Morgunblaðið - 15.06.2004, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. JÚNÍ 2004 11
DAGLEG neysla lakkríss getur
verið varasöm jafnvel þótt einungis
sé um lítið magn að ræða. Þetta
kom fram í máli Helgu Ágústu Sig-
urjónsdóttur, sérfræðings í lyflækn-
ingum og innkirtlasjúkdómum, á
þingi Félags íslenskra lyflækna sem
haldið var á Sauðárkróki nýlega.
Helga starfar nú í Gautaborg en
hún skrifaði doktorsritgerð um
þetta efni árið
2002. Lengi hef-
ur verið vitað að
ofneysla lakkríss
geti haft alvar-
legar afleiðingar
en nú hefur jafn-
framt verið sýnt
fram á að reglu-
leg neysla lítils
magns geti verið
varasöm.
Helga segir að upphaf rannsókn-
anna megi rekja til sjúkratilfellis
sem var greint á Borgarspítalanum
fyrir 13 árum. Þá kom þangað
stúlka með lífshættulega lágt kal-
íum og of háan blóðþrýsting. Kal-
íum er ákveðið salt í blóðinu sem
frumur líkamans nýta í samskiptum
sínum og skortur á því getur leitt til
slævðra taugaviðbragða, vöðva-
slappleika og jafnvel alvarlegra
hjartsláttartruflana.
Lakkríssýrurnar skipta máli
Í framhaldi af þessu fyrsta tilfelli
gerðu Helga og samstarfsfélagar
hennar tilraunir þar sem fólk var
látið borða ákveðið magn af lakkrís
í fjórar vikur. Þar kom fram mark-
tækur munur á blóðþrýstingi.
Helga hélt svo rannsóknum sínum
áfram í Gautaborg og þær hafa nú
leitt í ljós að það nægir að borða 50
grömm af lakkrís á dag í tvær vikur
til þess að fá marktækar breytingar
á blóðþrýstingi og söltum í líkaman-
um. „Við erum búin að sýna fram á
að það nægir að borða lítið magn á
dag. Það sem skiptir þó mestu máli
er magn lakkríssýrunnar í lakkr-
ísnum en það er aldrei tilgreint á
umbúðum,“ segir Helga og bætir
við að það standi vonandi til bóta
þar sem Evrópusambandið sé að
skoða þessi mál.
Að sögn Helgu hafa nýlega verið
greind tvö tilfelli hér á Íslandi þar
sem blóðþrýstingur er of hár og
kalíum lífshættulega lágt.
Rannsóknir Helgu sýndu jafn-
framt fram á að blóðþrýstingur
fólks sem er með háan blóðþrýsting
fyrir hækkar a.m.k. tvöfalt á við
aðra við að borða lakkrís. „Fólk
með háan blóðþrýsting er ennþá
næmara fyrir þessari hömlun á
ensímkerfið sem lakkrís veldur og
því á fólk með háan blóðþrýsting
helst ekki að neyta lakkríss. Það á í
raun að gilda það sama um lakkrís
og alkóhól og annað slíkt. Ekki
neyta þess daglega og ekki í of
miklu magni.“
Lítill munur milli einstaklinga
Helga segir að lengi hafi því verið
haldið fram að það sé eingöngu
óhófleg neysla á lakkrís sem sé
varasöm og jafnvel að einungis
sumir einstaklingar sýni einkenni.
„Nú erum við búin að reikna það út
að það er ekkert óskaplega mikill
munur á milli einstaklinga nema hjá
þeim sem eru með mjög háan blóð-
þrýsting,“ segir Helga og bætir við
að of hár blóðþrýstingur geti aukið
líkur til dæmis á heilablóðfalli.
„Fólk er kannski viðkvæmara fyrir
því að kalíumið lækki. Það fær lam-
anir í vöðvana og þá fyrst og fremst
vöðvana sem eru nær líkamanum.
