Morgunblaðið - 16.05.2004, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 16. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
15. maí 1994: „Því hefur ver-
ið haldið fram, að með þeim
breytingum, sem Alþingi
samþykkti á lögum um fisk-
veiðistjórnun og samþykkt
laga um Þróunarsjóð hafi nú-
verandi kvótakerfi verið fest
endanlega í sessi. Þetta er
mikill misskilningur. Alþingi
samþykkti að lappa upp á það
kvótakerfi, sem fyrir var í
sjávarútvegi. Þær viðbætur
breyta engu um þann grund-
vallarágreining, sem til stað-
ar er í sjávarútvegsmálum.
Það er eins með kvótakerf-
ið í sjávarútvegi og haftakerf-
ið fyrr á árum; alþingismenn
hamast við að stoppa upp í
alls konar göt á kerfinu en
það springur að lokum vegna
þess, að það er einfaldlega
ekki hægt að binda heila at-
vinnugrein í slíka fjötra
margvíslegra reglna.
Sem dæmi um það hvers
konar miðstýrt regluflóð er
verið að búa til í kringum
sjávarútveginn skal birtur
hér kafli úr frétt í Morg-
unblaðinu í gær, þar sem leit-
ast er við að útskýra fyrir les-
endum blaðsins, hvað Alþingi
samþykkti. Þar segir m.a.:
„Auk þess er lagt tímabundið
bann við því að flytja afla-
mark til skips, ef meira en
15% aflamarks af sömu teg-
und hafa verið flutt af skipinu
á fiskveiðiárinu og öfugt.
Samkvæmt því er óheimilt að
flytja aflamark af einhverri
fisktegund til skips, hafi
meira en 15% aflamarks af
sömu fisktegund verið flutt
frá skipinu til skipa í eigu
annarra útgerða. Á sama hátt
er óheimilt að flytja aflamark
frá skipi, þegar meira en 15%
af upphaflegu aflamarki
skipsins af viðkomandi fisk-
tegund hefur verið flutt til
skipsins frá skipum í eigu
annarra útgerða. Þetta
ákvæði, sem átti upphaflega
að vera ótímabundið, var
gagnrýnt mjög af ýmsum að-
ilum. Samkomulag varð þá
um að setja sólarlagsákvæði
á 15% regluna, þannig að hún
falli úr gildi í árslok 1995. Í
stað þess kemur til fram-
kvæmda nýtt ákvæði …“!!!
Morgunblaðið hefur að
undanförnu hvatt til þeirrar
málamiðlunar í deilunum um
sjávarútvegsstefnuna, að
stjórnvöld ákveði einungis
tvær tölur, sem sjávarútveg-
urinn þurfi að taka mið af:
annars vegar hámark þess
afla, sem taka má af hverri
fisktegund á fiskveiðiárinu.
Hins vegar gjald fyrir að-
gang að fiskimiðunum. Að
öðru leyti ákveði útgerð-
armenn og sjómenn sjálfir,
hvernig þeir haga þessum
veiðum án afskipta Alþingis,
ráðherra og embættis-
manna.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÍTT UPPBYGGILEGT
VEGANESTI
Íþróttahreyfingin á Íslandi hefurgegnt mikilvægu hlutverki fyriræskulýðinn í landinu um langt
skeið. Að mati flestra er þátttaka í
íþróttum ekki síst til þess fallin að ala
með börnum gildi drengskapar og fé-
lagsanda í heilbrigðum hlutföllum við
metnaðarfullt kapp á jafnréttisgrund-
velli. Þessar háleitu hugsjónir eiga þann
hljómgrunn meðal þjóðarinnar er fyrst
og fremst skapar samstöðu um fram-
gang íþróttaiðkunar og stuðning við það
góða starf er íþróttahreyfingin vinnur.
