Morgunblaðið - 08.06.2004, Qupperneq 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 2004 11
 SVEINBJÖRN Kristjánsson
varði doktorsritgerð sína 23. apríl
síðastliðinn við Karolinska Inst-
itutet í Stokk-
hólmi. Andmæl-
andi var Timo
Hursti, dósent í
sálarfræði við
Uppsalaháskóla.
Leiðbeinendur
Sveinbjarnar
voru Ásgeir R.
Helgason, dós-
ent í sálarfræði
og lýðheilsufræð-
um, og Henrik
Ullén, dósent í krabbameinslækn-
ingum, en þeir vinna báðir við Kar-
olinska Institutet. Í doktorsnefnd
voru Lennart Emtestam prófessor
og Per Hall, dósent við Karolinska
Institutet, og Karin Nordin, dósent
við Uppsalaháskóla.
Ritgerðin ber nafnið Skin Canc-
er Prevention: Readiness to
change sun-related behaviour sem
þýða má á íslensku sem Forvarnir í
húðkrabbameinum: viljinn til að
breyta hegðun sinni í sólinni. Ýt-
arleg samantekt á ritgerðinni
finnst á slóðinni: http://
diss.kib.ki.se/2004/91-7349-895-5/
Útfjólublá geislun frá sólinni er
aðalorsök húðkrabbameins. Aukinn
tími í sólinni, m.a. vegna breyttra
lífshátta og aukins frítíma, eru lík-
legar ástæður þess hve húð-
krabbamein hefur aukist gífurlega
síðastliðna áratugi á Norð-
urlöndum. Tilraunir til að draga úr
sólböðum og auka sólarvörn hafa
því miður ekki borið tilætlaðan ár-
angur. Því er þörf á traustum
kenningarlegum grunni til að auka
áhrif upplýsinga sem hafa það
markmið að fá fólk til að draga úr
sólböðum og auka sólarvörn.
Doktorsritgerðin byggist á fimm
rannsóknum unnum í Svíþjóð. Afl-
að var upplýsinga sem nýst geta
við uppbyggingu árangursríkra að-
ferða í forvörnum húðkrabba-
meins, m.a. með notkun kenningar
um hegðunarbreytingu, „Trans-
theoretical Model of Behaviour
Change“. Niðurstöður sýndu meðal
annars að meirihluti fólks hafði
brunnið í sólinni síðastliðið ár.
Bæði konur og karlar á aldrinum
13–50 ára höfðu mjög jákvæð við-
horf til sólbaða og lítinn áhuga á að
breyta hegðun sinni í sólinni.
Fram kom að fólk notar einna
helst sólaráburð sem sólarvörn, en
notar hann oft á rangan hátt og allt
að helmingur vissi ekki hvað núm-
erin á sólaráburðinum þýða. At-
hyglisvert er að niðurstöðurnar
benda til þess að fólk noti sól-
aráburð til að lengja veru sína í
sólinni sem getur aukið líkurnar á
húðkrabbameini. Aðrar mun ár-
angursríkari aðferðir til að verja
sig fyrir skaðlegum geislum sól-
arinnar voru lítið notaðar og fáir
höfðu áhuga á að hætta að stunda
sólböð. Niðurstöðurnar benda ein-
dregið til að endurskoða þurfi ráð-
leggingar um sólaráburð sem sól-
arvörn. „Transtheoretical Model of
Behaviour Change“ reyndist gagn-
leg aðferð til að greina hegðun
fólks í sólinni og er líkleg til að
auka skilvirkni fræðslu og áróðurs
í forvarnarstarfi gegn húð-
krabbameini.
Sveinbjörn er búsettur í Stokk-
hólmi og starfar nú við alkahól- og
vímuefnaforvarnir við Lýðheilsu-
miðstöð Stokkhólmsléns. For-
eldrar hans eru Kristján Guð-
mundsson, fyrrverandi
slökkviliðsmaður, og Halley Svein-
björnsdóttir, fyrrverandi skrif-
stofumaður. Sveinbjörn er giftur
Kristínu Leifsdóttur, nýburalækni
við Karolinska sjúkrahúsið. Þau
eiga einn son, Kristján Júlían, en
Sveinbjörn á einn son, Þórberg,
frá fyrra hjónabandi.
Doktors-
vörn við
Karolinska
Institutet
Sveinbjörn
Kristjánsson
T
æplega 7.000 km í suð-
austur frá Íslandi, í
fjalllendu og hrjóstrugu
landi sem hefur mátt
upplifa hvern ófriðinn á
fætur öðrum, starfa nú sautján Ís-
lendingar fyrir hönd íslenska ríkis-
ins. Íslendingarnir starfa fyrir Ís-
lensku friðargæsluna hjá ISAF
(International Security Assistance
Force), sem er fyrsta hernaðarað-
gerð Atlantshafsbandalagsins utan
hefðbundins áhrifasvæðis þess, þ.e.
utan N-Ameríku og Evrópu.
