Morgunblaðið - 30.04.2004, Síða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 30. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
rumvarp ríkisstjórn-
arinnar um eign-
arhald á fjölmiðlum
er gallaður gjörn-
ingur, ekki vegna
þess að ótækt sé að setja slík lög
heldur fyrir þá sök m.a. að eðlileg
skilyrði fyrir rekstri ljósvaka-
miðla hafa ekki verið sköpuð á Ís-
landi. Vernduð yfirburðastaða
Ríkisútvarpsins gerir að verkum
að einkaframtakið er heft á þeim
vettvangi. Frumvarp það sem nú
liggur fyrir er fallið til að styrkja
þá stöðu enn frekar. Um frum-
varp ríkisstjórnarinnar gildir því
að byrjað er á röngum enda.
Árum saman hefur það blasað
við að stjórnmálamenn hefta þró-
un einkarekinna ljósvakamiðla á
Íslandi með
því að tryggja
Ríkis-
útvarpinu al-
gjöra sérstöðu
í samkeppni á
þessum mark-
aði. Um leið hefur stofnuninni
verið gert kleift að haga rekstri
sínum án tillits til markaðs-
aðstæðna. Lögbundin afnotagjöld
tryggja stofnuninni öruggar
tekjur og engar sveiflur verða á
þeim vettvangi. Afnotagjöldin,
sem eru í raun skattur á almenn-
ing vegna notkunar á ákveðnum
heimilistækjum, hefur ríkisvaldið
síðan hækkað að vild líkt og tví-
vegis hefur verið gert á þessu ári
þrátt fyrir loforð um skattalækk-
anir.
Um leið og stofnuninni hefur
verið gert kleift að haga rekstri
sínum án tillits til aðstæðna á
markaði hefur fyrirtækið tekið
fullan þátt í þeirri baráttu sem
fram fer á þeim sama markaði um
auglýsingatekjur. Stofnunin læt-
ur nú til sín taka á óskyldum svið-
um og rekur m.a. SMS-þjónustu
og netverslun.
Þetta fyrirkomulag er svo galið
að hreinum undrum sætir.
Nú hefur fengist tæplega 20
ára reynsla af rekstri einkarek-
inna ljósvakamiðla á Íslandi.
Tæpast kemur á óvart að rekst-
urinn hafi gengið erfiðlega. Bar-
átta um takmarkaðar auglýsinga-
tekjur hefur getið af sér þvílíka
einhæfni, einkum á sviði útvarps-
rekstrar, að leitun er að öðru
eins. Með því að taka þátt í þeirri
baráttu stuðlar ríkisvaldið að fá-
breytni á þessu sviði þjóðlífsins.
Til eru þeir sem efast um rétt-
mæti þess að ríkisvaldið reki fjöl-
miðla. Trúlega mynda þeir jaðar-
hóp í samfélaginu líkt og jafnan
er hlutskipti efahyggjumanna. Ís-
lenskir stjórnmálamenn fylla al-
mennt og yfirleitt ekki hóp þeirra
sem telja efann eina af forsendum
spurnar og jafnvel framfara.
Nú segja íslenskir stjórnmála-
menn að „styrkja þurfi Ríkis-
útvarpið“. Hvað felst í þessum
orðum umfram hótun um frekari
skattahækkanir? Eru menn ef til
vill að ræða eina ferðina enn um
„menningarlegt hlutverk Ríkis-
útvarpsins“? Hvernig getur
nokkur maður sem skoðar dag-
skrá annarra ríkismiðla en Rásar
1 haldið því fram að þessir miðlar
standi með einhverjum hætti vörð
um íslenska menningu eða styrki
hana? Núverandi fyrirkomulag,
samkeppni við einkarekna af-
þreyingarmiðla, er einmitt fallið
til þess að stofnunin geti ekki
uppfyllt þetta hlutverk sem svo
margir upphefja. Með því að
hætta þeirri samkeppni mætti
nýta fjármuni til innlendrar
dagskrárgerðar og sinna menn-
ingunni sem mun vera svo við-
kvæm að hana þarf að vernda sér-
staklega.
