
þess að þær ráðstafanir skipti ein-
hverju máli.
ÍSLENDINGAR Á ÁTAKASVÆÐUM
Það er augljóslega liðin tíð, aðÍslendingar starfi einvörð-
ungu utan átakasvæða. Í Morgun-
blaðinu í gær var birt frásögn
Fróða Jónssonar, slökkviliðs-
stjóra á Pristina-flugvelli í Kos-
ovo, af átökunum, sem þar standa
yfir.
Fróði segir: „Ástandið hefur
verið mjög slæmt þar. Þeir hafa
mikið verið að brenna, kveikja í
mörgum húsum. Slökkviliðið í
Pristina hafði nógu að sinna niðri í
Pristina og þess vegna kölluðu
þeir nú í okkur og báðu um aðstoð.
Við fengum líka vopnaða fylgd lög-
reglumanna og fórum þarna niður
eftir og slökktum í nokkrum hús-
um þangað til þeir fóru að skjóta á
okkur. Þá fórum við bara heim.“
Þetta er athyglisverð frásögn.
Hún sýnir að íslenzkir slökkviliðs-
menn eru í hættu staddir við störf
sín á þessu svæði. Og jafnvel þótt
um viðvörunarskot hafi verið að
ræða, sem Fróði telur líklegt, get-
ur verið skammt á milli viðvör-
unarskota og meiri alvöru.
Sú var tíðin, að Íslendingar
komu hvergi nálægt slíkum hættu-
svæðum. Það hefur breytzt eins og
margt annað.
Í því felst m.a. að við erum að
leggja okkar af mörkum ekkert
síður en aðrar þjóðir til þess að
tryggja frið, þar sem tekizt er á.
Við erum ekki lengur áhorfendur
heldur þátttakendur. Þátttaka
okkar í störfum sem þessum hefur
yfirleitt mælzt vel fyrir hér innan-
lands. Spurning er hins vegar hver
viðbrögðin verða ef mannfall verð-
ur í hópi Íslendinga, sem sinna
slíkum störfum. Raunar er dæmi
um slíkt. Í kjölfar slíkra atburða
má hins vegar gera ráð fyrir alvar-
legri umræðum en þegar hafa far-
ið fram um aðild okkar að frið-
argæzlustörfum víða um heim.
Það fer hins vegar tæpast á milli
mála, að þátttaka okkar hefur
styrkt stöðu okkar innan þeirra al-
þjóðasamtaka, sem hlut eiga að
máli.