Í síðustu viku tóku Íslendingar við
stórn alþjóðaflugvallarins í Kabúl í
Afganistan og fara með stjórn vall-
arins fyrir hönd NATO. Hallgrímur
N. Sigurðsson stýrir flugvellinum og
hefur um 900 manna lið undir sinni
stjórn.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra var viðstaddur hátíðlega at-
höfn á flugvellinum á þriðjudag í
seinustu viku, ásamt fulltrúum utan-
ríkisráðuneytisins og íslensku fjöl-
miðlafólki.
„Mér fannst athöfnin hátíðleg og
virðuleg. Það sem mér fannst sér-
staklega skemmtilegt að sjá var
hversu margar þjóðir eru komnar
þarna saman. Það má kannski segja
að við Íslendingar höfum í fyrsta
skipti innan Atlantshafsbandalags-
ins getað byggt upp yfirtöku á verk-
efni eins og þessu með mjög mörgum
þjóðum. Það hefur venjulega verið
þannig að einhver ein þjóð hefur tek-
ið að sér að sinna svona verkefni,
eins og Þjóðverjarnir voru algjör-
lega með þetta áður. Í þessu tilviki
eru það margar þjóðir og það hefur
vakið mikla athygli hvernig það hef-
ur gengið og það kom mjög vel fram
við þessa athöfn,“ segir Halldór.
Við athöfnina á þriðjudag ómuðu
þjóðsöngvar Íslands og Þýskalands í
hátalarakerfinu á flugvellinum undir
brennandi eyðimerkursólinni. „Það
fyllir okkur Íslendinga alltaf stolti að
sjá fánann okkar og heyra þjóðsöng-
inn spilaðan. Hann hefði kannski
mátt hljóma betur,“ segir Halldór og
hlær.
„Alltaf ástæða til að óttast
um öryggi á svona stað“
Halldór segir að öryggisástandið í
Kabúl virðist allbærilegt. „Það er
mikið lagt upp úr því, eins og maður
sá vel. Það eru gífurlegar öryggis-
ráðstafanir og strangar reglur um
það hvernig fólk fer á milli, þannig að
mér fannst þessar öryggisráðstafan-
ir sem þarna voru voru með því
mesta sem ég hef séð,“ segir Hall-
dór.
„Það er alltaf ástæða til að óttast
um öryggi á svona stað,“ segir ráð-
herra inntur eftir því hvort hann hafi
áhyggjur af öryggi þeirra Íslendinga
sem starfa í Kabúl. „Það verður að
fara gætilega og það er að sjálfsögðu
í höndum hvers og eins, en þarna er
stórt herlið sem gætir öryggis flug-
vallarins og þess fólks sem þar vinn-
ur. Þannig að ég hef það á tilfinning-
unni að það sé mjög vel staðið að
þeim málum,“ segir hann.
Þjóðverjar, sem áður fóru með
stjórn vallarins og voru með mörg
hundruð hermenn á svæðinu, urðu
fyrir nokkru mannfalli meðan á
stjórnartíð þeirra stóð. Aðspurður
hvort Ísland sé tilbúið að sætta sig
við mannfall og taka þannig hluta af
„tollinum“ sem friðarverkefni á stöð-
um þar sem ástand er óstöðugt geta
haft í för með sér, segir Halldór að
það sé alltaf endanleg ákvörðun frið-
argæsluliðanna sjálfra hvort þeir
taki að sér verkefni sem þeim eru
boðin eða ekki.
„Þeir vita vel út í hvað þeir eru að
fara og allir Íslendingarnir í Kabúl
voru mjög ánægðir með sitt hlut-
skipti og töldu að það væri gefandi
og þroskandi fyrir þá. Ég hef aldrei
hitt nokkurn aðila sem hefur starfað
með Íslensku friðargæslunni sem
hefur ekki verið mjög ánægður með
það. Þetta eru krefjandi verkefni
sem krefjast bæði mikilla hæfileika,
dugnaðar og ekki síst áhuga. Mér
hefur fundist að allt þetta fólk sé afar
ánægt að taka þátt í þessu og að því
finnist það mjög gefandi að leggja af
mörkum á þessu sviði,“ segir Hall-
dór.
Ekki tilraun til að koma
á fót íslenskum her
Íslenska friðargæslan er á ensku
kölluð „Iceland Response Unit“.