Með réttu hefðu stjórnmála-
menn fyrir löngu átt að skilgreina
hlutverk og verksvið Ríkis-
útvarpsins með tilliti til þess að
rekstur ljósvakamiðla hefur verið
gefinn frjáls á Íslandi. Þeir hafa
haft tæp 20 ár til að sinna þessu
verkefni! Með því að taka Ríkis-
útvarpið af auglýsingamarkaði,
leggja niður afnotagjöld, þrengja
verksviðið og setja reksturinn á
fjárlög hefði mátt tryggja stofn-
uninni ákveðna sérstöðu og um
leið skapa svigrúm á markaði til
þess að einkastöðvar fengju þrif-
ist. Þannig hefði ríkisvaldið getað
lagt sitt af mörkum til að fjöl-
breytni ríkti á þessu sviði.
Samþjöppun í atvinnu- og fjár-
málalífi þjóðarinnar var öldungis
fyrirsjáanleg. Við henni hefðu
stjórnmálamenn átt að bregðast
með því að laga leikreglur að nýj-
um veruleika og íslenskum að-
stæðum. Nú er það trúlega um
seinan. Örfáar viðskiptasam-
steypur eiga landið; nokkrir
(karl)menn hafa öll ráð og af-
komu mikils fjölda fólks í hendi
sér.
Nú bregðast stjórnmálamenn
við þróuninni á einu afmörkuðu
sviði þjóðlífsins. Það virðist sjálf-
sagt, eðlilegt og af hinu góða að
samþjöppun einkenni allt at-
vinnu- og viðskiptalíf þjóð-
arinnar. Sömu karlarnir mega
eiga allt og ráða öllu nema fjöl-
miðlunum.
Í þróuðu lýðræðisríki eiga
sömu reglur að gilda um pólitísk
völd og eignir. Í slíku samfélagi á
að vera útilokað og óhugsandi að
einn eða fáir ráði öllu og einn eða
fáir eigi allt.
Vitanlega er það ástand fráleitt
að einn maður eða ein auðsteypa
geti eignast alla einkarekna fjöl-
miðla á Íslandi. Að því leyti er
hugsunin að baki fjölmiðla-
frumvarpinu rétt og í raun svo
sjálfsögð að um hana ætti ekki að
þurfa að ræða. Hana hefði frekar
átt að fella að öðrum sviðum við-
skiptalífsins fyrir löngu.
Sökum þeirrar verndar sem
fjölmiðlar ríkisins njóta í sam-
keppni við einkastöðvar er frum-
varpið ekki fallið til að ýta undir
aukna fjölbreytni á markaði. Mun
viturlegra hefði verið að fara
„norsku leiðina“ sem Morgun-
blaðið greinir frá í dag og í gær
og tengja saman eignarhald og
markaðshlutdeild á öllum sviðum
fjölmiðlunar. Íslenska frumvarpið
er vanhugsað og miðar einkum að
því að styrkja enn frekar stöðu
ríkismiðlanna. Það er fráleitt.
Íslensk stjórnmál eru stjórn-
mál kyrrstöðu og fálmkenndra
viðbragða við atburðum og þróun
í stað stefnumótunar á grundvelli
hugsjóna og sýnar til framtíð-
arinnar. Ókostir þessarar frum-
stæðu stjórnmálahefðar blasa nú
við hverjum sem greina vill.
