Morgunblaðið - 16.05.2004, Blaðsíða 38

LISTIR
38 SUNNUDAGUR 16. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
mín kynslóð höfum komið inn þegar
tónlistarlífið var að byrja að spíra. Í
dag upplifi ég að það sé byrjað að
blómstra. En það er ekki hægt að að-
greina það að spila og kenna. Maður
verður að geta spilað vel til að geta
kennt, og maður spilar betur við það
að kenna. Ég er alveg sannfærð um
það, þetta eru samhangandi þættir,
og allt mjög áhugavert.“
Það þótti mjög merkilegt á sínum
tíma að kornung kona skyldi vera
ráðin konsertmeistari Sinfóníu-
hljómsveitarinnar. Hvernig blasti
það við þér?
„Hljómsveitin í þá daga var mjög
ólík því sem hún er í dag. Hins vegar
má segja að ég hafi alist upp með
henni. Ég byrjaði að hlusta á hana
sem smábarn, innan við tíu ára göm-
ul. Þá var Björn Ólafsson kennari
minn konsertmeistari. Fólk fór að
kannast við mig og þekkja mig sem
litlu stelpuna sem var að læra að
spila á fiðlu og hafði gaman af Sin-
fóníutónleikum. Ég var svo ekki
nema 14–15 ára þegar var farið að
hóa í mig og biðja mig að spila með.
Þá voru reglurnar ekki eins stífar og
í dag, þegar allir þurfa að fara í inn-
tökupróf og áheyrnarpróf. Allir sem
vettlingi gátu valdið voru teknir inn
um leið. Þegar ég kom svo heim úr
löngu námi og tók við konsertmeist-
arastarfinu var mér tekið afskaplega
vel. Fólkið í hljómsveitinni hafði
fylgst með mér frá því ég var barn,
og ég fann aldrei að nokkur mann-
eskja hefði vantrú á mér sem hljóð-
færaleikara. Auðvitað fannst mörg-
um þetta óvenjulegt, en ég var þó
búin að vera talsvert í sviðsljósinu al-
veg frá því ég var barn.“
Í dag sér fólk þetta sem atvinnu
Er það eitt öðru fremur sem þér
finnst hafa gert það að verkum að
hljómsveitin hefur náð svona góðum
árangri á þessum tíma?
„Þarna spila inní margir þættir.
Ég held þó að það sé hljóð-
færakennslan sem stendur uppúr,
bæði hér heima og erlendis. Hún hef-
Þ
að er Listahátíð sem
stendur að tónleikum
Guðnýjar Guðmunds-
dóttur, en Guðný er ann-
ar tveggja heiðursgesta
hátíðarinnar í ár.
„Listahátíð vildi gjarnan halda
upp á þessi tímamót með mér og
bauð mér að halda þessa tónleika.
Síðar kom í ljós, að Listahátíð vildi
kalla þetta heiðurstónleika, og mér
var að sjálfsögðu mikill heiður að því,
og vona að það sé á einhvern hátt
verðskuldað. Efnisskráin er vel við
hæfi; frumflutningur á tveimur ís-
lenskum verkum: Sónötu II fyrir
fiðlu og píanó eftir Áskel Másson,
sem Nína Margrét Grímsdóttir leik-
ur með mér og Dúói fyrir fiðlu og
selló, sem sem samanstendur af sjö
litlum þáttum eftir Karólínu Eiríks-
dóttur. Það er samið sérstaklega fyr-
ir okkur Gunnar Kvaran, og heitir
Sameindir. Eftir hlé leik ég með
nemendum mínum og vinum Árstíð-
irnar eftir Vivaldi, en það þarf ekki
að taka það fram, að Árstíðirnar eru
með allra vinsælustu verkum.“
Þrjátíu ár eru dágóður tími, og all-
an þann tíma hefurðu bæði haldið
einleikstónleika, spilað kamm-
ermúsík, verið fiðluleikari Tríós
Reykjavíkur og 1. konsertmeistari
Sinfóníuhljómsveitar Íslands, auk
þess sem þú hefur kennt fiðluleik,
þar með talið mörgum okkar bestu
fiðluleikara af yngri kynslóðinni.
Hvað af þessu stendur hjarta þér
næst í dag?
