Morgunblaðið - 16.05.2004, Blaðsíða 34

LISTIR
34 SUNNUDAGUR 16. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Tangarhöfða 1 • 110 Reykjavík • Símar 567 2357 og 893 9957
150 þúsund kr.
afsláttur
til eldri borgara
60 ára og eldri
af CLIPPER 70
Umboð á Akureyri
Sigurður Valdimarsson
Óseyri 5
MRSTÚDENTAFAGNAÐUR
Nemendasambands Menntaskólans í Reykjavík verður haldinn
laugardaginn 29. maí 2004 í Súlna sal hótels Sögu og hefst kl. 19.00.
Nýstúdentar og allir afmælisárgangar eru hvattir til að fjölmenna.
Aðgöngumiðar seldir á söluskrifstofu Hótels Sögu, 3. hæð, dagana 20-25 maí.
Einnig er hægt að panta og greiða fyrir miðana með símgreiðslu
í síma 525 9932.
Samkvæmisklæðnaður.
Stjórnin.
Kynning á GOSH
Falleg snyrtibudda að gjöf ef keypt er fyrir 2.000 eða meira
Kynningastaðir:
19.maí Lyfja Spöng
20.maí Lyfja Smáratorg
21.maí Lyfja Smáralind
UMHEIMURINN er kominn
heim í stofu var sagt þegar sjónvarp-
ið hóf göngu sína. Landamæri eru
fyrir bí þegar Netið kom til. Alheims-
þorpið komið til að vera og engin þörf
á að ferðast lengur því við getum
nálgast myndir af raunveruleikanum,
öllu sem við viljum á andartaki. Það
sama gildir um listaverk – þarf mað-
ur nokkuð að fara og skoða þau þegar
hægt er að sjá myndir af þeim í tíma-
ritum, bókum og á Netinu? Svarið er
þó afar einfalt og sýningin í Lista-
safni Íslands er gott dæmi um það.
Já, við þurfum að fara og skoða. Það
er kannski í hreinni mótsögn við hug-
myndafræði margra þessara verka
sem flest vilja vinna gegn „áru“ lista-
verksins, en staðreyndin er sú að þau
eru bara miklu magnaðri í nærmynd,
augliti til auglitis, heldur en á mynd.
Já, maður segir bara VÁ eins og kan-
arnir og er dásamlega minntur á það
hversu sterkt og öflugt tungumál
myndlistarinnar getur verið.
Harmleikur hversdagsins
Það er hægt að nálgast sýningu
eins og þessa á fjölmargan hátt, fjalla
um hana í listasögulegu samhengi
eða um listfræðilegan grundvöll
verkanna sem hér eru sýnd en það
sem kemur ef til vill hvað mest á
óvart þegar sýningin er skoðuð er
hversu tilfinningalega hlaðin lista-
verkin eru, hversu sterk nærvera
þeirra er og hvernig næstum því öll
sem eitt birta á kaldhæðinn, gagn-
rýninn en um leið afar mannlegan
hátt harmleikinn í samtímanum,
neyslusamfélagið, grimmdina, dapur-
leika samfélags sem er svo ríkt en
samt svo fátækt bæði í efnislegum og
andlegum skilningi.
Þegar áhorfandinn hefur skoðun
sína með því að ganga niður stigann
er það strax verk Duane Hanson af
Húsmóður sem slær tóninn. Dapur-
leiki tilveru hennar er nístandi en þó
býr hún hvorki við skort, stríð né
þjáningar, hún býr í neyslusamfélag-
inu, við upphaf þess á sjötta áratugn-
um. Silkiþrykk Andy Warhol sem síð-
an taka við inni í neðri salnum hafa
svo sannarlega staðist tímans tönn og
orka sterkt á mann. Og harmleikur-
inn er ekki bundinn við Bandaríkin
heldur búum við við slíkt hið sama,
höfum líka okkar rafmagnsstól, eða
hvernig getum við réttlætt þátttöku
okkar í Íraksstríðinu og öllu sem því
fylgir? Og í enn stærra samhengi er-
um við öll hluti af mannkyninu sem
enn fremur morð í beinni og sendir
þau nú út á Netinu. Byssuþrykk
Warhol eru enn í dag sterk og óhugn-
anleg, fagurfræðin og hlutadýrkunin
sem kemur fram í þeim er hrollvekj-
andi. Og byssueign er víðar uppruni
hræðilegra harmleikja en í Banda-
ríkjunum. Í þessum dúr er áhorfand-
inn leiddur áfram gegnum harmleiki
vorra tíma, smáa og stóra, á drama-
tískan hátt meira að segja. Því þó að
þessir listamenn eigi það flest sam-
eiginlegt að nota myndmál sam-
félagsins á einn eða annan hátt og
endurnýta það í verkum sínum eru
verkin svo til öll tiltölulega drama-
tísk, stór, áhrifamikil og sláandi eins
og list Bandaríkjamanna á það til að
vera í ríkara mæli en evrópsk list.
