Morgunblaðið - 16.05.2004, Blaðsíða 11

unum í Abu Ghraib, kom fyrir hermálanefnd
fulltrúadeildarinnar á þriðjudag og var ómyrk-
ur í máli. Í skýrslu hans um rannsóknina, sem
fullbúin var í mars, kom fram að allnokkur til-
vik þar sem „ofbeldisfullar, augljósar, tilgangs-
lausar og glæpsamlegar misþyrmingar“ hefðu
átt sér stað í fangelsinu. Fyrir þingnefndinni
sagði Taguba að ekkert hefði komið fram um
að bandarískir fangaverðir hefðu fengið fyr-
irmæli um að misþyrma föngum í Írak og nið-
urlægja þá. Hann segir hins vegar foringja
herlögreglunnar hafa brugðist.
„Við fundum engar vísbendingar um að
þetta hafi verið stefna eða að hermennirnir hafi
fengið bein fyrirmæli um að hegða sér eins og
þeir gerðu,“ sagði Taguba. „Við fundum alls
engin fyrirmæli, hvorki skriflegar né aðrar
skipanir, um að gera það sem þeir gerðu.“
Þegar Taguba var spurður hvernig þetta
hefði getað gerst svaraði hann að yfirmenn
herlögreglunnar, stórfylkisforinginn Janis
Karpinski og lægra settir foringjar, hefðu
brugðist. Meginástæður hneykslismálsins
væru „agaleysi, alls engin þjálfun og ekkert
eftirlit“ með fangavörðunum.
Karpinski var leyst frá störfum þar til rann-
sókn málsins lyki og hún hefur þegar verið
áminnt skriflega. Karpinski hefur sagt að hún
hafi ekki mátt fara inn í þá deild fangelsins, þar
sem fangarnir sættu illri meðferð, en Taguba
kvaðst eiga „erfitt með að trúa því“.
Hann útilokaði ekki þann möguleika að
menn í bandarísku leyniþjónustunni, CIA og
málaliðar á vegum varnarmálaráðuneytisins
ættu sök á hneykslismálinu.
Taguba lagði áherslu á að athæfi fárra
manna hefði komið óorði á allt hernámsliðið.
„Þegar öllu er á botninn hvolft tóku nokkrir
hermenn sig saman um að misþyrma föngum
og öðrum óbreyttum borgurum og beita þá sví-
virðilegu ofbeldi í trássi við alþjóðalög og Genf-
arsáttmálana. ... Þetta grefur undan orðspori
þjóðar okkar og þeirra hermanna sem eru til-
búnir að fórna lífi sínu til að vernda frelsi okk-
ar.“ Í máli Taguba kom fram að misþyrming-
arnar á föngunum áttu sér stað frá október í
fyrra til janúar þegar rannsókn málsins hófst.
Hann sagði að engir „hryðjuverkamenn“ hefðu
verið á meðal fanganna.
Réttarhöld yfir sakborningunum
Nú hafa níu bandarískir hermenn verið
ákærðir fyrir misþyrmingar á föngum í Abu
Ghraib og mun herréttur fjalla um mál þeirra.
Sakborningarnir geta kosið hvort einn her-
dómari eða nefnd þriggja háttsettra herfor-
ingja úrskurðar í máli þeirra. Þeir hafa aðgang
að verjendum á vegum hersins, sem og borg-
aralegum lögmönnum, og sömu reglur gilda
um sönnunarfærslu og við borgaraleg réttar-
höld. Þyngsta refsingin sem þeir er þegar hafa
verið ákærðir eiga yfir höfði sér er eins árs
fangelsi. Rétturinn getur einnig vikið mönnum
úr herþjónustu, lækkað þá í tign og skert laun
þeirra eða lagt á þá sektir.
Fyrsti sakborningurinn sem kemur fyrir
herrétt er Jeremy Sivits, 24 ára gamall her-
lögreglumaður, og hefjast réttarhöldin síðar í
vikunni í bækistöðvum Bandaríkjahers í Írak.