„Allt saman. Ég get ekki gert upp
á milli. Vinnan með hljómsveitinni
hefur verið afskaplega gjöful og það
hefur verið gaman á þessum tíma að
sjá hana vaxa og þróast og vaxa með
henni. Á sama tíma hefur maður ver-
ið að taka þátt í uppbyggingarstarfi
hér á Íslandi. Ég tók þó ekki við
tómu búi á sínum tíma. Það voru aðr-
ir búnir að vinna gríðarlega frum-
kvöðlavinnu. Það má segja að ég og
ur tekið stórstígum framförum á
þessum tíma, þannig að fólk verður
betra mun fyrr. Viðhorf til tónlistar-
náms hefur líka breyst. Þetta er
vinna – eitthvað sem þú þarft að
vinna að fleiri klukutíma á dag og
enginn glamúr. Þetta er ekki þannig
að þótt einhver hafi hæfileika eigi
pabbinnn og mamman, afinn og
amman að rjúka upp til handa og
fóta í bið eftir að barnið verði snill-
ingur. Þessi viðhorf eru á und-
anhaldi, en hin verða ofaná, að fólk
sér það að vera tónlistarmaður sem
atvinnutækifæri, sem þú þarft að
leggja þig allan fram um og leggja
hart að þér til að ná, jafnvel „bara“
til að geta spilað með góðri hljóm-
sveit. Og þetta er eftirsóknarverð at-
vinna. Hljómsveitarstjórarnir hafa
líka sitt að segja, en því betri sem
hljómsveitin er, því betri hljómsveit-
arstjóra fáum við. Þannig helst þetta
allt í hendur. Það verður ekki til góð
hljómsveit nema að það sé gróska í
efniviðnum.“
En nú er þetta starf sem fólk byrj-
ar að vinna að á barnsaldri.
„Já, ég tók mér frí frá mennta-
skóla til að spila. Landspróf var eitt-
hvert það erfiðasta próf sem ég hef
farið í, og hvorki bachelors né mast-
erspróf sem ég fór í síðar á ævinni
hafi verið jafnerfið. Ég var komin
með mikinn leiða á venjulegu skóla-
námi og vildi bara fara að vinna fyrir
mér. Þá sá ég að þetta var eitthvað
sem ég vildi svo mjög gera, og hellti
mér út í tónlistarnámið af fullum
krafti, kláraði fiðlunámið hér heima
og var úti í sjö ár. Ég var ekki búin
að ákveða það þegar ég lauk námi
hér heima að ég vildi endilega verða
konsertmeistari hér heima. Það vildi
bara þannig til að starfið var auglýst
laust, um það leyti sem ég var að
ljúka námi úti, og mér var eindregið
ráðlagt af kennurum mínum erlendis
að sækja um það. Ég var þá næstum
því búin að ráða mig í mjög góðan
strengjakvartett úti í Bandaríkj-
unum. Það var því ekki að ég yrði að
koma heim í einhverju hallæri. Ég
þurfti að hugsa mig vel um hvort ég
vildi festast í vinnu með þessum
strengjakvartetti í Bandaríkjunum,
og sinna þeirri háskólakennslu sem
því fylgdi, eða koma heim til að spila
með hljómsveit sem var enn dálítið á
byrjunarstigi, en mjög skemmtileg
og með mjög skemmtilegu fólki.“
Fannst þér það vera fórn að koma
heim, í stað þess að grípa tækifærið
úti?
„Nei. Mér fannst það spennandi
tækifæri að koma heim. Ég var hins
vegar ung, og hafði hugsað mér að
fara í keppnir og reyna að koma mér
betur á framfæri erlendis sem sólisti,
en vinnan með Sinfóníuhljómsveit-
inni var mikil, og kannski ekki alveg
nægur skilningur á því að þetta væri
eitthvað sem ég vildi sinna og ekki
vera rígbundin við hljómsveitina á
hverjum einasta degi. Það hefði kost-
að að það hefði þurft að hliðra til fyr-
ir mér, sem var þó gert upp að vissu
marki því aðalstjórnandinn Karsten
Andersen hafði skilning á þessu. Ég
var heldur ekki nógu dugleg að afla
mér sambanda. Þegar ég hellti mér
svo út í kennsluna líka, hafði ég ein-
faldlega ekki tíma til að sinna mínum
eigin æfingum það mikið að ég gæti
staðið í því að vera að gera mig mikið
út. Ég segi þetta ekki vegna þess að
ég sjái eftir því að hafa ekki sinnt
þessu. Það getur þó vel verið að á
tímabili hafi ég ekki verið alveg nógu
ánægð – það var tímabil eftir sex–sjö
ár hér heima að ég var alvarlega að
hugsa um að fara og leita mér að
starfi í Bandaríkjunum. Það var fólk
þar að vinna í því fyrir mig að koma
mér á framfæri. Ég hafði möguleika
á að komast áfram þar, en sé ekki
eftir því að hafa valið þann kost að
vera áfram heima.