Í áranna rás hefur mikið verið hamr-
að á þeim góðu fyrirmyndum sem finna
má í starfi íþróttahreyfingarinnar, og
hér verður ekki dregið í efa að þær eru
margar. Það skýtur því óneitanlega
skökku við þegar þær fréttir berast að
Íslandsmeistarar kvenna í knattspyrnu
fái aðeins einn fimmta þeirrar upphæð-
ar í verðlaunafé sem Íslandsmeistarar
karla fá. Hverskonar skilaboð eru það til
stúlkna sem stunda íþróttir og til þjóð-
arinnar almennt? Og hverskonar fyrir-
mynd er íþróttahreyfingin orðin í þessu
tilviki – fyrirmynd er leggur blessun
sína yfir ójafna aðstöðu kynjanna?
Samkvæmt frétt sem kom fram í vik-
unni og meðal annars er að finna á vef
Ríkisútvarpsins, fá karlarnir eina og
hálfa milljón í verðlaun, en kvenfólkið
þrjú hundruð þúsund. Og til að bíta höf-
uðið af skömminni kemur jafnframt
fram að meira að segja liðin tvö sem
falla úr karladeildinni fá hálfa milljón í
sinn hlut, eða tvö hundruð þúsundum
króna meira en sjálfir Íslandsmeistarar
kvenna. Enn meiri munur er á liðum
karla og kvenna í öðru og þriðja sæti, því
lið karla sem lendir í þriðja sæti fær
milljón í sinn hlut en lið kvenna í sama
sæti einungis hundrað og fimmtíu þús-
und krónur – munurinn er ríflega sex-
faldur.
Þau rök sem heyrst hafa um þetta
mál, að karlar hafi verið mun lengur að
hasla sér völl á þessu sviði og að leikir
þeirra dragi að margfalt meira fjár-
magn en leikir kvenna, eru móðgun við
samtímafólk. Með sömu rökum mætti
viðhalda launamisrétti á öllum sviðum
þjóðfélagins og segja yngstu kynslóðum
kvenna að bíða bara rólegar á meðan
karlar njóta þess forskots sem þeir hafa
haft á kvenfólk í gegnum tíðina varðandi
almenna þátttöku í þjóðlífinu.
Þótt íþróttahreyfingin þurfi að sjálf-
sögðu á fjármagni að halda og beiti ýms-
um aðferðum til að standa straum af
nauðsynlegri uppbyggingu er það henni
til vansa að nota ekki það fjármagn sem
hún hefur til ráðstöfunar til að jafna að-
stöðumun kynjanna innan sinna vé-
banda, í stað þess að viðhalda honum.
Það er stundum haft að orði að í íþrótt-
um dragi þátttakendur ekki síður lær-
dóm af ósigri en sigri. Hvað verðlaunafé
fyrir meistaratitil varðar er ljóst að fót-
boltakonur hafa lotið í lægra haldi fyrir
körlum – og það jafnvel þótt þær séu að
ná betri árangri en þeir um þessar
mundir á erlendum vettvangi. Sá lær-
dómur sem þær neyðast til að draga af
þeim ósigri er biturt og lítt uppbyggi-
legt veganesti.