Það byrjar oft með því að það getur
ekki gengið eða á erfitt með að
beita höndum.“
Helga segir að lakkrís sé líka
varasamur fyrir fólk með lágan
blóðþrýsting. Mikil neysla geti jafn-
vel leitt til bjúgs. „Ein stúlka í
rannsókninni sem var látin borða
100 grömm á dag í fjórar vikur
þyngdist um 6,8 kg. Það var allt
vökvi sem rann af henni þegar hún
hætti að borða lakkrís,“ segir Helga
og bætir við að lakkrís geti jafnvel
haft áhrif á ensímkerfi í líkamanum
í 2–4 mánuði eftir að neyslu hans er
hætt.
Dagleg neysla á lakkrís
getur verið varasöm
Hætta á of háum blóðþrýstingi og
hjartsláttartruflunum vegna lítils kalíums í blóði
RANNSÓKNIR hafa leitt í ljós að sá
eða sú sem borðar 50 grömm af
lakkrís á dag í tvær vikur getur
fengið alvarlegar hjartsláttartrufl-
anir og of háan blóðþrýsting. Þetta
er mun minna magn en áður hefur
verið haldið fram. Til viðmiðunar
má benda á að ein lakkrísrúlla
vegur í kringum 15 grömm.
Lakkrís er ekki einungis í sæl-
gæti með sama nafni heldur er
hann að finna í ýmsum vöruteg-
undum. Sem dæmi má nefna: Bjór
og þá sérstaklega í dökkan bjór,
tóbak, tyggjó, hóstamixtúrur og
jafnvel snyrtivörur.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Nokkrar rúllur á dag
Helga Ágústa
Sigurjónsdóttir
Doktor í
jarðfræði
 ÁRNI Hjartarson, jarðfræðingur
hjá Íslenskum orkurannsóknum,
varði PhD-ritgerð við Kaup-
mannahafnarháskóla 30. apríl sl.
Ritgerðin, sem er á ensku, nefnist
Skagafjarðarmislægið og jarðsaga
þess. Aðalleiðbeinandi í verkefninu
var dr. Asger Ken Pedersen, sem
er að góðu kunnur á Íslandi, bæði
fyrir rannsóknir hérlendis og auk
þess sat hann lengi í stjórn Nor-
rænu eldfjalla-
stöðvarinnar.
Andmælendur
voru Paul
Martin Holm,
lektor við jarð-
fræðideildina í
Höfn, prófessor
Harald Furnes
frá háskólanum í
Bergen og pró-
fessor Ole Huml-
um við Óslóarháskóla.
Ritgerðin samanstendur af 7
sjálfstæðum vísindagreinum sem
hver um sig fjallar um afmarkaða
þætti í jarðfræði Skagafjarðar eða
um hugmyndir sem af henni leiða.
Auk þeirra fylgir ritgerðinni við-
auki með ítarlegri lýsingu á bygg-
ingu jarðlagastaflans og stóru jarð-
fræðikorti.
Jarðsögu héraðsins má í grófum
dráttum skipta í fjóra kafla. Fyrsti
hlutinn er myndun svæðisins í gos-
beltum Norðurlands á tertíer, fyrir
5–9 milljónum ára. Þeirri uppbygg-
ingu lauk þegar svæðið hafði rekið
út úr gosbeltunum. Þá hófst annar
kafli og þá náðu roföflin yfirhönd-
inni og frumdrættir núverandi
landslags tóku að mótast, m.a.
dalakerfi Skagafjarðar. Þriðji kafl-
inn hófst fyrir um tveimur millj-
ónum ára en þá kom eldvirkni upp
að nýju í héraðinu, bæði inni í
Skagafjarðardölum, úti á Skaga og
í firðinum sjálfum. Sumir dalanna
hálffylltust af hraunum. Þessi um-
brot stóðu í um milljón ár en síðan
tók að draga úr eldvirkninni og
roföflin urðu allsráðandi á ný.