Ríki og
fjölmiðlar
Í lýðræðisríki á að vera óhugsandi að
einn eða fáir ráði öllu og einn eða fáir
eigi allt. Frumvarpið er hins vegar van-
hugsað og miðar að því að styrkja órétt-
láta samkeppnisstöðu ríkismiðlanna.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ hefur orðið
við ósk Einars Gauts Steingrímsson-
ar hæstaréttarlögmanns um að birta
eftirfarandi bréf í heild sinni:
Stjórn Lögmannafélags Íslands
Álftamýri 9
108 Reykjavík
Seltjarnarnesi, 29.04.2004
Efni: Tilskrif formanns félagsins í
Tímariti lögfræðinga, 1. hefti 54. árg.
í mars 2004, undir yfirskriftinni
„Græðgi valdsins.“
Tilefni þessa bréfs er að formaður
LMFÍ ritaði í ofangreindu Tímariti
lögfræðinga pistil undir yfirskrift-
inni „Græðgi valdsins“. Þar segir á
bls. 3:
Ekki skal bætt miklu við umræðu
sem varð um síðustu skipun dómara í
Hæstarétt. Hversu ágætur sem hinn
nýi dómari er dylst engum að mál-
efnalegur samanburður skilaði öðr-
um umsækjendum honum framar.
Dómsmálaráðherra taldi gagnrýni
hins vegar að engu hafandi. Af við-
brögðunum mátti helst skilja að
Hæstiréttur væri klíka sem vildi
velja nýja dómara sjálf.
Í pistli þessum ritar Gunnar Jóns-
son undir sem formaður LMFÍ en
sleppir starfsheiti sínu og kemur
þannig eingöngu fram í nafni félags-
ins. Þar heggur hann til dómsmála-
ráðherra og nýskipaðs dómara við
Hæstarétt Íslands. Hann getur þess
hvergi, sem hefði verið viðeigandi, að
hann er starfsfélagi eins umsækj-
andans sem var ósáttur við skipan
mála. Réðst formaðurinn að nýskip-
uðum hæstaréttardómara með því
að gefa honum fyrst prik en lemja
hann síðan með því. Hann viðhafði
ummæli sem á engan hátt fást stað-
ist. Tel ég málið þess eðlis að stjórn
félagsins verði að fjalla um það og ég
eigi kröfur til þess sem félagsmaður í
LMFÍ.
Formaður félagsins verður að
gæta sérstaklega að sér í málum sem
þessum. Félagið hefur lögbundið
hlutverk. Formaðurinn fer hér út
fyrir hlutverk þess og þar með hlut-
verk sitt sem formanns. Slíkt er með
öllu óheimilt, sbr. 3. gr. laga nr. 77/
1998 um lögmenn.
Formaðurinn kastar stríðshansk-
anum til dómsmálaráðherra og
fremur eigið hæfismat á sitjandi
hæstaréttardómara. Hvorugt er við-
eigandi. Auk þess byggjast ummælin
á röngum fullyrðingum og sleggju-
dómum eins og á eftir verður rakið.
Þessi framganga er mjög alvarleg í
ljósi þess að okkur lögmönnum er
skylt að vera í LMFÍ. Við getum
ekki sagt okkur úr félaginu þótt við
kysum og þurfum því að vera lausir
við svona málflutning í okkar nafni.
Félagafrelsi og tjáningarfrelsi verið
talið samofið með ýmsum hætti.
Þessi tjáning formannsins í nafni
okkar félagsmanna er ámælisverð.
Ummælin eru til þess fallin að varpa
rýrð á hann sjálfan og þar með á fé-
lagið. Hann getur ekki verið trúverð-
ugur sendiboði LMFÍ í málinu vegna
tengsla við einn umsækjanda, því
síður sjálfskipaður. Hæstiréttur
hafði æskt þess að fá menn í réttinn
sem væru best liðtækir í að afgreiða
skrifleg kærumál í þriggja manna
dómi, og taldi starfsfélaga formanns-
ins annan tveggja sem heppilegastir
væru í það hlutverk. Kunna von-
brigðin því að hafa orðið meiri fyrir
vikið.