F
yrir tæpum tveimur áratugum
ferðaðist ungur maður, sem
þá var að koma til forystu á
vinstri kanti stjórnmálanna
um landið og spurði: Hver á
Ísland? Þetta var Jón Bald-
vin Hannibalsson, þá formað-
ur Alþýðuflokksins, nú sendi-
herra í Helsinki. Hafi verið ástæða til að spyrja
þeirrar spurningar þá er enn meiri ástæða til
þess nú. Ástæðan er einfaldlega sú, að aldrei í
sögu lands og þjóðar hafa örfáar viðskiptasam-
steypur verið jafn öflugar og fyrirferðarmiklar
og nú og aldrei hafa slíkar samsteypur átt meira
af þeim eignum, sem til eru í landinu og nú. Þetta
er bakgrunnur þeirra umræðna, sem fara fram
um þessar mundir um fjölmiðlafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar. Það er aðeins hluti af miklu stærri
mynd. Að því hlýtur að koma á næstu mánuðum
og misserum, að Alþingi taki til umræðu tillögur
að löggjöf um að setja þessum viðskiptasam-
steypum ákveðinn starfsramma svo að þær eign-
ist ekki Ísland allt, svo að þær skipti ekki Íslandi
bróðurlega á milli sín. Ástæðan fyrir þessum
miklu umræðum nú er einfaldlega sú, að við-
skiptasamsteypurnar og þá sérstaklega ein – en
þó með tilstyrk annarrar – eru komnar vel á veg
með að leggja undir sig alla einkarekna ljós-
vakamiðla. Í þeim umræðum, sem staðið hafa yf-
ir á Alþingi, hefur Hjálmar Árnason, formaður
þingflokks Framsóknarflokksins, dregið upp
skýra mynd af þessari stöðu. Hann sagði
snemma í þessum umræðum um leið og hann vís-
aði til fyrri umræðna á Alþingi um fákeppni:
„Hvaða husgun skyldi vera á bak við þá um-
ræðu og þær utandagskrárumræður, sem snerta
olíugeirann, tryggingageirann, fjármálageirann,
samgöngumálin og þannig má áfram telja?
Hvaða hugsun skyldi vera á bak við þann vilja,
sem hefur birzt í því að einstakir háttvirtir þing-
menn stjórnarandstöðunnar hafa ítrekað komið
með utandagskrárumræður og fyrirspurnir?
Rökin hafa verið þau, að fákeppni sé óæskileg
fyrir neytendur á Íslandi og að einstakir aðilar
eigi ekki að hafa frjálsan aðgang að vösum al-
mennings, að vösum neytenda, þeir eigi ekki að
græða í skjóli fákeppni. Samkeppnin eigi að veita
aðhald, leiða til lægra vöruverðs, lægra verðs á
þjónustu og þar fram eftir götunum en slíkt ger-
ir fákeppni ekki. … Hins vegar vekur það athygli
mína frú forseti að á síðustu misserum hefur ver-
ið heldur hljótt um Samfylkinguna, hvað varðar
fákeppni á einstökum sviðum og nefni ég sér-
staklega matvörumarkaðinn. … Ef við lítum yfir
þann geira má segja, að fyrir u.þ.b. tíu árum hafi
verið um 20 aðilar að keppa á matvörumarkaði
hérlendis. Enginn þeirra hafði stærri markaðs-
hlutdeild en u.þ.b. 24%. Í dag, frú forseti, er einn
aðili með yfir 50% af matvörumarkaði á Íslandi
og Samfylkingin þegir þunnu hljóði. … Meðan
einn aðili hérlendis er með um og yfir 50% á mat-
vörumarkaði, sem er líklega einn mikilvægasti
markaður í daglegu lífi fólks, má benda á til sam-
anburðar að í Bretlandi og Þýzkalandi er enginn
aðili með meira en 27%. Það sem meira er að
stjórnarformaður Big Food Group-matvörukeðj-
unnar í Bretlandi hefur lýst áhyggjum yfir því,
að stærsti aðilinn í Bretlandi, Tesco, er með 27%
markaðshlutdeild og vekur það ugg og áhyggjur
einstaklinga og fólks í Bretlandi.“
Eftir að formaður þingflokks Framsóknar-
flokksins hefur lýst stöðunni á matvörumark-
aðnum hér með þessum hætti í þingræðu, fjallaði
hann síðan um afleiðingar slíkrar stöðu og sagði:
„Þegar einn aðili hefur þannig tögl og hagldir