Seinni partur þessa tímabils hér
heima, hefur líka verið mun
skemmtilegri en sá fyrri. Hann var
erfiðari, meiri átök og fleira sem
varð að ryðja úr veginum – og meira
skilningsleysi. Í dag er þetta allt orð-
ið svo miklu betra og margt breyst til
batnaðar. Hins vegar er hljómsveitin
ekki komin á neina endastöð, þetta
er löng þróun. Í listum er það ekki
hægt, við viljum alltaf verða betri og
betri sjálf. En ég er bjartsýn á fram-
tíðina. Ég er komin með tvo fyrrver-
andi nemendur mína í nána sam-
vinnu við hljómsveitina. Við Sigrún
Eðvaldsdóttir deilum nú fyrstu kons-
ertmeistarastöðu, og Sif Tulinius er
annar konsertmeistari. Samstarf
okkar er yndislegt, alveg eins og það
hefur verið frá því þær voru litlar
stelpur. Í dag eru þær þroskaðar og
frábærir listamenn og samvinna
okkar gengur eins vel og kostur er.
Það er ótrúlega ánægjulegt að fá
ungt fólk inn í hljómsveitina. Það
eina sem ég hef kannski áhyggjur af
er að það verði ekki störf fyrir alla þá
sem vilja komast að. En góðir hljóð-
færaleikarar finna sér alltaf ráð. Það
er ekki endilega nauðsynlegt að spila
í hljómsveit.“
Aginn kemur á undan frelsinu
Hugmyndin um listamanninn get-
ur verið svo mótsagnakennd. Annars
vegar er það ímyndin um þennan
frjálsa mann sem skapar þegar and-
inn blæs honum í brjóst, en hins veg-
ar vitum við að það krefst mikillar
ögunar að sinna listinni. Hvaða aug-
um lítur þú það að vera listamaður?
„Þetta fer saman. Ég finn stund-
um að þessir pólar togast mjög á í
nemendum. Þeir vilja að hutirnir
komi svolítið af sjálfu sér; vilja vera
frjálsir í sinni túlkun og spila vel þeg-
ar andinn kemur yfir þá. Ef þeim líð-
ur ekki nógu vel, finnst þeim í lagi að
bíða bara næsta dags, að andinn
komi aftur. Þetta er kannski hægt ef
þú ert tónskáld, eða þarft ekki að
vinna undir tímapressu. En að vera
hljóðfæraleikari krefst mikils aga.
Það þarf að læra grundvallaratriðin
mjög vel áður en frelsið er fengið, en
maður þarf alltaf að geta kippt í
spottann til að halda aganum ef mað-
ur finnur að maður er kominn útfyrir
mörk sem ekki gagnast manni. Sum-
ir eru miklir vinnuhestar og geta
orðið frábærir hljóðfæraleikarar, en
hafa það kannski ekki í sér að geta
spilað einir, þetta er mjög misjafnt
hjá fólki og fer mjög eftir persónu-
leika hvers og eins. Ég er mjög sam-
mála því sem kennari minn í Juilliard
sagði, að hún tryði því ekki að sumir
hefðu hæfileika og aðrir ekki. Það
hafa allir hæfileika, það þarf bara að
finna hvar þeir liggja hjá hverjum og
einum. Sumir hafa meira af þeim, og
þeir eru augljósari, en það getur líka
verið hættulegt. Þeir einstaklingar
eiga það til að halda að þeir geti flot-
ið áfram á þeim, án þess að þurfa að
leggja vinnuna á sig. Þetta eru hlutir
sem maður þarf að skoða og leita að
hjá nemendum sínum; reyna að finna
rétta farveginn fyrir hvern og einn.“
Snýst ekki um aðdáun
Eru þau viðhorf ekki að breytast
sem voru svo ríkjandi áður, að ef þú
ætlaðir að verða hljóðfæraleikari,
hlyti markmiðið að vera það að verða
einleikari.