Nokkuð hefur verið rætt um það í
aðdraganda yfirtökunnar í Kabúl
hvort friðargæslan sé vísir að „ís-
lenskum her“ en Íslendingarnir
klæðast herbúningum, bera hertign í
samræmi við skyldur sínar á vellin-
um og ganga með vopn, sem örygg-
isráðstafanir á flugvellinum gera
kröfu um.
„Það hefur alltaf legið fyrir frá
upphafi, frá því við sendum fólk til
Bosníu árið 1994, að okkar fólk yrði
að bera vopn til sjálfsvarnar og bera
tignarheiti í samræmi við reglur inn-
an Atlantshafsbandalagsins. Það er
fráleitt að halda því fram að hér sé
um vísi að her að ræða. Það liggur
hins vegar fyrir að sumir þeirra sem
hafa tekið þátt í þessum verkefnum
eru í Víkingasveit lögreglunnar, sem
ber vopn. Það eru líka starfsmenn úr
öðrum greinum, eins og slökkvilið-
inu, sem eru þá að gera það í fyrsta
skipti. En ég tel þetta fyllilega eðli-
legt við þær aðstæður sem þarna eru
og það hefur alltaf legið fyrir að það
má ekki líta á friðargæsluna sem til-
raun til að koma upp íslenskum her.
Það er enginn áhugi fyrir því á Ís-
landi og stjórnvöld hafa alls ekki
markað neina slíka stefnu, heldur
þvert á móti.“
Utanríkisráðherra segir að það
veki skemmtilega athygli á alþjóða-
vettvangi að Ísland skuli vera her-
laus þjóð, sem taki samt að sér stór-
verkefni á borð við stjórn
flugvallarins. „Það sýnir að það sé
ýmislegt hægt að gera á þessu sviði
þó að menn hafi ekki her. Ég held að
herlaust land verði alltaf meira sann-
færandi boðberi friðar,“ segir hann.
Halldór segir að vissulega megi
segja að Íslenska friðargæslan sé að
slíta barnskónum með verkefninu í
Kabúl. „Þetta er erfiðasta verkefnið
sem friðargæslan hefur tekist á
hendur, það er miklu erfiðara en
Pristina, þannig að nú er þetta orðið
stofnun sem er að takast á við mjög
krefjandi verkefni. Ég tel að þetta
eigi eftir að marka mikil tímamót og
vekja mikla athygli víða,“ segir
hann. Ísland fór með stjórn flugvall-
arins í Pristina í Kosovo á Balkan-
skaganum í rúmt ár og afhenti flug-
völlinn heimamönnum hinn 1. apríl
síðastliðinn.
Þjóðverjar fóru með stjórn flug-
vallarins áður en NATO tók við hon-
um í síðustu viku með Ísland í for-
ystuhlutverkinu. Halldór segir að
heldur hafi gengið illa að finna ein-
hvern til að taka við af Þjóðverjum
og þar sem stjórn flugvallarins í
Pristina hafi gengið mjög vel hafi Ís-
land ákveðið að bjóðast til að vera í
forystuhlutverkinu.
„Það var tiltölulega lítil trú á því
að það gæti tekist í upphafi, en það
reyndist ekki rétt. Þjóðir Atlants-
hafsbandalagsins hafa tekið mjög
eftir því hvernig við höfum gert
þetta og ég tel að það hafi aflað okk-
ur virðingar innan samtakanna,“
segir Halldór.
Þjóðverjar stjórnuðu vellinum í
tæplega þrjú ár og ætluðu aldrei að
vera svo lengi. Ísland er skuldbundið
til að stjórna vellinum í eitt ár en
Halldór telur að það liggi nokkuð
ljóst fyrir að Ísland verði með starf-
semi í Kabúl í tvö ár. „Vonandi geng-
ur vel að koma flugvellinum í hendur
Afgana. Það er markmiðið að þeir
taki alveg við þessu sjálfir, en það er
erfitt að segja til um það á þessu
stigi. Það fer eftir ýmsu öðru í land-
inu, hvernig kosningarnar ganga og
hvernig gengur að sameina þau ólíku
öfl sem eru innan landsins.“
„Okkar hlutverk byrjar þegar
friður er að komast á“
Halldór segir að það sé nokkuð
augljóst að langstærsti hluti þeirra
fjármuna sem utanríkisráðuneytið
hafi til umráða til friðargæsluverk-
efna muni renna til þessa verkefnis
næstu misserin. Nú eru á þriðja tug
Íslendinga að störfum við friðar-
gæslu, en ætlunin er að fjölga frið-
argæsluliðum upp í allt að 50 ein-
staklinga árið 2006.