Ímyndarsköpun stórfyrirtækjanna
endurspeglast í verkum Richards
Prince, meðferð hans á Marlboro-
kúrekanum og myndin af barnungri
Brooke Shields úr seríunni Spiritual
America rétt gefa í skyn hvernig
Prince vinnur með nútímagoðsagnir
Bandaríkjanna, endurnýtir og endur-
skapar. Neysluhyggjan og dapurleik-
inn sem fylgir hvarfi hinnar raun-
verulega upplifunar og þess eilíflega
ófullnægjandi tilbúna sýndarveru-
leika sem kemur í staðinn birtist í
verkum Jeff Koons, skilningsleysi yf-
irvalda og almennings á eyðnisjúk-
dómnum kemur aftan að manni þeg-
ar maður les um hugsunina á bak við
brjóstsykursmola Felix Gonzalez –
Torres – (með molann í munninum).
Síendurtekin niðurlæging og kúgun
kvenna í gegnum kvikmyndir, aug-
lýsingar og listasöguna er augljós í
ljósmyndum Cindy Sherman. Ál-
stúlka Charles Ray er ekki síður
áhrifarík, hún er nálæg og óendan-
lega fjarlæg í senn. Því miður nær
Bruce Nauman sér ekki á strik á
þessari sýningu enda þyrfti mun
stærri sýningu til að gefa mynd af
þeim ótrúlega fjölhæfa og áhrifaríka
listamanni sem vinnur jöfnum hönd-
um í hvaða miðil sem fyrir verður og
er alltaf með fingurinn á púlsi sam-
tímans. Við fáum hins vegar nokkra
mynd af verkum Roberts Gober sem
sker sig reyndar dálítið úr þessum
hópi sem þó er einnig afar ólíkur inn-
byrðis. Það má segja um öll hin að
verk þeirra séu hreint rof við mód-
ernismann sem lagði áherslu á ein-
staklinginn, sköpunargáfuna og dul-
úð listaverksins, þau sækja efnivið
sinn í yfirborð samfélagsins en Gober
sækir verk sín í undirmeðvitund ein-
staklingsins, þó hann noti hluti úr
okkar nánasta umhverfi eru þeir
jafnan unnir upp á nýtt frá grunni.
Gober sendir okkur ekki eins skýr
skilaboð og verk hinna sem hér eru
sýnd gera en snertir okkur engu að
síður á óþægilegan og stundum mar-
traðarkenndan hátt. Gober og Naum-
an eru reyndar báðir í meiri tengslum
við módernismann en þau hin. Þær
Louise Lawler og Sherrie Levine
standa líka dálítið sér á parti, en þær
fjalla fyrst og fremst um uppruna og
eiginleika listaverksins, frummynd
og eftirmynd í verkum sínum, þó á
mismunandi hátt sé. En þó að þær
beini sjónum sínum fyrst og fremst
að eiginleikum listaverka er sam-
félagið líka hluti af verkum þeirra
eins og sést í vali Sherrie Levine á
ljósmyndunum sem hún „yfirtekur“
og sýnir sem eigin verk. Myndin sem
sýnd er hér sem er gerð eftir ljós-
mynd Walker Evans af andliti konu
gleymist manni til dæmis ekki.
Bylting neyslusamfélagsins
Þessir listamenn sem hér sýna eiga
það sameiginlegt að vera börn
neyslusamfélagsins, eins og allar síð-
ustu kynslóðir hafa verið. Andy War-
hol er áhrifamestur þeirra, listaverk
hans eru þegar orðin tákn fyrir list
síðari hluta 20. aldar. Þegar Warhol
kom fram voru módernískar hug-
myndir um list enn við lýði. Þær fólu í
sér að listrænt gildi verka var í beinu
samræmi við það hversu persónuleg
verkin voru og listamaðurinn átti að
vera einstakur og hafa til að bera
snilligáfu. Þessi snilligáfa var það
sem þurfti til að skapa list. Warhol
snýr þessu upp og niður, tekur
ómerkilega hluti úr hversdagslegu
umhverfi sínu og notar við listsköpun
sína, segist vera „vél sem skapar
list“, á tímum fjöldaframleiðslunnar.
Þessi hugsun var mjög byltingar-
kennd þó erfitt sé að ímynda sér það
nú. Nú er svo langt síðan að neyslu-
samfélagið varð til og við þekkjum
ekkert annað. Það gleymist líka auð-
veldlega að eitt sinn þótti ekki sjálf-
sagt að nota hvað sem er í umhverfi
okkar til að skapa listaverk, og að
ekki hefur alltaf þótt sjálfsagt að nota
eða vitna til verka annarra. Það eru
ekki síst þeir listamenn sem hér eru
kynntir sem hafa hver um sig átt
stóran þátt í að móta hugsun okkar
um eiginleika og eðli listaverka, um
það hvernig list er sköpuð, hvaða
efnivið má nota til þess og hvert hlut-
verk hennar er í samtímanum. Það
sem kom mér á óvart við skoðun
þessarar sýningar var samt það að nú
þegar aðferðir þessara listamanna
við sköpun verka sinna eru löngu við-
Hulunni svipt af
harmleik samtímans
MYNDLIST
Listasafn Íslands
BANDARÍSK SAMTÍMALIST ÚR ASTRUP
FEARNLEY-LISTASAFNINU
Til 27. júní. Listasafn Íslands er opið alla
daga nema mánudaga kl. 11–17.
NÆRMYND/Close-up
Jeff Koons, New Hoover Convertibles, New Shelton Wet/Drys 5 Gallon
Doubledecker, 1981–1987.