Lögmannafélagið er skv. lögum
nr. 77/1998 órjúfanlega tengt starfs-
réttindum lögmanna og að þeir skuli
vera opinberir sýslunarmenn. Félag-
ið kemur fram fyrir hönd þeirra
gagnvart dómstólum og yfirvöldum
skv. 1. mgr. 5. gr. en þar er hvergi
minnst á að atyrða skuli dómsmála-
ráðherra eða gera lítið úr sitjandi
hæstaréttardómara með sleggju-
dómum en hvort tveggja gerði for-
maðurinn í umræddum pistli eins og
nú verður rakið.
1. Alhæfingin að engum dyljist að
málefnalegur samanburður hefði
skilað öðrum umsækjendum framar
hinum nýskipaða hæstaréttardóm-
ara er dæmalaus. Þetta duldist
a.m.k. undirrituðum en einnig hinum
lögbundna umsagnaraðila, Hæsta-
rétti sjálfum. Hæstiréttur rekur í
umsögn sinni nám og starfsferil um-
sækjenda og tekur fram að þeir séu
allir hæfir en segir síðan:
Auk þeirra meginatriða varðandi
menntun og starfsreynslu umsækj-
enda … verða dómendur Hæstarétt-
ar jafnframt að taka tillit til þeirrar
myndar, sem þeir hafa fengið af
hæfni umsækjendanna með því ann-
ars vegar að fjalla um dómsmál, sem
umsækjendur úr hópi héraðsdómara
hafa leyst úr í núverandi störfum
sínum, og hins vegar að hlýða á mál-
flutning og virða fyrir sér annan
málatilbúnað umsækjendanna, sem
koma úr röðum lögmanna.
Hér kveðst Hæstiréttur réttilega
ætla að leggja til grundvallar
reynslu sína af umsækjendum og
hvernig þeir hefðu staðið sig í reynd.
Að undangenginni þeirri skoðun
kaus Hæstiréttur að gera ekki upp á
milli þeirra um hæfni þótt hann hefði
sagt að hæfni þeirra gæti legið á mis-
munandi sviðum. Hæstarétti hafði
fundist nógu mikið til Ólafs Barkar
Þorvaldssonar koma að hann hafði
tvívegis kallað hann til setu sem
varadómari í fimm manna dómi. Að
þessu gengnu tjáir Hæstiréttur veit-
ingarvaldinu þá skoðun sína að
heppilegast sé fyrir réttinn, vegna
deildaskiptingar hans, að fá inn dóm-
ara sem liðtækastir væru til að af-
greiða skrifleg kærumál í þriggja
manna dómi og nefndi þar sérstak-
lega til sögunnar Eirík Tómasson og
Ragnar Halldór Hall. Þessi ábend-
ing Hæstaréttar er ekki innan lög-
bundins hlutverks hans sem um-
sagnaraðila þótt honum sé að
sjálfsögðu heimilt að vekja athygli
ráðherra á sjónarmiðum sínum. Aft-
ur á móti er það veitingarvaldsins að
meta á hvað skuli leggja áherslu við
samsetningu Hæstaréttar. Mat ráð-
herra það svo að nám Ólafs Barkar
Þorvaldssonar í Evrópurétti væri
það sem sett skyldi á oddinn. Skyldi
engan undra þar sem samspil al-
þjóðasamninga og landsréttar hafa
leitt til uppstokkunar í réttarheim-
ildarfræðinni og snerta sjálft full-
veldi þjóðarinnar. Fræðistörf Ólafs
Barkar í framhaldsnáminu munu
ekki síst hafa lotið að þessum atrið-
um. Það er hlutverk og skylda hins
pólitíska veitingarvalds að meta á
hvað skuli lögð áhersla og bera
ábyrgð á niðurstöðunni, einkum
gagnvart Alþingi og kjósendum.