Sivits er sakaður um að hafa lagt á ráðin um
illa meðferð fanga, að hafa brugðist skyldu
sinni með því að vernda ekki fanga fyrir illri
meðferð, og að hafa sjálfur beitt fanga ofbeldi.
Hermt er að Sivits hafi tekið margar þeirra
mynda sem birst hafa í fjölmiðlum undanfarið.
Fellst á að játa sig sekan
The Washington Post greindi frá því á föstu-
dag að Sivits hefði fallist á að játa sekt sína og
gefa herréttinum upplýsingar um þá atburði
sem átt hefðu sér stað í Abu Ghraib. Fjölmiðlar
birtu á föstudag hluta af vitnisburði Sivits fyrir
nefndinni sem rannsakaði málið í janúar sl., en
gögnin voru gerð opinber af lögmanni annars
sakbornings á fimmtudag.
Í gögnunum er meðal annars að finna lýs-
ingu á atburðum sem áttu sér stað þegar nýir
fangar komu í fangelsið kvöld eitt í lok október.
Hermennirnir drógu sjö íraska fanga út úr
klefum sínum og hrintu þeim í þvögu á mitt
gólfið. Einn hermannanna tók síðan tilhlaup og
henti sér á fangahrúguna, endurtók leikinn og
hvatti aðra hermenn til að gera slíkt hið sama.
Plastpokar voru dregnir yfir höfuð fanganna
og þeim skipað að afklæðast og fróa sér. Einn
hermannanna steig á fingur þeirra og tær.
Í vitnisburðinum segir Sivits að við annað
tækifæri hafi hermaður að nafni Charles A.
Graner sett sandpoka yfir höfuð eins fanga og
„kýlt fangann með lokuðum hnefa á gagnaug-
að, svo fast að hann missti meðvitund“.
Að sögn Sivits gerðu hermennirnir sér grein
fyrir því að framferði þeirra væri rangt, að
minnsta kosti nógu vel til að gefa viðstöddum
fyrirmæli um að þegja um það sem gerst hefði.
Sivits var spurður af meðlimum rannsóknar-
nefndarinnar hvort misþyrmingarnar hefðu
átt sér stað ef yfirboðarar þeirra hefðu verið
viðstaddir. „Aldeilis ekki,“ svaraði Sivits og
bætti við að þeir hefðu ekki liðið slíkar gjörðir.
„Þeir trúa á að breyta rétt.“
Lögfræðingur Graners hefur hafnað þessum
lýsingum og segir að þær beri því vitni að Siv-
its hafi samið við yfirvöld um að leysa frá
skjóðunni gegn því að fá vægari dóm. Eftir að
hafa gert slíkan samning verði hann að krydda
frásögn sína.
Harkaleg viðbrögð
Viðbrögðin við uppljóstrunum um pyntingar
hafa verið harkaleg á Vesturlöndum, en hljóðið
er annað í Írak. Það kynni að einhverju leyti að
markast af því að mun harðneskjulegri aðferð-
um var beitt á tímum Saddams Husseins. Því
hefur jafnvel verið haldið fram að það hafi ekki
verið misneytingin, sem hneykslaði Íraka,
heldur það að konur voru í hlutverki pyntar-
ans. „Við erum vanir að karlar í hlutverki varða
afklæði konur,“ sagði foringi úr Baath-flokkn-
um í samtali við tímaritið The Economist. „Hið
gagnstæða er bara öfuguggaháttur.“
Vikuritið segir að þeir, sem fari nú með völd-
in í Írak, hafi fyrir löngu glatað sakleysi sínu í
hugum Íraka, menn kunni að leggja trúnað á
loforð um frelsi og lýðræði í Bandaríkjunum,
en þau hafi glatað trúverðugleika sínum í Írak
eftir því sem ofbeldið hafi aukist og átökin
harðnað.