„Ég sé það fyrir mér að við mun-
um taka þátt í fleiri og fleiri verk-
efnum. Við erum núna í Afganistan,
Bosníu, Kosovo og Sri Lanka og ég
held að við munum í vaxandi mæli
vinna með hinum Norðurlöndunum á
þessum vettvangi, en jafnframt höf-
um við notað tækifærið til að hasla
okkur völl innan Atlantshafsbanda-
lagsins.
Það má segja að verkefnið í
Pristina og núna í Kabúl séu liður í
því að leggja af mörkum á vettvangi
NATO. Við teljum það mjög mikil-
vægt í ljósi þess hvað Atlantshafs-
bandalagið skiptir miklu máli og mér
finnst að þarna ætli að takast mjög
vel til. [...] Við munum ekki taka þátt
í neinum hernaðaraðgerðum, það
liggur alveg ljóst fyrir. Okkar hlut-
verk byrjar þegar friður er að kom-
ast á og kominn á og það er okkar
hlutverk að taka þátt í að varðveita
friðinn,“ segir Halldór.
Ísland virkari þátttakandi
í NATO en áður
Framlög Íslands til NATO hafa
verið að aukast á undanförnum ár-
um. „Við erum orðnir virkari þátt-
takendur í Atlantshafsbandalaginu
en við vorum. Við erum að taka virk-
ari þátt og hasla okkur völl á því
sviði, það má segja að verkefnið í
Kabúl sé dæmi um það,“ segir Hall-
dór. Aðildarlönd borga til sameigin-
legra sjóða bandalagsins og til að-
alstöðvanna í Brussel, en fer það
eftir hverri þjóð hvað hún leggur af
mörkum til viðbótar við það.
„Það er lögð mikil pressa á þjóð-
irnar að taka þátt í þessu. Það er ætl-
ast til þess að hver þjóð geri það, því
hér er mikið í húfi. Það er mikið í húfi
í Afganistan að þetta takist. Ef það
tekst illa til í Afganistan væri það
ekki bara áfall fyrir þjóðina, heldur
áfall fyrir Atlantshafsbandalagið,
vegna þess að maður finnur þegar
maður fer þarna um hvað Atlants-
hafsbandalagið er mikils metið og
menn gera miklar kröfur til þess,“
segir Halldór.
Íslendingar hafa einnig, í sam-
ræmi við loforð sem gefin voru á leið-
togafundi NATO í Prag í nóvember
árið 2002, kostað flutninga á búnaði
til Afganistan. Þannig greiddi Ísland
fyrir flutning sex þyrlna frá Hollandi
til Afganistan, en þær eru til taks á
flugvellinum.
NATO þarf aukið fé úr
sameiginlegum sjóðum
Halldór segir það vekja athygli
hans að Sameinuðu þjóðirnar hafi
mikla fjármuni til ráðstöfunar, en
Atlantshafsbandalagið hafi sáralitla
sameiginlega sjóði. Hann segir að í
samræðum hans við fulltrúa Atlants-
hafsbandalagsins í Afganistan,
Hikmet Cetin, meðan á dvöl hans
stóð þar, hafi komið fram að það væri
„algjörlega nauðsynlegt“ að Atlants-
hafsbandalagið væri með mun
stærri fjárlög til sameiginlegrar
ráðstöfunar til að geta sinnt verk-
efnum á borð við ISAF aðgerðina al-
mennilega.
„Við getum tekið dæmi, þegar
þarf að flytja þyrlur eða eitthvað
annað til landsins þá getur það ekki
gerst nema með sérstöku framlagi
einhvers af ríkjunum. Ef sameigin-
leg framlög væru notuð í meira mæli
myndi þetta ganga miklu betur,“
segir Halldór sem segir að hann hafi
meðan á dvöl hans í Kabúl stóð sann-
færst um að þetta væri algjörlega
nauðsynlegt.
Utanríkisráðherra segir af og frá að Íslenska friðargæslan sé vísir að íslenskum her
Herlaust land er sann-
færandi boðberi friðar
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra segir mikið
í húfi að uppbygging í Afganistan takist vel, ekki sé
eingöngu mikið í húfi fyrir afgönsku þjóðina, held-
ur einnig fyrir Atlantshafsbandalagið, en aðgerðin í
Afganistan er fyrsta aðgerð þess utan Evrópu.
Nína Björk Jónsdóttir ræddi við Halldór um ís-
lenska friðargæslu á flugi yfir Kaspíahafi.
Morgunblaðið/Nína Björk Jónsdóttir
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra heilsar Ólafi Ragnari Ólafssyni,
sem stjórnar flugumsjón á alþjóðaflugvellinum í Kabúl í Afganistan.
nina@mbl.is