Fjórði og síðasti kafli jarðsögunnar
spannar undangengin milljón ár
eða svo. Á þeim tíma hafa vötn og
jöklar náð að rjúfa burtu megnið af
hinum ungu gosmyndunum og
móta landslagið í núverandi horf.
Í ritgerðinni eru ýmsar nýj-
ungar. Þar er sýnt fram á að eitt
mesta gjóskugos sem orðið hefur í
gjörvallri jarðsögu Íslands átti sér
stað í s.k. Tinnáreldstöð í Skaga-
firði fyrir 5,5 milljónum ára. Þá
myndaðist gríðarmikill líparítgúll á
svæðinu sem var mörg hundruð
metra hár og 8 km3 að stærð. Jafn-
framt varð gríðarlegt öskufall.
Askan barst norður í höf og hefur
fundist í djúpsjávarseti 500 km
norður af landinu.
Dalakerfi Skagafjarðar er mjög
gamalt og var að mestu mótað fyrir
meira en tveimur milljónum ára,
þ.e. fyrir ísöld. Þáttur ísaldarjökla í
landmótuninni er mun minni en
margir hafa haldið en það er raun-
ar atriði sem prófessor Trausti
Einarsson benti á upp úr miðri síð-
ustu öld.
Eldvirknin sem kom upp í
Skagafirði fyrir tveimur milljónum
ára átti sér stað þegar nýtt gosbelti
reyndi að ryðja sér til rúms á
Norðurlandi. Það náði þó ekki fót-
festu og kulnaði út eftir milljón ár.
Ástæðurnar fyrir þessu eru taldar
vera sveiflur í virkni heita mött-
ulstróksins undir landinu.
Rannsóknirnar í Skagafirði gáfu
til kynna mun hraðara landrek á
svæðinu en almennt hefur verið
talið. Í framhaldi af þeim nið-
urstöðum var þetta skoðað fyrir
landið í heild og gerð athugun á
gliðnun þess út frá gosbeltunum.
Þá kom í ljós að hið hraða landrek
virtist alls staðar gera vart við sig.
Athugunin sýndi einnig að þetta
ferli hefur verið í gangi í a.m.k. 15
milljón ár. Afleiðingin er sú að Ís-
land er mun stærra en það ætti að
vera samkvæmt hefðbundinni túlk-
un á jarðsögunni og skilningi
manna á landreki og gliðnun.
Árni Hjartarson
CLUB Lögberg, málflutningsfélag
laganema, bar sigur úr býtum í
Norrænu málflutningskeppninni,
sem fram fór um seinustu helgi, en
liðsmennirnir eru allir nemendur
við lagadeild HÍ.
Norræna málflutningskeppnin
fer fram árlega, en þar eru flutt
mál sem snerta mannréttindi. Tólf
lið frá Norðurlöndunum tóku þátt,
en Club Lögberg var fulltrúi ís-
lenskra laganema. „Keppnin felst í
málflutningi eins og við værum að
flytja mál fyrir Mannréttinda-
dómstóli Evrópu og ávörpum dóm-
arana sem slíka,“ segir Heiða
Björg Pálmadóttir, ein af liðs-
mönnum Lögbergs. „Dómararnir í
keppninni eru norrænir dómarar,
annars vegar frá Mannréttinda-
dómstóli Evrópu og hins vegar frá
Hæstarétti hvers af Norðurlönd-
unum. Það eru búin til mál, sem við
fáum send til undirbúnings. Fyrri
hluti málsins felst í greinargerð-
arskrifum og síðari hlutinn í munn-
legum flutningi fyrir dómurum.“
Heiða Björg segir það vera afar
góða tilfinningu að sigra í keppn-
inni og liðið sé í sjöunda himni.