Þá séu ásakanir um harðræði eftir innrás
Bandaríkjamanna ekki nýjar af nálinni í Írak.
Fyrrverandi fangar hafi lýst meðferðinni, en
yfirvöld voru ekki reiðubúin til að hlusta. Vitn-
isburði þeirra, sem vildu leita réttar síns var
enginn gaumur gefinn. Bandaríkjaher sagðist
þurfa sannanir til að hefja rannsókn og vildi
m.a. fá nafn yfirmanns, en fangar, sem höfðu
verið með hettur yfir höfði gátu tæplega borið
kennsl á kvalara sína. Mannréttindasamtökum
og blaðamönnum var neitað um aðgang að
fangelsunum. Rauði krossinn fékk aðgang, en
birti skýrslur sínar aðeins yfirvöldum. Atburð-
ir síðustu vikna bera því vitni í hugum Íraka að
Bandaríkjamenn bregðist aðeins við þrýstingi
bandarísks almennings, en ekki óbreyttra
Íraka.
Bandaríkjamönnum hefur einnig tekist að
skapa sér andúð annars staðar í arabaheim-
inum. Á götum úti heyrist ekki mikið, en at-
burðirnir í Abu Ghraib telja margir að sýni
undirliggjandi eðli íhlutunar Bandaríkja-
manna. Fréttaskýrendur telja að staða Banda-
ríkjamanna sé það viðkvæm í Írak að araba-
löndin líti nú svo á að þau geti í auknum mæli
hunsað vilja þeirra. Allt frumkvæði Banda-
ríkjastjórnar að því að þoka málum í lýðræð-
isátt sé fyrir fram dauðadæmt fyrir það eitt að
Bandaríkjamenn komi nálægt því. Þannig hef-
ur það verið skýrt að Sýrlendingar hafa hunsað
kröfur Bandaríkjamanna, sem nú hyggjast
refsa þeim með viðskiptaþvingunum.
Þetta er ekki í fyrsta skipti, sem arabar telja
sig hafa mátt þola niðurlægingu af hálfu
Bandaríkjamanna. The Economist segir að
harðasta gagnrýnin um þessar mundir komi
frá frjálslyndum aröbum, sem hafi borið þá von
í brjósti að aukið lýðræði í Írak myndi verða til
þess að breiða út lýðræði í öðrum arabalönd-
um. „Þeir biðja okkur að dæma ekki Bandarík-
in af verkum varðanna í Abu Ghraib,“ hefur
The Economist eftir egypskum umboðsmanni
nokkurra bandarískra vopnaframleiðenda. „Af
hverju dæmdu þeir alla araba af verkum flug-
ræningjanna 11. september?“
sþyrmingar“
’„Þeir biðja okkur aðdæma ekki Bandaríkin af
verkum varðanna í Abu
Ghraib,“ hefur The
Economist eftir egypskum
umboðsmanni nokkurra
bandarískra vopnafram-
leiðenda. „Af hverju
dæmdu þeir alla araba af
verkum flugræningjanna
11. september?“‘ S kömmu eftir að fyrstu myndirnar semsýndu bandaríska hermenn misþyrmaíröskum föngum komu fram í dags-
ljósið, birti breska götublaðið Daily Mirror
ljósmyndir sem sagðar voru sýna breska her-
menn beita íraskan fanga ofbeldi. Bresk
stjórnvöld og talsmenn hersins drógu þegar
stórlega í efa að myndirnar væru ófalsaðar og
í lok vikunnar kom í ljós að þær voru falsaðar.
Forsætisráðherrann Tony Blair lýsti því yfir
við fyrirspurnatíma í breska þinginu í vikunni
að myndirnar væru „nær örugglega falsaðar“
og að engar vísbendingar lægju fyrir um kerf-
isbundnar misþyrmingar á íröskum föngum af
hálfu breskra hermanna. Adam Ingram, að-
stoðarráðherra sem fer með málefni hersins í
breska varnarmálaráðuneytinu, sagði í þinginu
á fimmtudag að hann gæti fullyrt „skilyrð-
islaust“ að myndirnar hefðu ekki verið teknar
í Írak. Bentu bresk stjórnvöld á ýmis atriði
sem gæfu til kynna að myndirnar væru svið-
settar, meðal annars að herbifreiðar af þeirri
gerð sem þar sést hafi ekki verið notaðar í
Írak. Konunglega herlögreglan hefur málið til
rannsóknar.