2. Formaður LMFÍ virðist leggja
framgöngu dómsmálaráðherra út á
versta veg og sakar hann um vald-
hroka með orðalaginu „gagnrýni
hins vegar að engu hafandi“ og þyk-
ist skilja ráðherra svo að hann telji
Hæstarétt klíku sem vilji velja nýja
dómara sjálf. Það er að sjálfsögðu
mál hvers og eins hvort þeir vilji
leggja út af ummælum manna á
versta veg. Undirritaður gat ekki
betur heyrt en að ráðherra væri að
benda á að aðgreina þurfi veiting-
arvald og lögbundinn umsagnar-
aðila. Lögbundinn umsagnaraðili
metur það sem honum er falið en
veitingarvaldið metur sjálft á hvað
það vill leggja áherslu við skipan í
embætti, svo fremi að áherslurnar
séu lögmætar. Sem lýðræðissinni vil
ég að valdið sé í höndum stjórnskip-
aðra valdhafa sem eru lýðræðislega
kjörnir, frekar en í höndum annarra
embættismanna og er ekkert eðli-
legra en að ráðherra bendi á þennan
grundvallarmismun á veitingarvaldi
og umsagnaraðilum. Gat ég ekki
túlkað það sem neina árás á Hæsta-
rétt eða að hann væri að tala niður til
réttarsins, heldur þvert á móti.
Hæstiréttur mat umsækjendur
öðrum þræði á grundvelli atriða sem
rétturinn hafði yfirsýn yfir og ekki
urðu lesin út úr ferilskrá umsækj-
enda. Að slíkri skoðun undangeng-
inni sá rétturinn ekki ástæðu til að
raða umsækjendum eftir hæfni sem
þó er tvímælalaust heimilt en upp-
lýsti þess í stað um atriði sem lutu að
samsetningu réttarins. Ráðherra
kaus réttilega að prjóna ekki við
þetta hæfnismat. Tel ég það fyrir-
mynd sem formaður LMFÍ og
reyndar ýmsir opinberir eftirlitsaðil-
ar með stjórnsýslu mættu hafa eftir.
Undirritaður telur að formaðurinn
hafi hlaupið á sig og dregið félagið
með sér út í fen og haft, fyrir hönd
okkar félagsmanna, óviðurkvæmileg
ummæli utan þess hlutverks sem
hann og félagið hefur. Óska ég eftir
að stjórnin geri viðeigandi ráðstaf-
anir:
1 Með því að álykta og lýsa því yfir
að formanninum hafi ekki verið
heimilt að viðhafa þessi ummæli í
nafni félagsins og félagið taki ekki
undir þau.
2 Að stjórnin hlutist til um að for-
maðurinn geri hreint fyrir sínum
dyrum með því að biðjast afsökunar
á að hafa viðhaft þessi ummæli í
nafni félagsins. Ég geri hins vegar
að sjálfsögðu ekki athugasemdir við
að formaðurinn hafi eigin skoðanir
en haldi félaginu utan við þær.
Formaður félagsins er ekki að
túlka sjónarmið félagsmanna. Flest-
ir þeir sem ég hef rætt málefnið við
eru ánægðir með hvernig til tókst við
val á dómara í Hæstarétt, gjarnan
harðánægðir. Ég tek þó fram að ég
hef frekar forðast að ræða málið við
þá sem tengjast einhverjum um-
sækjenda, t.d. eru á sömu lögmanns-
stofum og þeir.
Þar sem formaðurinn skrifaði
pistil sinn opinberlega mun ég birta
bréf þetta opinberlega, svo og svar
stjórnarinnar til mín.
Virðingarfyllst,
Einar Gautur Steingrímsson hrl.
Bréf til stjórnar LMFÍ
Nýbýlavegi 12 • 200 Kópavogi • Sími 554 4433
Opið virka daga 10-18, laugardaga 10-16
Flott föt fyrir
konur á aldrinum
25-90 ára
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík
mbl.isFRÉTTIR
www.thjodmenning.is
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111
GENGI GJALDMIÐLA
mbl.is