Klúbburinn fær viðurkenningu fyr-
ir sigurinn og 15.000 sænskar
krónur í verðlaun. Hrafnhildur
María Gunnarsdóttir, einn liðs-
manna klúbbsins, fékk viðurkenn-
ingu sem besti ræðumaður síns rið-
ils. Þá fékk klúbburinn viðurkenn-
ingu fyrir bestu varnargreinar-
gerðina.
Riðlar og undanúrslit fóru fram í
Héraðsdómi Reykjavíkur á laug-
ardag, en úrslitakeppnin var háð í
Hæstarétti á sunnudag, þar sem
Club lögberg bar sigur úr býtum
gegn Club S:t Erik frá Svíþjóð.
Keppt í flutningi mannréttindamála
Morgunblaðið/ÞÖK
Sigursælir meðlimir Club Lögberg í Hæstarétti. F.v. Hervör Pálsdóttir, Heiða Björg Pálmadóttir, Sesselja Sigurð-
ardóttir, Þórunn Pálína Jónsdóttir, Ari Karlsson og Hrafnhildur María Gunnarsdóttir.
Fráleitt að
segja niður-
stöðuna
sigur fyrir
stjórnvöld
MAGNÚS Norðdahl, deildarstjóri
lögfræðideildar ASÍ, segir ummæli
Vilhjálms Egilssonar, ráðuneytis-
stjóra í sjávarútvegsráðuneytinu, um
niðurstöður Alþjóðavinnumálastofn-
unarinnar (ILO) varðandi afskipti
stjórnvalda af gerð kjarasamninga
sjómanna benda til takmarkaðs skiln-
ings hans á alvarleika málsins.
Magnús segir Vilhjálm hafa kynnt
sjónarmið stjórnvalda á þingi ILO en
nefndarformennirnir, sem séu hátt
skrifað fólk í alþjóðasamfélaginu, hafi
komist að niðurstöðu sem í einu og
öllu sé samhljóða niðurstöðum sér-
fræðinganefndarinnar áður.
Lendum í flokki með
þriðja heims ríkjum
„Þarna var ekki um neina áfrýjun
að ræða, málið var tekið fyrir vegna
þess hversu alvarlegt það er og þarna
lendum við í flokki með löndum eins
og t.d. Zimbabwe og Bangladesh. Það
voru aðeins fimm ríki sem þurftu að
sæta sérstakri meðferð út af sam-
þykkt númer 98 sem er grundvallar-
samþykkt.“
Magnús segir því fráleitt að tala
um niðurstöðuna sem sigur fyrir ís-
lensk stjórnvöld eins og Vilhjálmur
geri og ef eitthvað sé sé hún mikil
skömm fyrir íslenska ríkið enda um
ítrekuð brot að ræða síðastliðinn einn
og hálfan áratug. Það samræmist
ekki lýðræðisríkjum á Vesturlöndum
að gera slíkt.
Magnús bendir á að í þessu tilviki
hafi engin ríkisstjórn staðið upp til
stuðnings fyrir Ísland en slíkt sé óal-
gengt því yfirleitt reyni ríkisstjórnir
að veita hver annarri styrk ef efni og
ástæður þykja til þess. En í þessu til-
viki hafi bara ein ríkisstjórn, ríkis-
stjórn Argentínu, gefið mjög stutta
yfirlýsingu þar sem hún hafi lýst því
yfir að íslensk stjörnvöld myndu nú
vonandi huga að því að færa þessi mál
til betri vegar.
Magnús segir þau ummæli Vil-
hjálms að niðurstöðurnar hafi ekki
legið fyrir vera rangar. Fundar-
stjórnin hafi komist að niðurstöðu
sem hafi verið lögð fyrir nefndina og
hún verið samþykkt. Ekki skipti öllu
máli í þessu sambandi hvenær end-
anleg fundargerð liggi fyrir. „Niður-
staðan féll við hamarshögg þriðju-
daginn 8. júní,“ segir Magnús.