Á myndunum sem birtar voru í Daily Mirror
sjást ætlaðir hermenn ógna hettuklæddum
manni með riffli og kasta af sér vatni á hann.
Ritstjóri blaðsins, Piers Morgan, fullyrðir að
tveir breskir hermenn sem verið hafi í borg-
inni Basra í suðurhluta Íraks hafi látið blaðinu
myndirnar í té, og stóð hann fast við það
framan af liðinni viku að þær væru ófalsaðar.
Dagblaðið Daily Telegraph kvaðst hins veg-
ar í vikunni hafa heimildir fyrir því að mynd-
irnar hefðu verið sviðsettar í herbúðum í
Preston í Lancashire, og BBC hafði það jafn-
framt eftir ónafngreindum háttsettum
embættismönnum.
Á föstudag var Morgan rekin úr starfi. Þá
birti Daily Mirror yfirlýsingu þar sem sagði að
myndirnar hefðu verið birtar í góðri trú, en nú
hefðu komið fram nægar vísbendingar til að
gefa til kynna að myndirnar hefðu verið fals-
aðar og blaðið verið fórnarlamb „úthugsaðs
og grimmilegs hrekks“. Sagði stjórn blaðsins
að ekki væri við hæfi að Morgan væri áfram
ritstjóri og því myndi hann samstundis hætta
störfum.
Reuters
Daily Mirror birti fölsuðu myndirnar á forsíðu og
inni í blaðinu 1. maí. Ritstjóra blaðsins hefur nú
verið gert að láta af störfum.
Bresk stjórn-
völd verjast
ásökunum
gera það sem rétt væri í Írak, en hann hafi haft
rangt fyrir sér: „Það er nokkuð, sem er mikilvæg-
ara fyrir Bush og félaga en að gera það sem rétt
er í Írak og það er að ná endurkjöri og halda
tryggð við hinn íhaldssama kjarna um leið. Það
hefur alltaf verið mikilvægara fyrir Bush-liðið að
sigrast á hinum frjálslyndu heima fyrir, en Baath-
istunum í útlöndum. Þess vegna eyddi það meiri
tíma í að fara yfir bandarískar skoðanakannanir en
íraska sögu. Ég þori að veðja að það er þess vegna
sem Karl Rove hefur haft meira að segja um þetta
stríð heldur en Bill Burns, aðstoðarutanrík-
isráðherra um málefni Austurlanda nær. Burns
vissi aðeins hvað gengi í Mið-Austurlöndum. Rove
vissi hvað gengi í miðvestrinu.“ Hann segir að
Bandaríkjamenn hafi farið út af sporinu í Írak og
Bush, sem hafi siðferðislega sýn, hafi engin sið-
ferðisleg áhrif.
Þrátt fyrir að háværar raddir hafi krafist af-
sagnar Donalds Rumsfelds varnarmálaráðherra í
kjölfar birtingar myndanna, þar á meðal í for-
ystugreinum The Economist og New York Times,
sem og á Bandaríkjaþingi, virðist nú sem hann
geti áfram verið öruggur um stöðu sína í stjórn-
inni, að minnsta kosti fram að kosningum. For-
setinn hefur hrósað Rumsfeld í hástert fyrir
frammistöðu sína í embætti og gefið afdráttarlaus
og ítrekuð svör um að hann muni sitja áfram, og
bæði Dick Cheney varaforseti og utanrík-
isráðherrann Colin Powell lýstu yfir eindregnum
stuðningi við varnarmálaráðherrann í vikunni.