á einu markaðssviði má segja, að viðkomandi að-
ili taki við hlutverki Verðlagsstofnunar, sem
hafði það hlutverk áður fyrr að gefa upp viðmið-
unarverð. Einn drottnandi aðili á hvaða sviði sem
er hefur í rauninni tekið við hlutverkinu með því
að stýra verðlagi samkeppnisaðila með því að
hafa fullkomið tak á birgjum sínum og með því
að kaupa upp og/eða drepa af sér samkeppn-
isaðila.“
Loks segir Hjálmar Árnason:
„Þegar við bætist að einn aðili, ein stór keðja,
er með um og yfir 50% má líka bæta því við að
sami aðili er drottnandi á ýmsum öðrum sviðum,
hin mikla fyrirtækjasamsteypa. Þar má nefna
fasteignasvið, byggingarvörur, lyfjasölu, far-
þegaflutninga og ýmsar sérvörur og íþróttavör-
ur, það má nefna vátryggingar og afþreyingu að
ónefndum fjármálamarkaðnum eða brauðgerð-
inni. … Þess vegna er eðlilegt að spyrja í
tengslum við frumvarpið: Hvers vegna skyldi ég
vera að nefna matvörumarkaðinn, trygginga-
markaðinn og byggingavörumarkaðinn í
tengslum við frumvarp um fjölmiðla? Vegna þess
að við hljótum að spyrja, hvort eðlilegt sé fyrir
íslenzkan samkeppnismarkað að bæta fjölmiðl-
um við þessa stóru samsteypu.“
Þetta er kjarni málsins varðandi fjölmiðla-
frumvarp ríkisstjórnarinnar. Þetta er sá bak-
grunnur, sem veldur því, að ekki er lengur hægt
að horfa fram hjá því, að nauðsynlegt er að setja
lög um eignarhald fjölmiðla á Íslandi. Þetta mál
snýst um spurninguna, sem Jón Baldvin Hanni-
balsson setti fram og fjallaði um á yfir 100 fund-
um vítt og breitt um landið. Því miður er spurn-
ingin orðin mjög raunhæf og aðkallandi í dag
fyrst og fremst af einni ástæðu: Viðskiptajöfr-
arnir á Íslandi kunna sér aldrei hóf. Þeir gera
sér aldrei grein fyrir því, að því eru takmörk sett
hvað þeir geta eignast mikinn hluta af öllum
eignum þessarar þjóðar. Og það skiptir engu
máli hvað þeir heita eða hvað fyrirtækin heita.
Það er eitt í dag og annað á morgun. Þetta mál
snýst hvorki um ákveðna einstaklinga eða tiltek-
inn fyrirtæki. Það snýst um í hvers konar sam-
félagi við viljum búa.
Hvað veldur
afstöðu
stjórnar-
andstöðunnar?
Í ljósi þessa bak-
grunns fjölmiðlafrum-
varpsins er ástæða til
að spyrja tveggja
spurninga. Fyrri
spurningin er sú, hvað
valdi því, að ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks sé
tilbúin til að beita sér fyrir slíkri löggjöf. Þessir
tveir flokkar hafa setið saman við völd í níu ár og
áður hafði Sjálfstæðisflokkur starfað með Al-
þýðuflokki í fjögur ár. Sameiginlega hafa þessir
þrír flokkar leyst úr læðingi þau öfl í viðskipta-
og atvinnulífi, sem tryggt hafa meiri velmegun
en nokkru sinni fyrr. En hvers vegna eru tveir
þeirra nú tilbúnir til að setja löggjöf, sem setur
fyrirtækjum ákveðinn starfsramma? Hvers
vegna ekki láta allt vera frjálst og allir geti gert
það sem þeim sjálfum sýnist í verzlun og við-
skiptum? Eins og ungir frjálshyggjumenn innan
og utan Sjálfstæðisflokksins vilja. Ástæðan er
auðvitað sú, að forystumenn stjórnarflokkanna
hafa gert sér grein fyrir þeirri mynd, sem
Hjálmar Árnason brá upp á Alþingi. Þeir hafa
gert sér grein fyrir því, að frelsið má ekki verða
svo mikið að það leiði til ófrelsis. Að viðskipta-
frelsið má ekki verða svo mikið að það geri ein-
stökum aðilum viðskiptalífsins kleift að afnema
viðskiptafrelsið í raun og koma á nýjum en ann-
ars konar höftum. Það er að gerast.
Er ástæða til að gagnrýna forystumenn
stjórnarflokkanna fyrir að hafa komizt að þess-
ari niðurstöðu? Hvers vegna ætti að gera það?