„Jú, sem betur fer, því þau geta
verið mjög hættuleg, ekki síst ef þau
koma frá foreldrum og aðstand-
endum. Allar þessar væntingar um
að viðkomandi muni sigra heiminn.
Fólk sá þetta í einhverjum hillingum
án þess að vita hvað það er að vera
tónlistarmaður. Þetta snýst bara
ekki um glamúrinn og að láta alla
dást að sér. Í dag sér fólk þetta raun-
hæfari augum en áður var.“
En það þarf líka framúrskarandi
fólk á aftasta púlt í annarri fiðlu, ekki
satt?
„Jú, það er nefnilega það, og það
vill stundum gleymast. Í dag eru þeir
allra bestu jafnvel að keppast um að
komast í aðra fiðlu. Viðhorfin hafa
gjörbreyst. Fyrir tíu árum eða svo
var ungt fólk óánægt ef það fékk
ekki starf í fyrstu fiðlu og þurfa að
taka starf í annarri fiðlu. Nú eru
margir sem vilja frekar spila í ann-
arri fiðlu. Þau viðhorf voru líka
meira ríkjandi áður, að ef þú vannst
ekki keppni um að fá að spila einleik
með hljómsveit, værirðu ekki gjald-
gengur tónlistarmaður. Auðvitað
verður ungt fólk fyrir vonbrigðum,
en það þarf að geta tekið mótlæti í
þessu starfi. Það er heldur ekki allt
fengið með þeim stimpli að hafa ein-
leikarapróf frá tónlistarskóla upp á
vasann. Ég hef verið með marga frá-
bæra nemendur sem hafa ekki endi-
lega tekið einleikarapróf, en eru að
gera frábæra hluti á öðrum sviðum.
Fólk er að skapa sér sitt eigið svið.“
Hafði aldrei séð fiðlu
Hvarflaði einhvern tíma að þér að
gera eitthvað annað en að verða
hljóðfæraleikari?
„Ekki eftir að ég komst til vits og
ára. Ég held ég hafi vitað það um leið
og ég var komin í fyrsta fiðlutímann
minn, að ég vildi verða fiðluleikari.
Það vafðist ekkert fyrir mér. Um leið
og ég byrjaði að spila á fiðluna fannst
mér það gaman. Ég hafði aldrei séð
fiðlu þegar ég fór í fyrsta tímann.
Pabbi minn ákvað þetta. Ég spilað á
píanó eftir eyranu frá því ég var
tveggja ára, og hann sagði að úr því
ég væri með gott eyra væri um að
gera að nýta það á fiðlu – vera ekkert
að eyða því á píanóið, sem þyrfti ekki
eins á því að halda. Hann sagði mér
bara að hann ætlaði að láta mig læra
á fiðlu, og fór með mig í tíma. Fyrsti
kennarinn minn tók líka vel á móti
mér. Það var Erna Másdóttir, móðir
Sigrúnar og Sigurlaugar Eðvalds-
dætra. Þá var Erna ekki nema 18
ára. Það eru því líka komin 50 ár frá
því ég fór í fyrsta fiðlutímann.“
Tóneyrað
ekki fyrir
píanó
Morgunblaðið/ÞÖK
Guðný Guðmundsdóttir fiðluleikari: „Ég held ég hafi vitað það um leið og
ég var komin í fyrsta fiðlutímann minn, að ég vildi verða fiðluleikari.“
begga@mbl.is
Guðný Guðmundsdóttir fiðluleikari fagnar
30 ára starfsafmæli með tónleikum í Óper-
unni á þriðjudagskvöld. Bergþóra Jóns-
dóttir ræddi við Guðnýju um störf hennar
með Sinfóníuhljómsveitinni, kennsluna og
líf hennar með tónlistinni.