Sumir stjórnmálaskýrendur segja Bush hafa
gert rétt í því að standa svo einarðlega með
Rumsfeld, enda hafi ekki verið sýnt fram á að
hann hafi sjálfur gert mistök í embætti og það
myndi auk þess vera veikleikamerki að víkja svo
háttsettum og mikilvægum meðlimi stjórnarinnar
svo skömmu fyrir forsetakosningar. Aðrir gagn-
rýna forsetann, og margir þeirra harðlega, ann-
arsvegar á þeirri forsendu að það væri einfaldlega
siðferðilega rétt að láta Rumsfeld axla ábyrgð á
málinu, og hinsvegar frá því sjónarmiði að það gefi
óheppileg skilaboð bæði til umheimsins og banda-
rískra kjósenda að láta hann sitja áfram. Það gefi
til kynna að Bush taki málið ekki nægilega alvar-
lega.
Minnkandi stuðningur
Þrátt fyrir mikla gagnrýni á skipulagsleysi og
hægagang í uppbyggingarstarfi, og áframhaldandi
átök við skæruliða löngu eftir að hinu eiginlega
stríði lauk, var meirihluti Bandaríkjamanna þar til
nýlega sáttur við framgöngu stjórnvalda í Íraks-
stríðinu. En eftir mikið mannfall í apríl, þegar fleiri
bandarískir hermenn létu lífið en í sjálfri innrásinni
síðastliðið vor, og birtingu myndanna frá Abu
Ghraib, hafa ýmsar kannanir sýnt að meirihluti
bandarísku þjóðarinnar sé nú ósáttur við það
hvernig Bush-stjórnin hefur hagað málum í Írak.
Samkvæmt nýrri könnun Gallup fyrir CNN og USA
Today telja 54% að innrásin hafi verið mistök, og í
sömu könnun kváðust 46% ánægð með störf
Bush, samanborið við 52% mánuði áður.
Frank Newport, sem stjórnaði könnun Gallups,
sagði í viðtali að dvínandi stuðningur við Bush
væri svipað ferli og hjá þremur síðustu sitjandi for-
setum, sem töpuðu kosningum, þeim Gerald Ford,
Jimmy Carter og George Bush, föður núverandi
forseta. Hins vegar hefðu síðustu fimm sitjandi
forsetar, sem náðu kjöri, aldrei farið niður fyrir
50% stuðning við störf sín á kosningaárinu.
Það sem áður var einn helsti styrkur Bush,
ímynd hans sem „stríðsforseti“, gæti nú orðið
honum fjötur um fót. Sem sitjandi forseti, sem auk
þess á í stríði á erlendri grundu, mætti alla jafna
búast við því að Bush hefði í könnunum öruggt
forskot á mótframbjóðanda sinn í kosningunum í
haust. En þeir John Kerry mælast nú með mjög
svipað fylgi.
Málið gæti vitaskuld undið enn frekar upp á sig
með frekari uppljóstrunum og myndbirtingum, og
ógerlegt er að segja fyrir um það á þessari stundu
hvaða áhrif það mun á endanum hafa á stöðu
Bandaríkjastjórnar, innanlands og gagnvart um-
heiminum. En hætt er við því að myndirnar frá
Abu Ghraib muni greypast í hugi manna og verða
að eins konar ímynd Íraksstríðsins, líkt og fræg
ljósmynd af lítilli stúlku sem hleypur nakin og
skelfingu lostin eftir napalmárás Bandaríkjahers
varð í Víetnamstríðinu.
Reuters
Íraskur fangi stendur á kassa með hettu á höfði
og rafmagnsvíra klemmda á ýmsa líkamshluta.
Hermt er að fanganum hafi verið sagt að honum
yrði gefið raflost félli hann af kassanum. Þessi
mynd birtist fyrst í tímaritinu The New Yorker
fyrir tveimur vikum og hefur farið sem eldur um
sinu um heiminn.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. MAÍ 2004 11