Er það ekki þvert á móti fagnaðarefni að þeir
hafa gert sér grein fyrir skyldum sínum í þessum
efnum? Auðvitað er það fagnaðarefni.
Seinni spurningin er þessi: Hvað veldur því að
stjórnarandstaðan tekur þessari stefnumörkun
ríkisstjórnarinar ekki fagnandi? Hvað veldur því
að arftakar og núverandi handhafar hinnar póli-
tísku arfleifðar alþýðuhreyfinganna í íslenzkum
stjórnmálum á 20. öldinni lýsa ekki yfir ánægju
yfir að stjórnarflokkarnir vilja koma í veg fyrir
að örfáar viðskiptablokkir eignist Ísland? Hvers
vegna ganga þeir í lið með viðskiptablokkunum?
Það er erfitt að skilja þessi sinnaskipti. Ef hins
vegar er reynt að komast til botns í þeim hlýtur
skýringin að vera þessi: Því verður vart trúað að
Össur Skarphéðinsson, Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir og Steingrímur J. Sigfússon vilji stuðla að
því að fámennur hópur manna skipti Íslandi á
milli sín. Því verður vart trúað að þetta fólk telji
það eðlilega samfélagsskipan að Ísland verði ein-
hvers konar fyrirtækjaríki, sem í raun er stjórn-
að af forstjórum og framkvæmdastjórum en ekki
löglega kjörnum fulltrúum fólksins. Ef þau
sinnaskipti hafa orðið hjá forystumönnum vinstri
manna á Íslandi er þau bæði óskiljanleg og
óskýranleg.
Líklegra er að það sé pólitísk tækifæris-
mennska, sem ræður ferðinni. Að þreyta þessa
fólks sé orðin svo mikil eftir að standa utan rík-
isstjórnar í bráðum áratug, að þessir flokkar séu
tilbúnir til að grípa til hvaða ráða sem tiltæk eru
til þess að koma núverandi stjórnarflokkum frá
völdum. Ef þetta er skýringin – og hún er lík-
legri en að um raunveruleg sinnaskipti sé að
ræða hjá eftirmönnum þeirra, sem spurðu: Hver
á Ísland? – verður málið alvarlegt. Þá eru for-
ystumenn vinstri manna tilbúnir til að þiggja
stuðning viðskiptablokkanna og fjölmiðlasam-
steypu þeirra til þess að ná pólitískum mark-
miðum sínum. Er það gæfulegt? Er það skyn-
samlegt þegar til lengri tíma er litið? Eru þeir,
sem eru tilbúnir til að taka við slíkum stuðningi,
líklegir til að koma í veg fyrir að þessir fámennu
hópar viðskiptalífsins eignist Ísland allt?
Þetta eru samvizkuspurningar, sem forystu-
menn vinstri flokkanna, Samfylkingar og Vinstri
grænna hljóta að spyrja sig. Fylgismenn þeirra
og flokksmenn hljóta að spyrja þá þessara
STEINGRÍMUR J. SPYR
Steingrímur J. Sigfússon, formaðurVinstri grænna, spurði Morgun-
blaðið spurningar í þingræðu í fyrra-
dag, sem vakti athygli alþjóðar af allt
öðrum ástæðum. Spurning Steingríms
er þessi:
„Er Morgunblaðið ekki bara sammála
frumvarpinu efnislega? Er það líka sam-
mála vinnubrögðunum? Styður Morgun-
blaðið að þetta mál verði keyrt í gegn á
næstu sólarhringum og gert að lögum?“
Svar: Morgunblaðið hefur lýst yfir
stuðningi við fjölmiðlafrumvarp ríkis-
stjórnarinnar.
Morgunblaðið hefur lýst þeirri skoð-
un, að birta hefði átt skýrslu nefndar
menntamálaráðherra strax. Morgun-
blaðið telur að þingið eigi að taka sér
góðan tíma í efnisumræður um frum-
varpið við þriðju umræðu og afgreiða
frumvarpið síðan sem lög.